Các công cụ kiểm soát của đảng cộng sản là những vũ khí chống đại dịch có hiệu quả.
BILL HAYTON, TRO LY NGHEO
Vũ Ngọc Chi dịch
Một áp phích tuyên truyền ngăn ngừa việc lây lan coronavirus trên một bức tường ở Hà Nội. MANAN VATSYAYANA/AFP VIA GETTY IMAGES
Khi nhà tư vấn kinh tế Raymond Malton có cơ sở ở Hà Nội trở về nhà sau một chuyến đi ra nước ngoài vào cuối tháng 3, ông ta lập tức được nhắn tin bởi công an địa phương hỏi thăm về sức khỏe của ông ta. Việt Nam là một quốc gia không chỉ biết nơi bạn sống mà còn biết khi nào bạn đi vắng và số điện thoại di động của bạn.
Mức độ kiểm soát có tầm quan trọng vì Việt Nam được ca ngợi rộng rãi nhờ thành công trong việc đối phó với đại dịch COVID-19. Đến ngày 12 tháng 5, theo thống kê chính thức, nước này không có trường hợp tử vong do virus và chỉ giới hạn nhiễm trùng ở mức 288, mặc dù nước này nằm kế bên Trung Quốc và là điểm đến nghỉ mát được ưa chuộng trong lễ hội mùa xuân, khi coronavirus lần đầu tiên tấn công thành phố Vũ Hán của Trung Quốc. Điều này khiến nhiều nhà quan sát cho rằng chiến lược kiểm soát đại dịch của đất nước này có thể là mô hình để các nước khác sao chép, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển. Nhưng điều đó khó có thể thành công vì rất ít quốc gia khác có, hoặc muốn có, các cấu trúc kiểm soát mà Việt Nam sở hữu.
Todd Pollack, giám đốc y tế quốc gia của tổ chức Hợp tác vì sự tiến bộ y tế tại Việt Nam và là chuyên gia về bệnh truyền nhiễm, cho thấy sự thành công của Việt Nam là nhờ ba yếu tố: dân số tương đối trẻ (chỉ 12% người Việt Nam trên 60 tuổi, so với 22% ở Anh quốc); kiểm tra nghiêm ngặt kết hợp với nhập viện sớm cho những người bị phát hiện nhiễm bệnh; và siêng năng truy tìm dấu vết và cách ly. Yếu tố cuối cùng trong 3 yếu tố nêu trên – truy tìm và cách ly những người bị nhiễm bệnh – đã giúp Việt Nam kiểm soát được sự bùng phát của dịch bệnh. Như Matthew Moore, một quan chức làm việc tại Hà Nội từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ, nói với Reuters: Các bước rất dễ để mô tả nhưng khó thực hiện, nhưng họ đã rất thành công trong việc thực hiện chúng nhiều lần.
Nhưng lý do các cơ chế kiểm soát dịch bệnh của Việt Nam rất hiệu quả và lý do tại sao chúng không có khả năng sao chép được, là vì chúng cũng là các cơ chế tạo điều kiện để bảo vệ chế độ cai trị độc đảng của nước này. Việt Nam có những đội quân thường trực của những người trông coi khu phố và nhân viên an ninh công cộng luôn theo dõi liên tục các khu vực thành phố. Khi được yêu cầu, chúng có thể được tăng cường bởi lực lượng dân quân và tự vệ với khả năng phong tỏa toàn bộ các quận. Các cấu trúc kiểm soát dịch bệnh là những cấu trúc kiểm soát các diễn đạt công khai của giới bất đồng chính kiến.
Một số quốc gia đã triển khai cảnh sát làm binh lính trong cuộc chiến chống lại COVID-19, cho họ thêm quyền lực để áp đặt trật tự xã hội. Chẳng hạn, tại thị trấn Santa Cruz của Philippines, cảnh sát đã bắt giữ năm thanh niên vi phạm phong tỏa quốc gia nhốt trong chuồng chó. Vào tháng 3, Pháp đã đưa thêm 100.000 cảnh sát viên lên đường phố để thi hành phong tỏa trong 15 ngày. Nhưng ở Việt Nam, cảnh sát không chỉ theo dõi bạn trên đường phố. Họ theo dõi bạn đến trước cửa nhà của bạn, qua điện thoại của bạn và qua các tài khoản truyền thông xã hội của bạn.
Vào cuối tháng 3, một số người nhiễm trùng COVID-19 đã được phát hiện tại Bệnh viện Bạch Mai ở phía Nam Hà Nội. Để đối phó, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội, Thiếu tướng. Nguyễn Đức Chung, đã chỉ thị hàng ngàn cảnh sát và quan chức địa phương đến thăm từng hộ gia đình trong khu phố mà họ chịu trách nhiệm. Một cư nhân, Đặng Bích Thảo, nói với báo Foreign Policy rằng vào tối hôm đó, một công an địa phương đã gõ cửa nhà cô và những hộ gia đình khác trong tòa nhà của cô để hỏi xem họ hoặc gia đình họ có đến bệnh viện không.
Mỗi cư dân đã được kiểm tra đối chiếu với danh sách cư trú chính thức và được yêu cầu giải thích các hoạt động gần đây và lịch sử đi lại của họ. “Tôi cảm thấy như một tên tội phạm”, Ngô Minh Hoàng nói với Foreign Policy, sau khi một viên chức cảnh sát gõ cửa vào cuối tháng 3, hỏi anh ta có đi du lịch nước ngoài trong 14 ngày qua không. “Mặc dù họ giải thích rằng việc kiểm soát chỉ vì sự an toàn của chúng tôi, nhưng tôi vẫn kinh hoàng”, Hoàng nói thêm.
Trong khi chính phủ có các công cụ kỹ thuật sẵn sàng để sử dụng, nền tảng của khả năng an ninh khổng lồ của nó là một cỗ máy thu thập thông tin mọi người rộng lớn với khả năng truy tìm dấu vết và theo dõi từng cá nhân. Chung là quan chức phù hợp với công việc kiểm soát thành phố thủ đô. Cho đến năm 2016, ông là giám đốc sở cảnh sát Hà Nội.
Vào ngày 2 tháng 5, chính quyền đã đóng cửa một phần của Gia Lâm , ngoại ô Hà Nội, cách ly 120 hộ gia đình (khoảng 600 người) vì một người đang có triệu chứng có thể là do COVID-19. Cái gọi là lực lượng chức năng quận – cảnh sát mặc đồng phục và dân quân – được chụp hình dựng lên các hàng rào cản. Hình ảnh truyền thông cũng cho thấy những người đàn ông không mặc đồng phục thực sự nắm giữ quyền lực trong những tình huống này. Họ làm việc cho Bộ Công an: những người thi hành luật pháp trong bóng tối mặc áo thun polo và quần lửng, những người có thể, tùy theo tình huống, ra lệnh cho các quan chức địa phương hoặc triệu tập đám đông băng đảng chỉ bằng một cú điện thoại.
Đây cũng là những người có thể giữ các nhà phê bình chính phủ ở lại trong nhà của họ để ngăn chặn họ gặp gỡ các nhà báo, hoặc triệu tập một buổi họp đấu tố giữa hàng xóm để đe dọa những người bất đồng chính kiến, hoặc đảm bảo trẻ em của ai đó bị đối xử thô bạo ở trường nếu anh hay chị ta làm ồn ào về tham nhũng địa phương. Những người thi hành có thể khá chắc chắn rằng hành vi của họ sẽ không bị thách thức bởi một cơ quan tư pháp độc lập bởi vì Đảng Cộng sản quyết định luật pháp là gì. Có gì lạ khi mọi người tuân theo các chỉ dẫn để ở trong hàng rào chắn khi họ sống dưới một hệ thống mà có thể tạo ra hoặc phá vỡ các sinh kế bằng sắc lệnh quan liêu?
Đây là những cơ chế thực tế tạo ra sự khác biệt giữa sự chuẩn bị đối phó đại dịch trên lý thuyết mà Hoa Kỳ và Vương quốc Anh được cho là ưa thích và giải quyết thực sự mà Việt Nam đã chứng minh. Chúng được tạo ra như là công cụ kiểm soát của Đảng Cộng sản và bây giờ được tái sử dụng trong dịch vụ bảo vệ sức khỏe. Các hệ thống giống nhau, được sinh ra từ cùng một gốc, làm cho Trung Quốc cuối cùng có thể kiểm soát sự bùng phát của nó, ngay cả sau khi hàng ngàn người chết. Những người ủng hộ đảng sẽ hoan nghênh những nỗ lực của họ và cái loại nhà tù mà tình báo trong nước kiểm soát làm cho nó có thể thực hiện được. Những người hoài nghi hơn về các quốc gia giám sát sẽ cảnh giác khi thử bắt chước sự thành công của nó.
Caroline Mills, người điều hành một khu nghỉ dưỡng ở một hòn đảo nhỏ gần Hội An, mô tả trên Twitter vào cuối tháng Hai giám sát này hoạt động như thế nào về trường hợp một du khách người Pháp. Theo Mill, người Pháp đã được đo với nhiệt độ cao hơn bình thường khi đến Bangkok khoảng 20 ngày trước. Sau hai ngày đi qua Campuchia, anh đến Việt Nam. Anh ta không ngờ là, chính quyền Việt Nam theo dõi toàn bộ hành trình của anh ta qua đất nước này trong 18 ngày. Trong vòng vài phút sau khi Mill đăng nhập vào khách sạn của cô qua cơ sở dữ liệu dịch vụ nhập cư, cô nhận được một cú gọi từ cảnh sát. Cán bộ đã có mặt tại khách sạn để phỏng vấn và thử nghiệm người Pháp trong vòng 15 phút.
Quân đội cũng đóng một vai trò trong trận chiến chống virus của Việt Nam. Sáu mươi tám trại quân đội với sức chứa 40.000 người đã được thiết lập để tiếp nhận những người bị cách ly.
Nguyễn Khánh (tên đã được thay đổi để bảo vệ danh tính của cô), một cô gái 19 tuổi trở về nước mặc dù còn đang đi học ở Anh Quốc bị cách ly ở một trong các trại, cho biết cô đã bị đánh thức vào lúc 6 giờ sáng mỗi ngày bởi một chiếc loa phát ra một bài hát tuyên bố, „cuộc sống của chúng ta là một cuộc hành quân.” Truyền thông tương tự cũng được phát bên ngoài trại. Mỗi buổi sáng, loa phóng thanh có thể thấy được trên mọi góc phố ở Hà Nội cũng ca ngợi những đóng góp của quân đội và các cơ quan thực thi pháp luật trong việc chống lại virus.
Đồng thời, chính quyền đang tăng cường nỗ lực chống lại thông tin không được cho phép. Theo tường thuật của báo chí địa phương, giữa ngày 23 tháng 1, khi Việt Nam phát hiện trường hợp đầu tiên nhiễm trùng, và giữa tháng ba, cảnh sát đã kiểm duyệt khoảng 300.000 bài đăng trên các trang mạng tin tức và blog và 600.000 bài đăng trên phương tiện truyền thông xã hội về COVID-19. Trong hai tháng đó, cảnh sát đã hành động chống lại 654 trường hợp được gọi là tin giả và xử phạt 146 người. Sự chồng chéo giữa các kỹ thuật hữu ích để chống lại thông tin sai lệch và những kỹ thuật để xóa bỏ chỉ trích chính trị là hiển nhiên. Việt Nam đứng ở vị trí thứ 175 trên chỉ số Tự do báo chí thế giới 2020 của Phóng viên không biên giới.
Trong khi một số quốc gia châu Á khác, đặc biệt là Hàn Quốc, đã sử dụng truy tìm dấu vết qua điện thoại, biên nhận thẻ tín dụng và giám sát qua video để theo dõi lịch sử đi lại của những người nhiễm bệnh, chỉ có Việt Nam và Trung Quốc có thể kết hợp các công nghệ như vậy với cơ bắp đường phố để duy trì kiểm soát cá nhân trực tiếp với số lượng lớn. Chỉ có Việt Nam và Trung Quốc có thể làm như vậy thường xuyên và không cần phải đệ trình cho các cơ quan giám sát pháp lý hoặc quốc hội.
Trong khi cộng đồng quốc tế chỉ trích bộ máy an ninh Việt Nam trong quá khứ vi phạm quyền công dân của nước họ, quốc gia này đã nhận được sự tán dương gần như nhất trí vì thành công của nó trong việc xử lý đại dịch hiện nay. Nhưng các công cụ được sử dụng là như nhau. Trong nhiều thập kỷ, Đảng Cộng sản đã sử dụng việc giám sát, theo dõi mọi hoạt động và kiểm duyệt để quản lý dân chúng. Các kỹ thuật đã trở nên tinh vi hơn, nhưng Việt Nam không cung cấp một mô hình mà nhiều các quốc gia khác hoặc là muốn có hoặc có thể áp dụng được.