Nguyễn Giang
Bản quyền hình ảnhSPACEX
Sau 19 giờ bay trong capsule mang tên Dragon, được điều khiển gần như tự động hòa toàn, hai phi hành gia Doug Hurley và Bob Behnken đã cập vào Trạm Không gian Quốc tế (ISS) an toàn.
Sự kiện này đã được đánh giá là bước ngoặt trong ngành hàng không vũ trụ của nhân loại vì nhiều lý do, và ý nghĩa chính trị, kinh tế của nó cũng rất lớn.
Tôi muốn nói điều đầu tiên là về thành công của dự án SpaceX và tàu vũ trụ nhỏ Dragon và các điểm mới so với những chương trình trước.
Ba điểm mới của hàng không vũ trụ
1. Giá thành thấp hơn
Sau khi ngưng chương trình Phi thuyền Con thoi (Space Shuttle program) năm 2011, Hoa Kỳ phải thuê tàu vũ trụ Soyuz của Nga để đưa người và hàng hóa, vật dụng lên không trung. Giá thuê ‘một ghế bay’ là 86 triệu USD.
Bản quyền hình ảnhNASAImage captionCrew Dragon (phải) bên cạnh rocket Falcon 9
SpaceX của triệu phú – nhà đầu tư sáng chế Elon Musk ký với Cơ quan Hàng không Không gia Mỹ (Nasa) hợp đồng hạ giá thành xuống chừng 55 triệu cho một phi hành gia bay lên không gian.
2. Vai trò của kinh tế tư nhân
Không chỉ có giá rẻ hơn, việc để một công ty tư nhân đóng vai trò chính trong hoạt động khai thác không gian vũ trụ là điều chưa từng xảy ra.
Khi Hoa Kỳ và Liên Xô cùng ký Hiệp ước Không gian Bên ngoài (Outer Space Treaty) vào năm 1967, chuyện thám hiểm không gian là của hai chính phủ.
Ngày nay, Trung cộng cũng đặt trọng tâm chạy đua vào không gian và Quân Giải phóng (PLA) đóng vai trò chủ chốt.
Chuyến bay đưa người vào vũ trụ của công ty SpaceX đem lại vinh dự lớn cho ông Elon Musk, người Cộng hòa Nam Phi, năm nay 48 tuổi.
Năm ông 42 tuổi, công ty của ông được NASA ký hợp đồng 2,6 tỷ USD cho dự án phát triển tàu vũ trụ đủ an toàn để mang người vào vũ trụ.
Bản quyền hình ảnhNASAImage captionBob Behnken và Doug Hurley
Xin nhắc các tàu Dragon chở hàng (cargo) đã hoạt động rồi, nhưng tiêu chuẩn cho tàu chở người (human-rated spacecraft) là một đẳng cấp khác, cần công nghệ vật liệu, viễn thông, xử lý năng lượng đạt trình độ cao nhất có thể.
Cũng năm 2014, Nasa trao cho Boeing một hợp đồng 4,2 tỷ USD để chế tạo tàu Starliner cho nhiệm vụ tương tự.
Nay thì ai cũng thấy cá nhân một người trẻ, quốc tịch nước ngoài như Elon Musk làm được điều mà đại tập đoàn Boeing chưa làm được.
Nói thế không có nghĩa là Boeing sẽ không đưa được Starliner vào không gian, và việc “outsource’ (chuyển thuê bên ngoài) dịch vụ hàng không không gian cho hai công ty rất khác nhau cho thấy tầm nhìn của lãnh đạo Mỹ.
3. Thiết kế mới của tàu Dragon
Không rõ ông Elon Musk và Nasa có muốn đoạt hình ảnh rồng – một trong tứ quý của Trung cộng không mà đặt luôn tên cho dòng tàu vũ trụ thế hệ mới của Mỹ là Rồng (Dragon)?
Bản quyền hình ảnhSPACEXImage captionKhoang Crew Dragon dành cho các phi hành gia có các kích cỡ ghế ngồi với phần đệm khác nhau cho phù hợp từng cá nhân
Điều chắc chắn là Dragon có những tính năng khác phi thuyền con thoi trước đây:
–Dragon bỏ cách dùng phi thuyền có cánh như tàu con thoi (shuttle) và trở lại một phần phương án của thế hệ tàu Apollo nhưng nâng cao. Tàu gắn với ‘trunk’ (thân ống) có pin mặt trời (solar panels), tấm chắn nhiệt và cánh để cân bằng khi bay lên. Cả thân ống và buồng lái có chiều cao 8,1m (26.7ft) và đường kính 4m (13ft).
-Dragon có 16 ống phóng nhỏ (Draco thrusters) để dẫn nó bay trong không gian. Mỗi động cơ Draco có sức đẩy 90 pounds (cân Anh) trong không gian.
-Hoạt động của Dragon là hoàn toàn tự động. Các phi hành gia dùng màn hình touchscreen như iPhone, iPad, để bổ sung thông số mà không còn các nút bấm cơ khí, cần điều khiển kiểu cũ. Thực ra, không có họ trong đó thì con tàu vẫn lên được trạm không gian như các chuyến cargo tự động trước đó.
-Dragon có khoang thoát hiểm kể cả ở giai đoạn vừa rời bệ phóng, để khi cần thì phi hành gia ‘bật dù’ bắn ra ngoài và đáp xuống đất, hệt như một số phim viễn tưởng.
-Phần tên lửa đẩy có thể dùng lại, và nếu rơi xuống biển, SpaceX chuẩn bị sẵn một bệ đỡ trên tàu thủy không người, dạng drone ship để đón. Việc này tiết kiệm cho họ hàng triệu đô. Tàu Dragon vừa bay lên là hoàn toàn mới như SpaceX dự tính dùng nó ít nhất là ba lần trước khi chỉnh sửa.
Tham vọng ba bước: Không gian, Mặt Trăng và Sao Hỏa
Cuối cùng, không thể không nói đến tham vọng của Hoa Kỳ trong cuộc chinh phục, khai thác không gian cùng đối tác, làm sao đi trước đối thủ là Trung cộng.
Cần phải nói là dù do tư nhân điều hành, SpaceX hợp tác chặt chẽ với Nasa và Bộ Tư lệnh Không gian của Hoa Kỳ.
Space Wing là lực lượng duyệt cho việc phóng tàu vũ trụ. Hai phi hành gia vừa bay lên đều là cựu phi công quân đội. Doug Hurley (sinh năm 1966) là cựu phi công Hải quân Mỹ và là phi hành gia kinh nghiệm của Nasa, từng điều khiển hai tàu con thoi STS-127, STS-135. Robert Behnken (sinh năm 1970) là phi công chuyên lái thử của F-22 Combined Test Force, và từng là kỹ sư trưởng của dự án Raptor 4004.
Về đối tác, trong quá trình đánh giá an toàn cho chuyến bay vừa qua, Hoa Kỳ mời và tham vấn cùng Nga và Nhật Bản. Đây là chỉ dấu cho thấy việc khai thác không gian sẽ đi theo hướng đó.
Tuy thế, việc phóng thành công Dragon sẽ chấm dứt dần hợp tác với Liên bang Nga, ít nhất là trong việc dùng tàu Soyuz đưa người và hàng lên không gian.
Hợp tác với Nhật Bản, nhất là trong mảng khai khoáng không gian (space mining) sẽ đem lại các nguồn lợi chưa từng có cho Hoa Kỳ, theo các chuyên gia. Không thấy EU có mặt trong dự án vừa qua và Trung cộng thì đã bị cho là đối thủ cạnh tranh.
Nhiều người hỏi việc phục hồi các chương trình không gian tốn kém có ý nghĩa gì?
Đồng ý là Hoa Kỳ đang có hai khủng hoảng lớn: Covid-19 và xung đột sắc tộc, giai cấp. Nhưng việc bay lên không gian vũ trụ là một thắng lợi lớn, và biết đâu lại chẳng là ‘bước ngoặt toàn diện’ cho kinh tế Hoa Kỳ.
Có hai chủ đề chúng ta cần bàn thêm nhưng theo những gì chúng tôi tìm hiểu thì chương trình không gian của Hoa Kỳ sẽ nhằm vào các mục tiêu sau:
-Mục tiêu Hoàn thiện ngành hàng không không gian để kết nối bình thường Mặt Đất – Trạm Không gian
-Mục tiêu khai khoáng trên Mặt Trăng nơi sản lượng kim loại hiếm có thể coi là ‘vô tận’. Năm ngoái Trung cộng đã phóng thành công phi thuyền Hằng Nga, đưa xe tự hành Thỏ Ngọc 2 lên vùng tối của Mặt Trăng, nơi họ đặt tên cho một quả đồi là Quảng Hàn Cung, thể hiện ý chí muốn đánh dấu ‘lãnh thổ’ và chuẩn bị cho các dự án về sau. Cuộc đua Mỹ – Trung từ nay chỉ tăng tốc, không giảm.
– Mục tiêu chỉ huy và kiểm soát (Command and Control) về an ninh không gian
Elon Musk, một nhân vật xuất chúng
Tuần trước, mấy người bạn ở Anh chia sẻ trên Facebook vị trí của Trạm không gian quốc tế và hướng dẫn cách nhìn thấy bằng mắt thường từ Anh.
Đúng giờ vào một buổi tối, tôi ra vườn nhìn lên, quả là thấy được ở hướng Đông Bắc ISS trên quỹ đạo, lóe sáng như một vì sao to.
Từ Mặt Đất lên đó… chỉ có trên 400 km nhưng nếu không có những con người đã lên tới đó và còn muốn bay cao hơn thì chúng ta chỉ dừng lại với các vấn đề của Mặt Đất mà thôi. Vấn đề là tầm nhìn, và viễn kiến.
Ở đây, phải nói là có hai viễn kiến cho chinh phục không gian: của những cá nhân xuất chúng như Elon Musk, và của tập thể ý thức hệ: đảng Cộng sản Trung Hoa.
Hoa Kỳ đã gặp Elon Musk ở hai điểm về hàng không không gian và kế hoạch lên Mặt Trăng. Còn về cạnh tranh quân sự với Trung cộng thì là việc của chính quyền Mỹ.
Nói như thế không có nghĩa Elon Musk không có có các tham vọng riêng.
Anh đã hướng tới ‘nền kinh tế không gian’ của tương lai: khai thác vệ tinh để phục vụ tự động hóa toàn bộ Mặt Đất.
Elon Musk đã đề ra dự án đưa lên không gian 30 nghìn vệ tinh viễn thông có độ chính xác cao.
Hiện nay tất cả các nước cộng lại đang vận hàng 2200 vệ tinh với nhiều thế hệ khác nhau, nhưng nếu con số khổng lồ kia của Elon Musk trở thành hiện thực, thì các dự án dùng data để điều khiển từng xe hơi không người lái trên mặt đất mới khả thi.
Một tỷ phú khác, Jeff Bezof cũng có kế hoạch tương tự cho công ty Amazon. Các hoạt động này sẽ biến đổi hoàn toàn cách chúng ta hiểu về Internet, về mạng toàn cầu và trí tuệ nhân tạo.
Ngoài ra, Elon Musk còn có giấc mơ đưa người lên Sao Hỏa, bằng con tàu tư nhân anh ta chế tạo.
Một số dự án khác của Musk đã không thành, nhưng anh tin rằng từ nay mai SpaceX sẽ đưa hàng lên Sao Hỏa nay mai để đến 2024 là lên người đầu tiên.
Tôi tin rằng nhiều khả năng đó là người Mỹ, ít ra phải là người như hai phi công dày dạn kinh nghiệm với hàng nghìn giờ bay của Không lực Hoa Kỳ Doug Hurley và Bob Behnken.
BBC (01.06.2020)