20. Treaty of Amsterdam – Hiệp ước Amsterdam

Tên chính thức là Treaty of Amsterdam amending the Treaty on European Union, the Treaties establishing the European Communities and certain related acts (Hiệp ước Amsterdam sửa đổi Hiệp ước về Liên minh châu Âu, các Hiệp ước thành lập Cộng đồng châu Âu và một số hành vi liên quan nhất định), được ký ngày 2 tháng 10 năm 1997 và có hiệu lực vào ngày 1 tháng 5 năm 1999; nó đã tạo ra những thay đổi đáng kể cho Hiệp ước Maastricht, ký năm 1992.

Theo Hiệp ước Amsterdam, các quốc gia thành viên đã đồng ý chuyển một số quyền lực từ chính phủ quốc gia sang Nghị viện châu Âu trên nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm lập pháp về nhập cư, áp dụng luật dân sự và hình sự, và ban hành chính sách đối ngoại và an ninh (foreign and security policy – CFSP), cũng như thực hiện những thay đổi về thiết chế để mở rộng khi các quốc gia thành viên mới gia nhập EU.
Hiệp ước này là kết quả của những cuộc dàm phán kéo dài, được khởi động ở Messina, Italy, ngày 2 tháng 6 năm 1995, gần 40 năm sau khi Treaty of Rome (Hiệp ước Rome) được kí kết, và kết thúc ở Amsterdam ngày 18 tháng 6 năm 1997. Sau khi chứng thức kí Hiệp định, ngày 2 tháng 10 năm 1997, các nước thành viên tiến hành phê chuẩn và Nghị viện châu Âu tán thành ngày 19 tháng 11 năm 1997.

21. Amendment – Sửa đổi/Tu chính

Là sửa đổi mang tính chính thức luật, hợp đồng, hiến pháp hoặc các văn bản pháp lý khác. Từ này có xuất xứ từ từ amend, nghĩa là thay đổi để tốt lên. Có thể đưa thêm, rút bớt hoặc cập nhật những thỏa thuận này. Người ta thường sửa đổi khi thấy làm như thế thì tốt hơn là soạn thảo văn bản mới.
Các hợp đồng thường được sửa đổi khi thị trường thay đổi. Ví dụ, hợp đồng ghi là chuyển hàng mỗi tháng một lần có thể sửa thành chuyển mỗi tuần một lần.
Có thể kể một số tu chính án hiến pháp nổi tiếng như Tu chính án Hiến pháp Đầu tiêm của Hoa Kỳ bổ sung quyền tự do ngôn luận, tự do tôn giáo và tự do báo chí; Tu chính án Hiến pháp Thứ ba của Ireland tạo điều kiện cho nước này tham gia Liên minh châu Âu, Tu chính án Hiến pháp của Đức như là một phần trong quá trình tái thống nhất nước Đức.

22. Anarchy/Anarchism – Vô chính phủ

 Vô chính phủ là một hệ tư tưởng triết học chính trị bao trùm các học thuyết và thái độ ủng hộ việc loại bỏ tất cả các chính quyền cưỡng ép, nghĩa là nhà nước. Trong các ngôn ngữ châu Âu, thuật ngữ vô chính phủ xuất phát từ tiếng Hy Lạp: “anarcho”, nghĩa là “không có người cai trị” do “an – không có” và từ “arche-cai trị). Đây là quan điểm rằng xã hội có thể và nên được tổ chức mà không cần nhà nước cưỡng ép”. Những người vô chính phủ cụ thể có thể có những quan điểm khác nhau về việc chủ nghĩa vô chính phủ phải bao gồm những tiêu chí nào và họ thường không thống nhất được với nhau về những tiêu chí này. Không có một quan niệm mang tính định nghĩa duy nhất nào mà tất cả những người vô chính phủ đều đồng ý, ngoài việc tất cả đều bác bỏ chính phủ cưỡng ép.
Vô chính phủ là triết lý chính trị ủng hộ các xã hội tự quản dựa trên các thiết chế tự nguyện. Những xã hội này thường được mô tả là xã hội không có nhà nước, mặc dù một số tác giả đưa ra định nghĩa cụ thể hơn: Các thiết chế dựa trên các hiệp hội tự do không phân cấp. Chủ nghĩa vô chính phủ cho rằng nhà nước là không đáng mong muốn, không cần thiết hoặc có hại. Trong khi bài nhà nước là tư tưởng trung tâm, chủ nghĩa vô chính phủ kéo theo thái độ chống đối thẩm quyền hoặc tổ chức phân cấp trong tất cả các mối quan hệ giữa người với người, chứ không chỉ giới hạn trong hệ thống nhà nước.
Các trường phái tư tưởng vô chính phủ có thể khác nhau về cơ bản, từ chủ nghĩa cá nhân cực đoan đến chủ nghĩa tập thể toàn diện. Chủ nghĩa vô chính phủ thường được coi là hệ tư tưởng cánh tả cực đoan; phần lớn kinh tế học vô chính phủ và triết lý luật pháp vô chính phủ phản ánh diễn giải theo lối chống nhà nước của chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa tập thể, Chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ. Một số người vô chính phủ theo chủ nghĩa cá nhân đồng thời là những người xã hội chủ nghĩa hoặc cộng sản trong khi một số người cộng sản vô chính phủ lại đồng thời là người theo chủ nghĩa cá nhân hoặc những người ích kỷ. Một số người vô chính phủ về cơ bản là phản đối mọi dạng cưỡng ép, trong khi những người khác ủng hộ việc sử dụng một số biện pháp cưỡng ép, trong đó có cách mạng bạo lực, trong quá trình tiến tới tình trạng vô chính phủ.
Từ những năm 1890, thuật ngữ chủ nghĩa tự do cá nhân (libertarianism) được người ta sử dụng như từ đồng nghĩa với chủ nghĩa vô chính phủ (anarchism) và cho đến năm 1950, ở Hoa Kỳ, hầu như chỉ được sử dụng theo nghĩa này. Năm đó, những người theo chủ nghĩa tự do “cổ điển” ở Hoa Kỳ bắt đầu gọi mình là những người theo chủ nghĩa tự do cá nhân và từ đó, cần phải phân biệt triết lý cá nhân chủ nghĩa và ủng hộ tư bản của họ với chủ nghĩa vô chính phủ xã hội chủ nghĩa. Do đó, triết lý cá nhân chủ nghĩa và ủng hộ tư bản thường được gọi là chủ nghĩa tự do hữu khuynh còn chủ nghĩa vô chính phủ xã hội chủ nghĩa thì được gọi là chủ nghĩa xã hội tự do cá nhân, chủ nghĩa tự do cá nhân xã hội chủ nghĩa, chủ nghĩa tự do cá nhân tả khuynh và chủ nghĩa vô chính phủ tả khuynh. Những người theo chủ nghĩa tự do hữu khuynh lại được chia thành những người ủng hộ nhà nước tối thiểu và những người theo chủ nghĩa tư bản vô chính phủ. Bên ngoài những nước nói tiếng Anh, chủ nghĩa tự do cá nhân (libertarianism) thường bị người ta coi là chủ nghĩa vô chính phủ tả huynh.

23. Anarcho‐syndicalism – Chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ

Đây là một nhánh của chủ nghĩa vô chính phủ, có ảnh hưởng tương đối mạnh ở Pháp hồi đầu thế kỉ XX và ở Tây Ban Nha trong thời nội chiến.
Chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ là triết lý chính trị và trường phái tư tưởng vô chính phủ coi chủ nghĩa công đoàn cách mạng hay chủ nghĩa công đoàn là phương pháp để người lao động trong xã hội tư bản giành quyền kiểm soát kinh tế và do đó kiểm soát ảnh hưởng trong xã hội rộng lớn hơn. Những người theo phái công đoàn coi lý thuyết kinh tế của họ là chiến lược nhằm tạo điều kiện cho người lao động tự hoạt động và như một hệ thống kinh tế hợp tác thay thế với các giá trị dân chủ và sản xuất hướng tới đáp ứng nhu cầu của con người.
Các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa công đoàn vô chính phủ là đoàn kết, hành động trực tiếp (hành động mà không có sự can thiệp của các bên thứ ba như chính trị gia, quan chức và trọng tài) và dân chủ trực tiếp, hoặc tự quản của công nhân. Mục tiêu cuối cùng của chủ nghĩa công đoàn là xóa bỏ hệ thống tiền lương, coi đó là chế độ nô lệ ăn lương. Do đó, lý thuyết công đoàn vô chính phủ thường tập trung vào phong trào lao động.
Những người theo phái công đoàn vô chính phủ coi mục đích chính của nhà nước là bảo vệ tài sản tư nhân, và do đó, bảo vệ đặc quyền kinh tế, xã hội và chính trị, không cho phần lớn công dân của mình được hưởng độc lập vật chất và quyền tự chủ xã hội do độc lập về kinh tế mà ra.

24. Anglo‐Saxon Capitalism – Chủ nghĩa tư bản Anglo-Saxon

Mô hình Anglo-Saxon hay Chủ nghĩa tư bản Anglo-Saxon capitalism (gọi như thế vì được thực hành ở các nước nói tiếng Anh như Vương quốc Anh, Hoa Kỳ, Canada, New Zealand, Australia và Ireland) là mô hình tư bản chủ nghĩa xuất hiện trong những năm 1970, trên nền tảng của trường phái kinh tế học Chicago. Tuy nhiên, khởi nguồn của nó là từ thế kỉ XVIII, ở Vương quốc Anh, dưới ảnh hưởng của tư tưởng của nhà kinh tế học Adam Smith.

Đặc điểm chính của mô hình này là ít quy định về quản lý và thuế khóa thấp, lĩnh vực công cung cấp ít dịch vụ. Mô hình này còn có nghĩa là quyền sở hữu tài sản tư nhân được pháp luật bảo đảm, buộc thi hành hợp đồng, dễ dàng trong việc làm ăn cũng như có ít rào cản đối với thương mại tự do.

25. Animal Rights – Quyền của động vật

Quyển của động vật là ý tưởng cho rằng tất các các con vật đều có quyền sống và những quyền lợi căn bản nhất của chúng nên được quan tâm tương tự như quyền lợi của con người. Nghĩa là các con vật cũng có quyền được đối xử như những cá thể riêng biệt, với những ước muốn và nhu cầu của chúng chứ không phải là tài sản vô tri vô giác. Những người ủng hộ quyền của động vật khẳng định rằng không được coi động vật là tài sản hoặc được sử dụng làm thực phẩm, quần áo, đối tượng nghiên cứu, giải trí hoặc dung làm sức kéo. Nhiều truyền thống văn hóa trên khắp thế giới như Jainism, Đạo giáo, Ấn giáo, Phật giáo, Thần đạo và Thuyết vật linh cũng tán thành một số hình thức của quyền động vật.

26. Antarctic Treaty – Hiệp ước Nam Cực

Hiệp ước Nam Cực và các hiệp định liên quan, gọi chung là Hệ thống Hiệp ước Nam Cực (gọi tắt là ATS), là các hiệp ước điều chỉnh quan hệ quốc tế giữa các quốc gia đối với châu Nam Cực, châu lục duy nhất trên Trái Đất không có người bản địa sinh sống. Căn cứ theo mục đích của hệ thống hiệp ước, châu Nam Cực được định nghĩa là toàn bộ vùng đất và khối băng phía Nam 60 độ vĩ Nam.
Hiệp ước chính thức có hiệu lực vào năm 1961 và có 47 quốc gia thành viên bảo vệ châu Nam Cực vì mục đích tự do nghiên cứu khoa học và nghiêm cấm các hoạt động quân sự trên châu lục này. Hiệp ước Nam Cực là điều ước quốc tế kiểm soát vũ trang đầu tiên được thiết lập trong thời Chiến tranh Lạnh. Từ tháng 9/2004, Ban thư ký Hiệp ước Nam Cực có trụ sở tại Buenos Aires, Argentina.
Hiệp ước bắt đầu được các quốc gia ký kết tham gia vào ngày 1/12/1959 và chính thức có hiệu lực từ ngày 23/6/1961. Những quốc gia đầu tiên tham gia ký kết hiệp ước là những nước tích cực hoạt động trong Năm Vật lý Địa cầu Quốc tế (International Geophysical Year – IGY) 1957-1958 và sẵn sàng chấp nhận đề nghị của Hoa Kỳ về hội nghị đàm phán về chính hiệp ước này. Lúc đó, 12 quốc gia có quan tâm rõ ràng đến khu vực này, trong đó có Argentina, Australia, Bỉ, Chile, Pháp, Nhật Bản, New Zealand, Na Uy, Nam Phi, Liên Xô, Anh và Hoa Kỳ. Các quốc gia này đã thiết lập hơn 50 trạm nghiên cứu tại châu Nam Cực. Hiệp ước là một biểu hiện ngoại giao thành công cho việc hợp tác hoạt động cũng như khoa học ở khu vực này.
Mục tiêu chính của hệ thống hiệp ước là đảm bảo lợi ích của toàn nhân loại tại châu Nam Cực được duy trì và sử dụng riêng cho các mục đích hòa bình và tránh biến khu vực này thành mâu thuẫn hoặc tranh chấp quốc tế. Hiệp ước nghiêm cấm bất cứ biện pháp có tính chất quân sự nhưng quân đội vẫn được cho phép xuất hiện trong khu vực này.

27. Anthropocentrism – Chủ nghĩa duy con người

Anthropocentrism có xuất xứ từ hai từ Hy Lạp cổ là “ánthrōpos – con người” và “kéntron – trung tâm”, là niềm tin cho rằng con người là thực thể quan trọng nhất trong vũ trụ. Chủ nghĩa này diễn giải hay đánh giá thế giới dựa trên các giá trị và kinh nghiệm của con người. Quan điểm này còn được gọi là lấy con người là trung tâm, lấy con người là gốc, coi con người là ngoại lệ hay sự ưu việt của con người. Một số nền văn hóa đặc biệt thể hiện rõ nét quan điểm này.
Chủ nghĩa duy con người đã được một số nhà bảo vệ môi trường thừa nhận, như tác phẩm Confessions of an Eco-Warrior của Dave Foreman và Green Rage của Christopher Manes, nói rằng vì sao loài người chiếm ưu thế và cần “khai thác” phần lớn Trái Đất. Chủ nghĩa duy con người cũng được nhiều người cầm bút khác cho là nguyên nhân cơ bản của khủng hoảng sinh thái, quá tải dân số, và sự tuyệt chủng của nhiều loài động thực vật.

28. Anthropology – Nhân loại học

Nhân loại học là ngành nghiên cứu nhiều khía cạnh của loài người trong các xã hội quá khứ và hiện tại. Nhân loại học xã hội và nhân loại học văn hóa nghiên cứu các chuẩn mực và giá trị xã hội. Nhân học ngôn ngữ nghiên cứu về cách mà ngôn ngữ tác động tới đời sống xã hội. Nhân loại học sinh học hay nhân loại học hình thể nghiên cứu về sự phát triển sinh học của con người.
Khảo cổ học, lĩnh vực nghiên cứu văn hóa nhân loại trong quá khứ thông qua khảo cứu các chứng tích thể lý, được coi là một nhánh của nhân loại học tại Hoa Kỳ, trong khi tại châu Âu, nó được coi là một ngành riêng biệt hoặc được nhóm vào ngành khác như lịch sử.
Trong các tiếng châu Âu, thuật ngữ “nhân loại học” bắt nguồn từ các từ trong tiếng Hy Lạp là anthropos có nghĩa là “con người” và logos có nghĩa là “nghiên cứu”.
Nhân loại học thường được phân ra thành 4 phân ngành cơ bản là
a. Nhân học hình thể (physical anthropology)
b. Nhân loại học văn hoá-xã hội (socio-cultural anthropology) tổng hợp từ hai nhánh nghiên cứu từ Mỹ và Anh là Nhân loại học văn hoá (cultural anthropology) và Nhân loại học xã hội (social anthropology). Ngành Dân tộc học, đặc biệt là ở Việt Nam, thường được coi như tương đương với phân ngành nhân học loại văn hoá-xã hội. Tuy nhiên, lưu ý rằng mục tiêu của hai ngành học về cơ bản là khác nhau.
c. Khảo cổ học (archeology) và
d. Nhân loại học ngôn ngữ (Linguistic anthropology).

Khoảng từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai trở lại đây, nhiều phân ngành mới đã hình thành như nhân học ứng dụng. Nhân học ứng dụng tập hợp các nhà nhân loại học làm việc trong các lĩnh vực khác nhau. Họ tìm cách ứng dụng các lý thuyết nhân học vào giải thích và giải quyết các vấn đề cụ thể: lĩnh vực phát triển, nông nghiệp và phát triển nông thôn, y tế và sức khỏe… Điều này tạo ra các phân ngành của nhân học ứng dụng như Nhân loại học y tế; Nhân loại học sinh thái và môi trường; Nhân loại học kinh tế; Nhân loại học đô thị; Nhân loại học phát triển; Nhân loại học giáo dục.

Tuy có những khác biệt về đối tượng, mục đích và cách tiếp cận nghiên cứu cụ thể nhưng tất cả các phân ngành của nhân loại học đều có quan hệ với nhau, đều cố gắng tìm hiểu bản chất sinh học và văn hoá của con người, đều nhấn mạnh tới vai trò của văn hoá và các phương pháp tiếp cận được áp dụng đều mang tính so sánh. Một trong số các phương pháp thường dùng trong nghiên cứu là Dân tộc ký.

29. Anti‐Ballistic Missile Treaty (ABM) – Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo

Hiệp ước Chống tên lửa đạn đạo là hiệp ước được ký kết giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, nhằm mục đích hạn chế việc sử dụng các hệ thống chống tên lửa đạn đạo trong khu vực phòng vệ chống lại các tên lửa mang vũ khí hạt nhân. Vào ngày 26 tháng 5 năm 1972, Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon và Tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Leonid Ilyich Brezhnev đã ký hiệp ước ABM. Hiệp ước này có hiệu lực trong 30 năm, từ năm 1972 đến năm 2002. Vào ngày 13 tháng 6 năm 2002, Hoa Kỳ đã rút khỏi hiệp ước.
Hiệp ước ABM đặc biệt quan trọng đối với sự ổn định chiến lược toàn cầu, ra đời vào thời điểm khi cuộc chạy đua vũ trang đã lên tới đỉnh điểm, khi kho vũ khí hạt nhân đã lên tới con số hàng chục nghìn đầu đạn, hiệp ước ABM có thể coi là hòn đá tảng duy trì sự cân bằng hạt nhân giữa hai siêu cường Liên Xô – Mỹ, từ đó hình thành thế ổn định chiến lược toàn cầu, đặt nền móng cho việc cắt giảm kho vũ khí hạt nhân sau này.
Điểm mấu chốt trong Hiệp ước ABM là quy định hạn chế quy mô các hệ thống chống tên lửa đạn đạo. Trong khi không đề cập đến thực trạng kho vũ khí hạt nhân của đôi bên, hiệp ước ABM tập trung vào việc giới hạn hệ thống chống tên lửa, chỉ cho phép Liên Xô và Mỹ triển khai hệ thống phòng thủ với không quá 100 tên lửa đánh chặn xung quanh thủ đô Moskva và Washington D.C.. Với số lượng hạn chế như vậy, mặc dù Liên Xô và Mỹ không ngừng tăng cường kho vũ khí hạt nhân của mình, nhưng trên thực tế, chất không bên nào có khả năng chống trả các cuộc tấn công hạt nhân của đối phương, nó buộc cả hai bên phải kiềm chế, bởi bất cứ hành động thiếu thận trọng nào trong việc sử dụng vũ khí hạt nhân sẽ đồng nghĩa với việc tự sát.
Hiệp ước ABM còn quy định Liên Xô và Mỹ không được nghiên cứu, thử nghiệm các hệ thống chống tên lửa mới ngoài những gì đã có, từ đó mà giảm đến mức tối đa sức ép chạy đua vũ trang do nguy cơ xuất hiện những hệ thống chống tên lửa mới có khả năng vô hiệu hóa tiềm năng hạt nhân của đối phương.

30. Anomie – Loạn chuẩn

Anomie có xuất từ hai từ trong tiếng Hy Lạp là: “an – thiếu vắng” và “nomos – luật lệ”. Do đó, có thể hiểu đây là khái niệm chỉ sự rối loạn, sự vô tổ chức do các cá nhân không tuân thủ các qui tắc, các chuẩn mực xã hội hay có thể gọi là loạn chuẩn. Loạn chuẩn có thể xảy ra do xung đột của các hệ thống niềm tin và phá vỡ các liên kết xã hội giữa cá nhân và cộng đồng.

31. Anti-clericalism – Phong trào chống giáo quyền

Chủ nghĩa chống giáo quyền là chống lại quyền lực của tôn giáo, điển hình là trong các vấn đề xã hội hoặc chính trị. Về mặt lịch sử, chủ nghĩa chống giáo quyền chủ yếu chống lại ảnh hưởng của Công giáo La Mã. Chủ nghĩa chống giáo quyền có liên quan đến chủ nghĩa thế tục, tức là phong trào tìm cách đưa nhà thờ khỏi mọi khía cạnh của đời sống công cộng và chính trị, và việc can thiệp của nhà thờ vào cuộc sống hàng ngày của công dân.
Một số người phản đối giới giáo sĩ trên cơ sở suy đồi về đạo đức, các vấn đề về thiết chế và/hoặc bất đồng trong lý giải tôn giáo, ví dụ, trong Cải cách Tin lành. Chủ nghĩa chống giáo quyền đã trở thành hiện tượng cực kỳ bạo lực trong cuộc Cách mạng Pháp vì các nhà cách mạng nói rằng nhà thờ đóng vai trò nòng cốt trong các hệ thống áp bức. Nhiều giáo sĩ đã bị giết, các chính phủ cách mạng Pháp cố gắng kiểm soát các linh mục bằng cách biến họ thành nhân viên nhà nước.
Chủ nghĩa chống giáo quyền xuất hiện ở Châu Âu Công giáo trong suốt thế kỷ XIX, và sau đó ở Canada, Cuba và Mỹ Latinh, dưới những hình thức khác nhau.

32. Anti-globalization movement – Phong trào chống toàn cầu hoá

Phong trào chống toàn cầu hoá là một phong trào xã hội phê phán toàn cầu hóa kinh tế. Phong trào này cũng thường được gọi là phong trào công lý toàn cầu, phong trào thay đổi toàn cầu hóa, phong trào chống lại những người theo chủ nghĩa toàn cầu hóa, phong trào toàn cầu chống doanh nghiệp hay phong trào chống toàn cầu hóa tân tự do.
Những người tham gia phong trào này cùng phản đối các tập đoàn lớn, đa quốc gia có quyền lực chính trị không được kiểm soát – thông qua các hiệp định thương mại và các thị trường tài chính không ai kiểm soát nổi. Cụ thể, các công ty bị cáo buộc tìm cách tối đa hóa lợi nhuận bằng cách giảm các điều kiện và tiêu chuẩn an toàn lao động, giảm tiêu chuẩn tuyển dụng lao động và bồi thường, giảm các nguyên tắc bảo vệ môi trường và xâm phạm tính toàn vẹn của cơ quan lập pháp, xâm phạm độc lập và chủ quyền quốc gia.
Nhiều nhà hoạt động chống toàn cầu hóa không phản đối toàn cầu hoá nói chung và kêu gọi các hình thức hội nhập toàn cầu với nhiều đại diện dân chủ hơn, thúc đẩy nhân quyền, thương mại công bằng, phát triển bền vững và do đó, cho rằng thuật ngữ “chống lại toàn cầu hóa” có thễ dẫn tới hiểu lầm.

33. Antisemitism – Chủ nghĩa bài Do Thái

Chủ nghĩa bài Do Thái là thái độ thù địch hoặc thành kiến, hay phân biệt đối xử đối với người Do Thái, được thể hiện ở nhiều mức độ khác nhau, từ căm ghét cá nhân cho đến các hành động khủng bố bạo lực được thể chế hóa. Ví dụ cực đoan nhất của hiện tượng này là hệ tư tưởng của chủ nghĩa Phát xít của Adolf Hitler – dẫn đến cuộc diệt chủng người Do Thái ở châu Âu, gọi là Holocaust. Chủ nghĩa bài Do Thái thường được coi là một hính thức của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc.
Mặc dù, trước thế kỉ XIX, thuật ngữ này chưa thông dụng, nhưng hiện nay nó cũng được áp dụng cho các sự kiện chống Do Thái trong quá khứ. Những vụ bức hại đáng chú ý: Vụ thảm sát ở Rhineland (miền Tây nước Đức) trước cuộc Thập tự chinh Thứ nhất năm 1096, Đạo luật trục xuất người Do Thái khỏi Anh năm 1290, các vụ thảm sát người Do Thái Tây Ban Nha năm 1391, những cuộc bức hại của Tòa án dị giáo Tây Ban Nha, trục xuất khỏi Tây Ban Nha năm 1492, những vụ tàn sát do dân Cossack tiến hành ở Ukraine từ 1648 đến 1657, nhiều vụ giết hại và cướp bóc Do Thái (gọi là pogrom) trong Đế quốc Nga từ năm 1821 đến năm 1906, sự kiện Dreyfus ở Pháp ở Pháp từ năm 1894 đến năm 1906, Holocaust ở những nước châu Âu bị Đức xâm lược trong Thế chiến II, chính sách bài Do Thái của Liên Xô; chính sách bài Do Thái của Ả Rập và các nước Hồi giáo tạo ra cuộc di cư (gọi là exodus) của người Do Thái khỏi các nước Ả Rập và Hồi giáo.

34. Anti-system party – Đảng chống hệ thống

Đảng chống hệ thống là đảng chính trị muốn thay đổi hoặc phá hủy hệ thống chính trị đang là môi trường hoạt động của nó. Trong những năm 1950 và 1960 nhiều người sử dụng thuật ngữ này để mô tả các đảng phát xít, cộng sản. Hiện nay ít người sử dụng thuật ngữ này, vì được cho là một sản phẩm của Chiến tranh Lạnh. Đặc biệt là, từ năm 1945, hầu hết các đảng cộng sản không còn là đảng chống lại hệ thống, theo bất kỳ ý nghĩa nào của thuật ngữ này.

35. ANZUS – Khối ANZUS

ANZUS là khối quân sự bao gồm Australia, New Zealand, Hoa Kỳ, được kí kết vào năm 1951. Mục tiêu là hợp tác phòng thủ trước các cuộc tấn công trên Thái Bình Dương, tuy nhiên ngày này nghĩa này được hiểu rộng ra với bất kỳ cuộc tấn công nào trên thế giới. Ban đầu đây là hiệp ước đầy đủ giữa cả ba nước. Tuy nhiên sau cuộc tranh cãi giữa Mỹ và New Zealand về quyền cập cảng New Zealand của các tàu chiến vũ trang hạt nhân Mỹ năm 1984 thì hiệp ước không còn hiệu lực giữa Mỹ và New Zealand nữa. Mặc dù vậy hiệp ước vẫn còn hiệu lực giữa New Zealand và Úc. Năm 2000, Hoa Kỳ lại mở các cảng của mình cho Hải quân Hoàng gia New Zealand, và dưới thởi tổng thống Bill Clinton ở Hoa Kỳ và chính phủ của Helen Clark ở New Zealand, các nước đã thiết lập lại hợp tác song phương về quốc phòng và an ninh vì hòa bình thế giới.
Các hoạt động của khối quân sự này chủ yếu diễn ra giữa hai nước Mỹ và Úc. Các cơ quan phụ trách hệ thống phòng thủ của cả hai nước thường tham gia các cuộc họp thường niên. Cuộc họp này do tổng chỉ huy quân đội Mỹ tại Thái Bình Dương và tổng chỉ huy lực lượng phòng vệ quốc gia của Australia đứng đầu và chủ trì. Ngoài ra còn có các cuộc thảo luận dân sự và quân sự thường xuyên ở cấp thấp hơn. Các cuộc họp hàng năm bàn về vấn đề phòng thủ của ANZUS diễn ra giữa bộ ngoại giao hai nước, viết tắt là AUSMIN.
Khác với NATO, ANZUS không có cơ cấu phòng thủ phối hợp hay lực lượng chuyên biệt nào. Tuy nhiên, Hoa Kỳ và Australia thường tiến hành các hoạt động chung khá đa dạng. trong đó có tập trận chung trên biển, đối phó với tình huống đổ bộ, tham gia trao đổi và huấn luyện sĩ quan, chuẩn hóa trang thiết bị và học thuyết quân sự. Hai nước cũng tham gia tổ chức vài cơ sở phòng thủ ở Australia, chủ yếu là các trạm mặt đất cho vệ tinh tình báo và trạm thu thập thông tin tình báo từ Đông Nam Á và Đông Á, đây là một phần của hệ thống ECHELON.
Trong lịch sử, 3 nước đã cùng nhau tham gia nhiều vụ việc như chiến tranh Việt Nam, chiến tranh Triều Tiên, phong trào ly khai ở Malaysia, ly khai của Đông Timo, xử lý vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên và cuộc chiến chống khủng bố.

36. Apartheid – Chính sách phân biệt chủng tộc ở Nam Phi trước đây

Chính sách phân biệt chủng tộc trước đây ở Nam Phi và Tây Nam Phi (Namibia): Phân chia chủng tộc giữa thiểu số người da trắng và phần đông dân số người da đen. Đảng Quốc gia Nam Phi (National Party) đã tiến hành chính sách Apartheid trong chiến dịch tranh cử của họ cho cuộc bầu cử năm 1948. Đảng Quốc gia Nam Phi thắng cử, Apartheid đã trở thành chính sách chính trị tại Nam Phi từ năm 1948 tới năm 1990. Nói rộng ra, thuật ngữ này hiện đang được sử dụng cho các hình thức phân biệt chủng tộc có hệ thống, được thành lập bởi các cơ quan nhà nước trong một quốc gia, chống lại các quyền và xã hội dân sự của một nhóm nào đó của công dân, do định kiến về dân tộc. Theo chính sách này, người da trắng có địa vị xã hội cao nhất, rồi đến người châu Á, người da màu, cuối cùng là người da đen.

Chính sách phân biệt chủng tộc gây ra làm sóng phản kháng mạnh mẽ ở trong nước và trên trường quốc tế, kết quả là đã tạo ra phong trào xã hội toàn cầu có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất torng thế kỉ XX. Từ những năm 1950, nhà cầm quyền đã phản ứng trước một loạt các cuộc nổi dậy và phản đối bằng cách cấm cố và bỏ tù các nhà lãnh đạo phong trào chống phân biệt chủng tộc. Khi tình trạng bất ổn lan rộng và trở nên căng thẳng hơn, hoạt động quân sự tiếp tục leo thang, các tổ chức nhà nước đàn áp tàn bạo hơn. Cùng với các biện pháp trừng phạt được cộng đồng quốc tế áp dụng đối với Nam Phi, làm cho chính phủ ngày càng khó khăn, không thể tiếp tục duy trì chế độ này. Cải cách chế độ phân biệt chủng tộc trong những năm 1980 không dập tắt nổi phong trào chống đối, tổng thống Frederik Willem de Klerk bắt đầu quá trình xóa bỏ phân biệt chủng tộc với việc trả lại tự do cho các cố vấn của Mandela và một số tù nhân chính trị khác trong tháng 10 năm 1989; năm 1990 ông bắt đầu đàm phán để chấm dứt tệ phân biệt chủng tộc mà đỉnh cao là cuộc bầu cử dân chủ đa sắc tộc vào năm 1994, với chiến thắng của Đại hội Dân tộc Phi (ANC) do Nelson Mandela lãnh đạo. Mặc dù chế độ phân biệt chủng tộc đã chính thức bị bãi bỏ, nhưng hậu quả kinh tế và xã hội của chính sách này còn kéo dài cho đến tận ngày nay.

37. Apparat – Bộ máy

Apparat là từ gốc Nga, có nghĩa là bộ máy quản lí hành chính nhà nước. Trong tiếng Anh người ta dùng để chỉ bộ máy quan liêu đặc quyền đặc lợi, vô danh nhưng có quyền sinh quyền sát của đảng cộng sản, các thành viên của bộ máy này được gọi là apparatchiki. Trong diễn ngôn thời Liên Xô cũ, từ này không phải lúc nào cũng có nghĩa tiêu cực. Đấy có thể là các ủy ban của Hội đồng Bộ trưởng hay các ủy ban của nhà nước như Tổng cục kế hoạch (Gosplan), Tổng cục vật tư – Kĩ thuật (Gossnap) – các cơ quan ban hành các quy định và hướng dẫn cho những cơ quan khác (cá bộ) – là những cơ quan có trách nhiệm thực hiện kế hoạch. Nhâm viên của các bộ này được gọi là khozyaystvenniki.

38. Apparentement – Liên minh giữa các đảng

Ở Pháp, pháp luật công nhận liên minh giữa các đáng phái (L’apparentement). Trước cuộc bầu cử cơ quan lập pháp năm 1951, các đảng trung tâm đang cầm quyền áp dụng những thay đổi trong hệ thống bầu cử nhằm giảm thiểu áp lực từ hai cánh chính trị cực đoan là Gaullist và cộng sản, cả hai đều chống đối chế độ và đều kì vọng là sẽ được lợi nhờ hệ thống bầu cử theo tỉ lệ – đảng mạnh nhất giành được nhiều ghế nhất. Bằng cách thay đổi luật cho phép thành lập liên minh hay L’apparentement các đảng trung tâm có thể gom phiếu bầu và giành được tối đa số ghế và có đa số đại biểu trong cơ quan lập pháp.

39. Appeasement – Chính sách nhượng bộ

Nhượng bộ về vật chất và chính trị cho những thế lực độc tài nhằm tránh cuộc xung đột có thể xảy ra. Thuật ngữ này chủ yếu được dùng trong chính sách ngoại giao của các đời Thủ tướng Anh Ramsay MacDonald, Stanley Baldwin và nổi tiếng nhất là Neville Chamberlain với Đức Quốc xã và phát xít Italy từ 1935 đến năm 1939
Đầu những năm 1930, những nhượng bộ như vậy được coi là tích cực vì người ta chưa quên những tàn phá và thiệt hại cả về nhân mạng lẫn tài sản do Thế chiến I gây ra, đồng thời có một số người nghĩ rằng đã không công bằng khi Hiệp ước Versailles cư xử với Đức một cách đầy thù hận và cho rằng chủ nghĩa phát xít là lực lượng chống cộng có ích, cần phải tận dụng. Tuy nhiên, khi Hiệp ước Munich được kí kết, Đảng Lao động và một ít người bất đồng chính kiến theo phái bảo thủ như Thủ tướng tương lai Winston Churchill, Bộ trưởng Ngoại giao War Duff Cooper, và Thủ tướng tương lai Anthony Eden đã đứng lên phản đối. Chính sách nhượng bộ được giới thượng lưu Anh, trong đó có hoàng gia, các doanh nghiệp lớn, Viện nguyên lão và các phương tiện truyền thông như BBC và tờ The Times ủng hộ.
Khi ngày càng có nhiều những lời cảnh báo về sự ngóc đầu dậy của chủ nghĩa phát xít ở châu Âu, Chamberlain sử dụng bộ máy kiểm duyệt để kiểm soát dư luận. Sau khi Hiệp ước München – giữa Đức, Anh, Pháp và Italy được kí vào ngày 30 tháng 9 năm 1938, Chamberlain tuyên bố rằng ông đã bảo vệ “hòa bình cho thời đại chúng ta”.
Chính sách tránh chiến tranh với Đức đã trở thành chủ đề bàn luận sôi nổi của các học giả, chính trị gia và ngoại giao trong suốt 70 năm qua. Các nhà sử học có nhiều ý kiến trái chiều, từ phê phán việc để cho nước Đức của Adolf Hitler phát triển quá mạnh, cho đến đánh giá rằng Chamberlain không có sự lựa chọn nào khác và đã hành động dựa theo những lợi ích tốt nhất của nước Anh. Năm 2019 nhà sử học Andrew Roberts khẳng định: “Hiện nay, ở Anh, quan điểm được nhiều người chấp nhận là họ đã đúng vì chí ít là đã cố gắng… Nước Anh không tham chiến suốt nhiều tháng trời, thừa nhận rằng chưa sẵn sàng đối đầu trực diện với Đức trong chiến trận. Nước này ngồi yên và theo dõi cuộc xâm đổ bộ vào nước Pháp, sau đó 4 năm mới hành động”.

40. Appellate jurisdiction

 – Thẩm quyền của tòa án cấp cao được xem xét lại phán quyết của một tòa cấp dưới.

41. Apportionment – Phân bổ ghế trong cơ quan lập pháp

Phân bổ ghế cho các khu vực hoặc các đảng phái trong hệ thống bầu cử theo tỉ lệ.

Phân bổ theo lãnh thổ là quá trình điều chỉnh lại số ghế cho các đơn vị nhằm phản ánh sự thay đổi dân cư. Theo hiến pháp Mỹ, ghế tại hạ viện cho từng bang cứ 10 năm lại được điều chỉnh một lần (sau điều tra dân số). Ủy ban Biên giới ở Anh cứ 12 đến 15 năm lại điều chỉnh một lần.

42. Appropriation – Phân bổ ngân sách

Phân bổ ngân sách là các quan chức phân bổ tiền bạc cho những mục đích nhất định. Cơ quan lập pháp kiểm soát việc thu và chi ngân quỹ được coi là đòi hỏi cốt lõi của chế độ dân chủ. Vế lý thuyết nghị sĩ không có chân trong chính phủ trong Viện Thứ Dân ở Anh có thể cắt hoặc bác bỏ đề nghị phân bổ ngân sách, nhưng họ không có quyền đề xuất ngân sách khi chưa được nhánh hành pháp đồng ý. Ở Hoa Kỳ không có những hạn chế như thế, cơ quan lập pháp hoàn toàn kiểm soát việc phân bổ ngân sách (trừ khi bị Tổng thống phủ quyết) là tường thành bảo vệ cho quyền lực của nhánh lập pháp.

43. Approval voting – Bỏ phiếu tán thành

Bỏ phiếu tán thành là hệ thống bầu cử với một người chiến thắng, trong đó mỗi cử tri có thể chọn bao nhiêu ứng cử viên cũng được. Người được nhiều người chọn nhất là người chiến thắng.

44. Arab-Israeli conflict – Xung đột Ả Rập-Israel 

là những hành vi thù địch và căng thẳng chính trị đã kéo dài khoảng một thế kỷ. Nó liên quan tới việc thành lập Nhà nước Israel hiện đại, cũng như việc thành lập và độc lập của nhiều quốc gia Ả Rập trong cùng thời kỳ, và mối quan hệ giữa các nước Ả Rập và Israel.
Một số người sử dụng thuật ngữ “Xung đột Trung Đông” để chỉ vấn đề này; tuy nhiên, đây là vùng đã xảy ra nhiều cuộc xung đột không có sự tham gia của Israel. Từ năm 1979, nhà nước Cộng hòa Hồi giáo Iran (không phải quốc gia Ả Rập, không nổi bật trên bản đồ thế giới) cũng dính líu vào cuộc xung đột này.
Dù chỉ xảy ra trên một diện tích địa lý và với số lượng thương vong khá nhỏ, cuộc xung đột đã trở thành tâm điểm của truyền thông quốc tế cũng như sự chú ý của giới ngoại giao trong nhiều thập kỷ, có lẽ bởi trữ lượng dầu mỏ to lớn trong vùng, dù Israel không có bất kỳ mỏ dầu nào, Liban cũng như Chính quyền Palestine cũng không có. Hơn nữa, nhiều quốc gia, cá nhân và các tổ chức phi chính phủ từ khắp nơi trên thế giới đều cảm thấy mình có liên quan tới cuộc xung đột này vì những lý do như quan hệ văn hóa và tôn giáo với Đạo Hồi, văn hóa Ả Rập, Kitô giáo, Do Thái giáo hay Văn hóa Do Thái, hay vì ý thức hệ, nhân quyền, chiến lược hay các lý do tài chính khác.
Vì Israel là một chế độ dân chủ với hệ thống báo chí tự do, truyền thông được phép tiếp cận cuộc xung đột và nhờ thế cuộc xung đột cũng được tường thuật nhiều hơn. Một số người coi cuộc xung đột Ả Rập-Israel là một phần của cuộc xung đột giữa các nền văn minh lớn hơn giữa Thế giới phương Tây và Ả Rập hay Thế giới Hồi giáo. Những người khác cho rằng sự liên quan tôn giáo là một vấn đề khá mới trong cuộc xung đột này. Cuộc xung đột này đã gây ra tình trạng thù địch và nhiều cuộc tấn công lẫn nhau từ phía những người ủng hộ (hay được cho là ủng hộ) từ các bên đối nghịch tại nhiều quốc gia trên toàn thế giới.

45. Arab League – Liên đoàn Ả Rập

Liên đoàn Ả Rập, tên chính thức là Liên đoàn Các quốc gia Ả Rập, là tổ chức khu vực của các quốc gia Ả Rập nằm tại và xung quanh Bắc Phi, Sừng châu Phi và bán đảo Ả Rập. Tổ chức được thành lập tại Cairo vào ngày 22 tháng 3 năm 1945 với sáu thành viên: Ai Cập, Ả Rập Xê Út, Iraq, Jordan, Liban và Syria. Yemen gia nhập vào ngày 5 tháng 5 năm 1945. Hiện nay, Liên đoàn có 22 thành viên, song quyền tham gia của Syria bị đình chỉ kể từ tháng 11 năm 2011 do đàn áp của chính phủ nước này trong Nội chiến Syria.
Mục tiêu chính của Liên đoàn là “thắt chặt quan hệ giữa các quốc gia thành viên và phối hợp, hợp tác, nhằm đảm bảo độc lập và chủ quyền, và nhằm xem xét một cách tổng quát các công việc và lợi ích của các quốc gia Ả Rập”.
Thông qua các tổ chức như Tổ chức Giáo dục, Văn hoá và Khoa học của Liên đoàn Ả Rập (ALECSO) hay Hội đồng Thống nhất Kinh tế Ả Rập (CAEU), Liên đoàn Ả Rập tạo thuận tiện cho các chương trình chính trị, kinh tế, văn hoá, khoa học và xã hội nhằm thúc đẩy các lợi ích của thế giới Ả Rập. Nó còn là một diễn đàn cho các quốc gia thành viên hợp tác trong lĩnh vực chính sách, thảo luận các vấn đề cùng quan tâm, nhằm giải quyết một số tranh chấp trong nội bộ các nước Ả Rập và hạn chế các xung đột. Liên đoàn có vai trò là nền tảng cho việc soạn thảo và ký kết nhiều văn kiện có tính bước ngoặt nhằm xúc tiến hội nhập kinh tế; điển hình là Hiến chương cùng hành động kinh tế Ả Rập, phác thảo nguyên tắc về các hoạt động kinh tế trong khu vực.
Mỗi quốc gia thành viên có một phiếu trong Hội đồng Liên đoàn, và các quyết định chỉ có tính rằng buộc đối với các quốc gia bỏ phiếu ủng hộ. Các mục tiêu của liên đoàn vào năm 1945 là nhằm củng cố và hợp tác về các chương trình chính trị, văn hoá, kinh tế và xã hội của các thành viên và hòa giải các tranh chấp giữa họ với nhau hoặc giữa họ với bên thứ ba. Hơn nữa, việc ký kết thoả thuận về Hợp tác Quốc phòng và Kinh tế chung vào ngày 13 tháng 4 năm 1950 cam kết rằng các bên ký kết sẽ hợp tác về các biện pháp phòng thủ quân sự. Đến tháng 3 năm 2015, Tổng thư ký Liên đoàn Ả Rập tuyên bố thành lập Lực lượng Ả Rập chung nhằm mục tiêu chống lại chủ nghĩa cực đoan và các mối đe doạ khác đối với các quốc gia Ả Rập. Quyết định đạt được trong khi một chiến dịch quân sự quyết liệt diễn ra tại Yemen. Việc tham gia kế hoạch là tự nguyện, và can thiệp vũ trang chỉ diễn ra theo yêu cầu của một trong số các quốc gia thành viên. Nguyên nhân đằng sau việc thành lập lực lượng này là tình trạng quân sự hoá gia tăng trong khu vực, gia tăng các cuộc nội chiến, cũng như các phong trào khủng bố, được quốc gia Vùng Vịnh giàu có tài trợ.
Đến đầu thập niên 1970, Hội đồng Kinh tế của Liên đoàn Ả Rập đề xuất về việc thành lập Phòng Thương mại Ả Rập chung tại các quốc gia châu Âu. Sau đó, các chính phủ Ả Rập quyết định thành lập Phòng Thương mại Ả Rập tại Anh với nhiệm vụ “xúc tiến, khuyến khích và tạo thuận lợi cho mậu dịch song phương” giữa thế giới Ả Rập và đối tác mậu dịch chủ yếu của họ là Anh Quốc.

46. Aristocracy – Chế độ quý tộc

Aristocracy là từ gốc Hy Lạp (aristokratía) có xuất xứ tù hai từ “aristos – tuyệt hảo” và “kratos – cai trị”, nghĩa là chính quyền của những người tốt nhất, là hình thức chính phủ mà quyền lực nằm trong tay giai cấp cai trị không lớn, có nhiều đặc quyền đâc lợi.
Trong thực tế, chế độ quý tộc thường dẫn đến chính phủ cha truyền con nối, sau đó quốc vương cha truyền con nối bổ nhiệm các quan chứa mà họ cho là phù hợp. Tuy nhiên, những người Hy Lạp cổ đại như Aristotle và Plato, sử dụng thuật ngữ này nhằm mô tả hệ thống mà chỉ những công dân tốt nhất, được lựa chọn thông qua một quá trình lựa chọn cẩn thận, sẽ trở thành người cai trị, và nguyên tắc cha truyền con nối đã bị cấm, trừ khi con cái của những người cai trị hoàn thành nhiệm xuất sắc nhất và có những phẩm chất làm cho người đó trở thành người cai trị thì phù hợp hơn các công dân khác. Nguyên tắc cha truyền con nối có liên quan nhiều hơn đến Chính thể đầu sỏ (Oligarchy), một hình thức quý tộc bị tha hóa – một ít người cai trị, nhưng đấy không phải là những người tốt nhất. Plato, Socrates, Aristotle, Xenophon và người Sparta coi chế độ quý tộc (hình thức cai trị lý tưởng do số ít nắm quyền) tốt hơn là hình thức cai trị lý tưởng do nhiều người nắm quyền (Dân chủ), nhưng họ cho rằng chế độ quý tộc tha hóa (Oligarchy) tồi tệ hơn chế độ Dân chủ bị tha hóa. Niềm tin này bắt nguồn từ giả định cho rằng quần chúng chỉ có thể tạo ra chính sách trung bình, trong khi những người giỏi nhất có thể tạo ra chính sách tốt nhất, nếu họ thực sự là người giỏi nhất.
Khi thuật ngữ này mới xuất hiện, người Hy Lạp cổ đại cho rằng đấy là sự cai trị của những công dân có trình độ tốt nhất và thường dùng nó làm đối trọng với chế độ quân chủ – do một người cá nhân. Sau này, chế độ quý tộc thường được coi là sự cai trị của một nhóm đặc quyền đặc lợi – tầng lớp quý tộc – và đối lập với chế độ dân chủ.

47. Arms control – Kiểm soát vũ khí

Kiểm soát vũ khí là một thuật ngữ nói về các biện pháp hạn chế vũ khí trên bình diện quốc tế nhằm ngăn chặn việc phát triển, sản xuất, dự trữ, phổ biến và sử dụng vũ khí loại nhỏ, vũ khí thông thường và vũ khí hủy diệt hàng loạt. Kiểm soát vũ khí thường được thực hiện thông qua con đường ngoại giao nhằm tìm cách áp đặt những biện pháp hạn chế đối với những nước đồng ý tham gia thông qua các hiệp ước và thỏa thuận quốc tế, mặc dù nó cũng có thể bao gồm những nỗ lực của một quốc gia hoặc một nhóm quốc gia nhằm thực thi những hạn chế đối với quốc gia không đồng ý tham gia.

Các hiệp ước và hiệp định kiểm soát vũ khí thường được coi là biện pháp nhằm tránh các cuộc chạy đua vũ trang tốn kém, đi ngược lại các mục tiêu của quốc gia và hòa bình trong tương lai. Một số hiệp ước được sử dụng nhằm ngăn chặn việc phổ biến một số công nghệ quân sự (như vũ khí hạt nhân hoặc công nghệ tên lửa) để đổi lấy sự đảm bảo cho các nước có khả phát triển những công nghệ này rằng họ sẽ không trở thành nạn nhân của những công nghệ đó. Ngoài ra, một số hiệp định về kiểm soát vũ khí áp dụng nhằm hạn chế thiệt hại do chiến tranh gây ra, đặc biệt là cho dân thường và môi trường, tức là thiệt hại đối với tất cả những người tham chiến, dù bên nào chiến thắng thì cũng thế.
Trong khi các hiệp ước về kiểm soát vũ khí được nhiều người ủng hộ hòa bình coi là công cụ then chốt trong cuộc đấu tranh chống lại chiến tranh, trong khi các nước tham gia hiệp thường coi là biện pháp đơn giản nhằm hạn chế chi phí cho việc phát triển và chế tạo vũ khí, và thậm chí giảm chi phí liên quan đến chiến tranh. Kiểm soát vũ khí thậm chí có thể là biện pháp duy trì khả năng gây chiến, vì những vũ khí làm cho chiến tranh trở thành quá tốn kém và phá hủy đến mức không thể được sử dụng làm công cụ để thực thi chính sách của quốc gia.

48. Arms races – Chạy đua vũ trang

Chạy đua vũ trang là khi hai hoặc nhiều quốc gia tham gia vào việc cùng gia tăng hoặc ganh đua với nhau số lượng “những người được trang bị vũ khí” cũng như “vũ khí, khí tài”. Có thể nói đơn giản rằng đấy là cuộc cạnh tranh giữa hai hoặc nhiều quốc gia để có lực lượng vũ trang vượt trội bên kia; cuộc cạnh tranh liên quan đến sản xuất vũ khí, gia tăng lực lượng quân sự và có công nghệ quân sự vượt trội.
Thuật ngữ này cũng được sử dụng để mô tả tình huống cạnh tranh leo thang kéo dài, trong đó mỗi bên dều tập trung vào việc vượt qua đối thủ.

49. Arrow’s Impossibility theorem – Định lý bất khả thi của Arrow

Định luật bất khả thi của Arrow là thuyết lựa chọn xã hội minh họa những sai sót của các hệ thống bỏ phiếu xếp hạng. Xin xem xét ví dụ sau:
1. 45 phiếu A> B> C (45 người thích A hơn B và thích B hơn C)
2. 40 phiếu B> C> A (40 người thích B hơn C và thích C hơn A)
3. 30 phiếu C> A> B (30 người thích C hơn A và thích A hơn B)
Ứng cử viên A có nhiều phiếu bầu nhất, vì vậy A sẽ là người chiến thắng. Tuy nhiên, nếu không có B, C sẽ là người chiến thắng, vì nhiều người thích C hơn A. (A sẽ có 45 phiếu và C sẽ có 70). Kết quả này là một minh chứng cho định luật của Arrow.

50. ASEAN – Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á 

(tiếng Anh: Association of Southeast Asian Nations, viết tắt là ASEAN) là một liên minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á. Tổ chức này được thành lập ngày 8 tháng 8 năm 1967 với các thành viên đầu tiên là Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Singapore, và Philippines, nhằm biểu hiện tinh thần đoàn kết giữa các nước trong cùng khu vực với nhau, đồng thời hợp tác chống tình trạng bạo động và bất ổn trong những nước thành viên. Sau Hội nghị Bali năm 1976, ASEAN xúc tiến chương trình cộng tác kinh tế, nhưng tất cả những nỗ lực đều lâm vào bế tắc vào giữa thập niên 1980. Phải đợi đến năm 1991, khi Thái Lan đề xuất thành lập khu vực thương mại tự do, thì Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN mới hình thành. Hàng năm, các nước thành viên đều luân phiên tổ chức các cuộc hội họp chính thức để tăng cường hợp tác. Tính đến năm 1999, ASEAN gồm có 10 quốc gia thành viên (trừ Đông Timor và Papua New Guinea chưa kết nạp, hiện đang giữ vai trò quan sát viên).
ASEAN có diện tích đất 4,46 triệu km², chiếm 3% tổng diện tích đất của Trái Đất, và có dân số khoảng 600 triệu người, chiếm 8,8% dân số thế giới. Vùng biển của ASEAN có diện tích gấp ba lần so với vùng đất. Năm 2018, tổng GDP ước tính của tất cả các quốc gia ASEAN lên tới xấp xỉ 2,92 nghìn tỷ USD.Nếu ASEAN là một thực thể duy nhất thì quốc gia đó sẽ xếp hạng 10 trong số các nền kinh tế lớn nhất trên thế giới, sau Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Đức, Nga, Pháp, Canada, Tây Ban Nha, Brazil, Anh, và Ý. Dự kiến đến năm 2030, thực thể này sẽ đứng thứ 4 thế giới.
Vào ngày 31 tháng 12 năm 2015, Cộng đồng Kinh tế ASEAN (ASEAN Economic Community – AEC) được thành lập.

50. Asiatic mode of production – Phương thức sản xuất châu Á

Phương thức sản xuất châu Á là một khái niệm của Marx, lần đầu tiên xuất hiện trong tác phẩm “Góp phần phê phán chính trị – kinh tế học” của ông – xuất bản tại Luân Đôn năm 1859, trong đó, Marx đã cho rằng “Về đại thể có thể coi các Phương thức sản xuất Châu Á, cổ đại, phong kiến, tư bản hiện đại là những thời đại tiến triển dần dần của hình thái kinh tế – xã hội”.
Theo Marx, sản xuất vật chất được tiến hành bằng một phương thức nhất định. Và phương thức sản xuất (PTSX) là cách thức con người thực hiện quá trình sản xuất vật chất ở những giai đoạn lịch sử nhất định của xã hội loài người. Mỗi xã hội được đặc trưng bằng một PTSX nhất định. PTSX đóng vai trò quyết định đối với tất cả các mặt của đời sống xã hội như kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội… Sự thay thế kế tiếp nhau của các PTSX trong lịch sử quyết định sự phát triển của xã hội loài người từ thấp đến cao.
Trong sản xuất, con người có “quan hệ song phương”: một mặt là quan hệ giữa người với tự nhiên, tức là lực lượng sản xuất; mặt khác là quan hệ giữa người với người, tức quan hệ sản xuất. PTSX chính là sự thống nhất giữa lực lượng sản xuất ở một trình độ nhất định và quan hệ sản xuất tương ứng.
Phương Đông là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại. Những nền văn minh lớn nhất được biết đến đều nằm ở phương Đông. Những nền văn minh đó không chỉ có tầm vóc lớn tương đương với dân số và phạm vi không gian của nó, chúng có một nội dung mạnh mẽ, bề dày văn hóa – lịch sử độc đáo và những thành tựu trên mọi lĩnh vực vô cùng rực rỡ. Phương Đông khác biệt với Hi Lạp, La Mã, các nền văn minh châu Mỹ như Inca, Maya hay những nền văn minh nào đó ở phần còn lại. Bởi vì xã hội phương Đông dựng xây trên nền tảng nông nghiệp lúa nước vì thế nó đã tự quy định cho mình một định hướng phát triển khác so với phương Tây. Do điều kiện kinh tế này các xã hội phương Đông cũng trở nên khác biệt tương đối. Hiện nay trong xã hội phương Đông, phương thức sản xuất châu Á vẫn tồn tại đan xen với các phương thức tiên tiến khác. Việc nghiên cứu xã hội phương Đông không thể không chú ý đến phương thức sản xuất châu Á, đến các đặc trưng của nó.
Sự phân chia Thế giới thành phương Đông và phương Tây trong lịch sử phản ánh sự tiếp cận trên quy mô toàn cầu tiến trình phát triển của xã hội loài người. Theo khái niệm của người Hy Lạp, phương Đông là những quốc gia nằm ở phía mặt trời mọc, ngược lại phương Tây bao gồm các quốc gia nằm ở phía mặt trời lặn. Đông Bắc Phi là nơi Nhà nước xuất hiện đầu tiên (khoảng 3.500 – 3.000 trước Công Nguyên). Các khu vực tiếp theo có sự ra đời của nhà nước từ rất sớm là Tây Nam Á, Nam Á và Đông Á. Như vậy, ngoại trừ Ai Cập ở Bắc Phi, các nhà nước còn lại đều xuất hiện ở khu vực châu Á. Vì vậy, 4 nhà nước ở châu Á còn được gọi là phương Đông, còn các nhà nước xuất hiện muộn hơn ở châu Âu là phương Tây.
Tóm lại, phương Đông – phương Tây trước hết là 2 khái niệm hoàn toàn mang tính quy ước, nhưng đây là quy ước khoa học để tiếp cận với quá trình hình thành và phát triển của thế giới.

51. Athenian democracy – Chế độ dân chủ ở Athens

Chế độ dân chủ ở Athens phát triển ở thành phố Athens, nước Hi Lạp cổ đại, bao gồm thành phố Athens (gọi là polis –thành bang) và vùng phụ cận vùng lãnh thổ Attica, khoảng năm 500 Tr. CN. Chế độ dân chủ Athens là một trong những nền dân chủ đầu tiên được biết đến và có lẽ là nền dân chủ quan trọng nhất trong thời cổ đại. Những thành phố Hy Lạp khác cũng thiết lập chế độ dân chủ, phần lớn noi theo mô hình Athens, nhưng không chế độ dân chủ nào được ghi chép kĩ lưỡng như của Athens.
Hi Lạp thời đó bao gồm mấy trăm thành phố độc lập với nhau, mỗi thành phố lại có một vùng nông thôn bao bọc xung quanh. Khác với Hoa Kỳ, Pháp, Nhật Bản, và các nước hiện đại khác, những quốc gia-dân tộc, hiện đang bao trùm toàn thế giới ngày nay, các nhà nước có chủ quyền lúc đó ở Hy Lạp chỉ là những quốc gia-thành phố (city-states). Quốc gia-thành phố nổi tiếng nhất trong thời cổ đại, cũng như sau này, là Athens. Năm 507 trước Công nguyên, người dân Athens áp dụng một hệ thống chính quyền nhân dân, tồn tại được gần hai thế kỷ, tức là cho đến khi thành phố này bị nước láng giềng phương Bắc là Macedonia chinh phục.
Chính người Hi Lạp – mà có thể là người Athens – đã sáng chế ra thuật ngữ democracy hay demokratia từ từ demos của Hi Lạp tức là dân chúng, và kratos, tức là cai trị. Điều lí thú là trong khi ở Athens từ demos thường ám chỉ toàn thể người dân thành phố Athens, nhưng đôi khi nó lại chỉ có nghĩa là người bình dân hoặc chỉ là người nghèo mà thôi. Từ dân chủ, xem ra, đôi khi được giới phê bình quý tộc sử dụng như một thứ hình dung từ, biểu thị thái độ miệt thị của họ đối với những người bình dân đã giành được quyền kiểm soát chính phủ mà trước đây họ vẫn giữ. Dù sao mặc lòng, từ demokratia đã được người dân Athens và những người Hi Lạp khác sử dụng cho chính quyền của Athens cũng như chính quyền của nhiều thành phố khác ở Hi Lạp cổ đại.
Trong số những chế độ dân chủ của Hi Lạp lúc đó thì chế độ của Athens là quan trọng nhất và vượt xa những chế độ dân chủ khác. Cả lúc đó cũng như hiện nay, đây là chế độ được biết rõ nhất, có ảnh hưởng nhiều nhất đối với triết lí chính trị và thường được người đời sau coi là trường hợp điển hình của quyền tham gia của công dân hay như một số người gọi là chế độ dân chủ tham gia (participatory democracy) .

52. Australian ballot – Bỏ phiếu kín

Bỏ phiếu kín là phương pháp bỏ phiếu trong đó lựa chọn của cử tri trong một cuộc bầu cử hay trưng cầu dân ý được giữ bí mật (vô danh), giúp ngăn ngừa các tác động bên ngoài ảnh hưởng đến cử tri như hăm doạ hay đút lót. Tuy nhiên, bỏ phiếu kín cũng có thể làm gia tăng việc mua phiếu bằng cách trả tiền cho những người ủng hộ đi bầu cử và trả tiền cho những người phản đối không đến bầu, từ đó giảm bớt chi phí mua phiếu.
Trong thế giới hiện đại, một trong những hình thức bỏ phiếu kín thường gặp nhất là in sẵn những lá phiếu trên đó có tên của các ứng cử viên. Các điểm bỏ phiếu sẽ cung cấp những lá phiếu này cho cử tri để họ bí mật lựa chọn. Cách bỏ phiếu này được thiết kế để tránh sự thiên vị và ngăn không cho người khác biết được cử tri nào đã bầu cho ai.

53. Autarky – Chế độ tự cấp tự túc

Thuật ngữ này thường được sử dụng cho các nhà nước, xã hội hay hệ thống kinh tế của xã hội đó. Chể độ tự cấp tự túc là khi xã hội sống hoặc tiếp tục các hoạt động của mình mà không cần sự giúp đỡ bên ngoài hoặc thương mại quốc tế. Nền kinh tế tự cung tự cấp không có bất kỳ giao dịch nào với thế giới bên ngoài, các nhà kinh tế học gọi là “nền kinh tế khép kín”, trước đây thường gọi là “bế quan tỏa cảng”. Chể độ tự cấp tự túc, theo nghĩa chính trị không nhất thiết chỉ là hiện tượng kinh tế, ví dụ, chể độ tự cấp tự túc về quân sự sẽ là một nhà nước có thể tự vệ mà không cần sự giúp đỡ của các quốc gia khác, hoặc có thể sản xuất tất cả vũ khí của mình mà không cần nhập khẩu từ bên ngoài.

54. Authoritarian personality – Nhân cách độc tài/độc đoán

Nhân cách độc tài/độc đoán là muốn người khác người phục tùng vô điều kiện và tôn trọng mà không hề nghi ngờ quyền lực của mình, được thể hiện qua việc áp bức những người dưới quyền. Thuật ngữ này thường được áp dụng cho những người có thái độ quá nghiêm khắc và áp bức đối với cấp dưới.

55. Authoritarianism – Chế độ chuyên chế

Chủ nghĩa chuyên chế là hình thức chính quyền với quyền lực tập trung trong tay một nhóm người và quyền tự do chính trị bị hạn chế. Các chế độ chuyên có thể là độc đoán (autocratic) hoặc đầu sỏ (oligarchic), và có thể chế độ độc đảng hoặc do giới quân nhân nắm quyền.
Định nghĩa ngắn gọn nhất: chính phủ chuyên chế không có các cuộc bầu cử trực tiếp, tự do và có tính cạnh tranh cho các cơ quan lập pháp, không có các cuộc bầu cử trực tiếp hoặc gián tiếp, tự do và cạnh tranh nhánh hành pháp hoặc cả lập pháp lẫn hành pháp. Được định nghĩa một cách bao quát: các quốc gia chuyên chế là những quốc gia không có các quyền tự do dân sự như tự do tôn giáo, hoặc đất nước mà chính phủ và phe đối lập không thay nhau cầm quyền sau các cuộc bầu cử tự do.
Các quốc gia chuyên chế có thể có các thiết chế dân chủ trên danh nghĩa, như các đảng chính trị, cơ quan lập pháp và các cuộc bầu cử, được quản lý nhằm kéo dài chế độ chuyên chế; do đó, chế độ độc tài có thể tiến hành các cuộc bầu cử gian lận, không có tính cạnh tranh. Từ năm 1946 đến giữa những năm 1970, ti lệ của các quốc gia độc tài trong hệ thống chính trị quốc tế gia tăng, nhưng sau đó đã giảm.

56. Authority – Thẩm quyền

Thẩm quyền là quyền hay khả năng, hoặc cả thẩm quyền lẫn khả năng của một người hoặc nhóm người trong việc buộc những người khác phải chấp nhận một đề nghị hay quy định mà không cần phải thuyết phục, mặc cả hay vũ lực. Các thuật ngữ thẩm quyền (authority) và quyền lực (power) đôi khi được như những từ đồng nghĩa, nhưng như thế là không chính xác. Thuật ngữ thẩm quyền là tính chính danh về mặt chính trị, nó cung cấp và biện minh cho quyền (right) thực thi quyền lực (power) của chính phủ; còn quyền lực (power) nói về khả năng thực hiện mục tiêu đã được ủy quyền; như vậy, thẩm quyền là quyền ban hành quyết định và tính chính danh trong việc ban hành các quyết định pháp luất và ra lệnh thực thi các quyết định đã ban hành.

57. Autogestion – Tự quản lý tổ chức

, còn được gọi là quản lý lao động và tự quản lý của người công nhân. Xem thêm mục Industrial Democracy (Dân chủ trong công nghiệp).

58. Autonomous Republic – Nước cộng hòa tự trị

Liên Xô bao có nhiều nước cộng hòa tự trị, đấy là các nước cộng hòa mang tên một dân tộc chiếm đa số nào đó, và về nguyên tắc có quyền rút ra khỏi liên bang. Liên bang Nga hiện nay cũng có một số nước cộng hòa tự trị nhưng không có quyền rút ra khỏi liên bang; ngoài ra cò có các khu vực tự trị với những đặc điểm về lịch sử và địa lí, nhưng không phải là trên cơ sở sắc tộc. Nhiều quốc gia vì muốn duy trì toàn vẹn lãnh thổ trước những đòi hỏi về tự quyết hoặc độc lập của dân tộc bản địa hay sắc tộc đôi khi áp đặt hoặc đề nghị cho quyền tự trị giới hạn đến những khu vực như vậy. Trung Quốc và nhiều nước khác có những khu vực tự trị như thế. Trước đây, Việt Nam cũng có khu tự trị Việt Bắc và Tây Bắc (giải thể năm 1975).

59. Autonomy – Tự chủ/tự trị

Tự chủ/tự trị là khả năng đưa ra quyết định sáng suốt, không bị người khác ép buộc. Người tự chủ là người có thể hành động theo suy nghĩ của mình. Các tổ chức hoặc thiết chế tự trị là các tổ chức độc lập hoặc tự quản. Quyền tự chủ còn có nghĩa là mức độ tự quyết của nhân viên khi làm công việc của mình, tự chủ trong trường hợp này được cho là làm cho người lao động hài lòng hơn khi làm việc.

60. Ayatolla 

– trong Hồi giáo Shia Ayatollah là giáo sĩ cấp cao, chuyên gia trong nghiên cứu luật học, kinh Coran, triết học và thường giảng dạy trong các tu viện Hồi giáo, có thẩm quyền thực hiện các quyết định pháp lý đối với các tín đồ và giáo sĩ trong phạm vi của luật Hồi giáo.

Chữ cái B

1. Ba’athism 

– Ba’athism có nghĩa là “phục hưng”, một ý thức hệ dân tộc chủ nghĩa của người Arab, thúc đẩy việc hình thành và phát triển nhà nước duy nhất trong thế giới Ả Rập dưới quyền lãnh đạo của đảng tiền phong. Xã hội theo ý thức hệ Ba’athism tìm kiếm sự khai sáng và phục sinh văn hóa, giá trị và xã hội Ả Rập. Ý thức hệ này ủng hộ việc thiết lập nhà nước độc đảng và bác bỏ chủ nghĩa đa nguyên chính trị. Ba’athism dựa trên các nguyên lí của chủ nghĩa dân tộc Ả Rập, chủ nghĩa Đại Ả Rập và chủ nghĩa xã hội Ả Rập. Đây là hệ tư tưởng thế tục. Nhà nước Ba’athist ủng hộ nền kinh tế xã hội chủ nghĩa, ủng hộ việc nhà nước nắm các đỉnh cao chỉ huy trong nền kinh tế, nhưng phản đối tịch thu tài sản tư nhân. Trong ý thức hệ Ba’athist, chủ nghĩa xã hội không có nghĩa là chủ nghĩa xã hội nhà nước hay bình đẳng về kinh tế; những người Ba’athists khẳng định rằng chủ nghĩa xã hội là con đường duy nhất để làm phát triển thế giới Ả Rập thành khu vực tự do và thống nhất.

2. Back – Bencher – Ghế sau 

trong Viện Thứ dân của Anh (House of Commons), dành cho các thành viên bình thường của Quốc hội, những người không có bất cứ chức vụ gì trong chính phủ và hay trong các đảng đối lập.

3. Balance of Power – Cân bằng quyền lực

Cân bằng quyền lực là một trong những thuật ngữ lâu đời nhất của trường phái hiện thực trong quan hệ quốc tế. Thuật ngữ này có ảnh hưởng quan trọng đến việc hoạch định chính sách đối ngoại của các quốc gia, đồng thời cũng giải thích nguyên nhân dẫn đến sự thiết lập những trật tự thế giới mới. là một trong những thuật ngữ lâu đời nhất của trường phái hiện thực trong quan hệ quốc tế. Khi tiếp cận theo nghĩa là một nguyên tắc, thì “cân bằng quyền lực” là trạng thái của hệ thống quốc tế mà ở đó không có một quốc gia nào có sức mạnh áp đảo so với các quốc gia khác. Trạng thái này có thể được thiết lập thông qua việc tạo ra một thế đối lập với quốc gia hoặc nhóm quốc gia mạnh nhất bằng việc hình thành một đối thủ hoặc một liên minh có sức mạnh tương đương. Ý tưởng đàng sau cân bằng quyền lực khá đơn giản. Các nước sẽ lưỡng lự trước việc khởi động chiến tranh với một đối thủ có khả năng chiến đấu và chiến thắng ngang bằng (đối xứng) với mình vì nguy cơ thất bại là khá cao. Khi một nước hoặc liên minh các nước mạnh hơn hẳn so với các quốc gia thù địch (bất đối xứng), xác suất xảy ra chiến tranh là khá cao.

4. Balkanization – Balkan hóa 

hay đọc theo phiên âm tiếng Việt Ban-căng hóa, là thuật ngữ địa chính trị để chỉ quá trình chia cắt một vùng hay một nước thành những vùng hay nước nhỏ hơn, mà thường thù nghịch hay không hợp tác với nhau. Từ này cũng được dùng để chỉ sự tan rã của một tập thể như công ty, trang mạng…
Thuật ngữ Balkan hóa xuất phát từ việc bán đảo Balkan vốn hầu hết nằm dưới quyền cai trị của Đế chế Ottoman bị phân tách trong thời kỳ từ đầu thế kỷ XIX thành những quốc gia nhỏ độc lập. Năm 1829 Hi Lạp tuyên bố độc lập; năm 1878 đến lượt Montenegro, Serbia và Rumani; năm 1908 là Bungari. Từ Balkan hóa xuất hiện trong thời gian này. Nam Tư sau các cuộc nội chiến, cuối thế kỉ XX, lại chia ra thành Bosna và Hercegovina, Croatia, Macedonia, Montenegro, Serbia, Slovenia, nhà nước Kosovo cũng đã được một số quốc gia công nhận.
Balkan hóa cũng đã xảy ra ở các vùng đất khác, như ở châu Phi trong những năm 1950 và 1960 sau khi các đế chế thuộc địa của Anh và Pháp ở đây tan rã. Đầu thập kỷ 1990, quá trình Balkan hóa diễn ra ở Liên Xô, dẫn tới việc thành lập các quốc gia như Armenia, Azerbaijan, Belarus, Estonia, Gruzia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Latvia, Litva, Moldova, Nga, Tajikistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, trong đó có nhiều quốc gia bất ổn do có sự pha trộn sắc tộc, dẫn tới bạo lực giữa các sắc tộc.

5. Ballot – Lá phiếu

Lá phiếu được sử dụng trong cuộc bầu cử, đây là một mảnh giấy hay một quả bóng nhỏ được dùng trong cuộc bỏ phiếu kín. Mỗi cử tri có một lá phiếu. Trong các cuộc bầu cử đơn giản nhất, một lá phiếu có thể là một mẩu giấy đơn giản mà mỗi cử tri viết tên một ứng cử viên, nhưng các cuộc bầu cử vào các cơ quan nhà nước, hoặc cơ quan công cộng, người ta thường sử dụng các lá phiếu được in sẵn để bảo vệ bí mật phiếu bầu. Cử tri bỏ phiếu bầu vào hòm ở địa điểm bỏ phiếu.

6. Banana Republic – Cộng hòa chuối 

là thuật ngữ khoa học chính trị dùng để chỉ quốc gia có nền chính trị bất ổn ở Mĩ Latin với nền kinh tế phụ thuộc nặng nề vào việc xuất khẩu một loại sản phẩm nhất định nào đó, ví dụ như chuối, khoáng sản,…. Xã hội trong nước cộng hòa chuối thường phân hóa thành tầng lớp lao động đông đảo nhưng nghèo khổ và một tầng lớp thống trị gồm các thương gia, chính trị gia và tướng lĩnh giàu có. Bọn quả đầu thống trị này kiểm soát khu vực khu vực sản xuất sơ khai của nền kinh tế bằng cách bóc lột sức lao động của nhân dân; như vậy, cụm từ cộng hòa chuối là một thuật ngữ mang thái độ miệt thị đối với nền độc tài hèn hạ, xúi dục và ủng hộ cho văn hóa lót tay, lại quả, bóc lột các đồn điền nông nghiệp diện rộng, đặc biệt là trong khai thác chuối.
Trong lãnh vực kinh tế, cộng hòa chuối là quốc gia có nền kinh tế theo chủ nghĩa tư bản nhà nước, mô hình kinh tế mà đất nước đang hoạt động như một doanh nghiệp thương mại tư nhân để tìm kiếm lợi nhuận độc quyền của giai cấp thống trị. Sự bóc lột như vậy được thực hiện bằng sự thông đồng giữa Nhà nước và những công ty độc quyền kinh tế được hưởng ân huệ, trong đó lợi nhuận thu được từ việc khai thác theo lối tư nhân đối với các vùng đất công cộng là sở hữu tư nhân, trong khi nhà nước phải thanh toán các khoản nợ phát sinh từ đó.

7. Banzhaf index – chỉ số Banzhaf

Chỉ số Banzhaf hay còn gọi là chỉ số quyền lực Banzhaf, được đặt theo tên John F. Banzhaf III, đôi khi cũng được gọi là chỉ số Penrose–Banzhaf; hoặc Chỉ số Banzhaf–Coleman, là chỉ số được xác định bởi xác suất thay đổi kết quả của cuộc bỏ phiếu/biểu quyết trong trường hợp quyền biểu quyết không nhất thiết được chia đều giữa những người biểu quyết hay các cổ đông. Để hiểu phương pháp chỉ số Banzhaf, xem Leech (1988, 2003), Crama và Leruth (2007), Levy (2009, 2011), Levy và Szadfarz (2012).

8. The Barnett formula

 là cơ chế được Bộ Tài chính Vương quốc Anh sử dụng để tự động điều chỉnh chỉnh lượng các khoản chi tiêu công được phân bổ cho Bắc Ireland, Scotland và xứ Wales nhằm phản ánh những thay đổi về mức chi tiêu được phân bổ cho các dịch vụ công cộng ở Vương quốc Anh. Công thức áp dụng cho nhiều lĩnh vực, nhưng không phải tất cả, trong ngân sách của các chính phủ trong năm 2013-2014, nó áp dụng cho khoảng 85% tổng ngân sách của Quốc hội Scotland.

9. Base-Superstructure – Cơ sở hạ tầng – Thượng tầng kiến trúc

Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là những yếu tố có quan hệ biện chứng với nhau trong phép duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin, đây là hai yếu tố quan trọng trong học thuyết về hình thái kinh tế-xã hội.
Cơ sở hạ tầng trong chủ nghĩa duy vật lịch sử, là tổng hợp những quan hệ sản xuất tạo thành cơ cấu kinh tế của một xã hội nhất định. Thông thường, cơ sở hạ tầng của một xã hội ở một giai đoạn lịch sử nhất định bao gồm ba loại quan hệ sản xuất: quan hệ sản xuất thống trị, quan hệ sản xuất tàn dư, quan hệ sản xuất mầm mống (tương lai) – trong đó, quan hệ sản xuất thống trị quy định, chi phối các quan hệ sản xuất còn lại.
Cần phân biệt thuật ngữ cơ sở hạ tầng này với tư cách là phạm trù triết học với thuật ngữ cơ sở hạ tầng thường sử dụng, đó là cơ sở vật chất, kết cấu hạ tầng trong đời sống như điện, đường, trường, trạm… chúng chủ yếu sử dụng là nền tảng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh, sinh hoạt và nó thuần túy là vật chất hữu hình.
Kiến trúc thượng tầng hay Thượng tầng kiến trúc là một khái niệm trong chủ nghĩa duy vật lịch sử của Marx và Ph .Ăng-ghen đưa ra dùng để mô tả toàn bộ hệ thống kết cấu các hình thái ý thức xã hội cùng với các thiết chế chính trị-xã hội tương ứng, được hình thành trên một cơ sở hạ tầng nhất định. Theo đó, kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm chính trị, pháp quyền, triết học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, v.v. cùng với những thiết chế xã hội tương ứng như nhà nước, đảng phái, giáo hội, các đoàn thể xã hội, v.v.
Cơ sở hạ tầng quyết định
Cơ sở hạ tầng quyết định nội dung và tính chất của kiến trúc thượng tầng, nội dung và tính chất của kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh đối với cơ sở hạ tầng. Tương ứng với một cơ sở hạ tầng sẽ sản sinh ra một kiến trúc thượng tầng phù hợp, có tác dụng bảo vệ cơ sở hạ tầng đó.
Tính chất của kiến trúc thượng tầng là do tính chất của cơ sở hạ tầng quyết định. Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào thống trị về kinh tế thì cũng chiếm địa vị thống trị về mặt chính trị và đời sống tinh thần của xã hội.
Các mâu thuẫn trong kinh tế, xét đến cùng, quyết định các mâu thuẫn trong lĩnh vực chính trị tư tưởng; cuộc đấu tranh giai cấp về chính trị tư tưởng là biểu hiện những đối kháng trong đời sống kinh tế. Tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng như nhà nước, pháp quyền, triết học, tôn giáo, v.v. đều trực tiếp hay gián tiếp phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định.
Vai trò quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng còn thể hiện ở chỗ: cơ sở hạ tầng thay đổi thì sớm hay muộn, kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi theo.
Cơ sở hạ tầng quyết định sự biến đổi của kiến trúc thượng tầng, những biến đổi trong cơ sở hạ tầng tạo ra nhu cầu khách quan phải có sự biến đổi trong kiến trúc thượng tầng; do đó sự biến đổi của kiến trúc thượng tầng là sự phản ánh đối với sự biến đổi của cơ sở hạ tầng. Tính chất phụ thuộc của kiến trúc thượng tầng vào cơ sở hạ tầng có nguyên nhân từ vai trò quyết định của kinh tế đối với toàn bộ các lĩnh vực hoạt động của xã hội.
Tuy cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng, kiến trúc thượng tầng phù hợp với cơ sở hạ tầng, nhưng đó không phải là sự phù hợp một cách giản đơn, máy móc. Toàn bộ kiến trúc thượng tầng, cũng như các yếu tố cấu thành nó đều có tính độc lập tương đối trong quá trình vận động phát triển và tác động một cách mạnh mẽ đối với cơ sở hạ tầng.
Tác động trở lại
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng diễn ra theo hai chiều. Nếu kiến trúc thượng tầng tác động phù hợp với các quy luật kinh tế khách quan thì nó là động lực mạnh mẽ thúc đẩy kinh tế phát triển, nếu tác động ngược lại, nó sẽ kìm hãm phát triển kinh tế, kìm hãm phát triển xã hội.

10. Bay of Pig – Vịnh Con Lợn

Sự kiện Vịnh Con Lợn (còn có tên là La Batalla de Girón, hoặc Playa Girón ở Cuba), là chiến dịch đổ bộ thất bại ở bờ biển phía tây nam Cuba năm 1961 do những người Cuba lưu vong có tư tưởng chống Cộng được CIA huấn luyện nhằm lật độ chính phủ của Fidel Castro.
Kế hoạch được tiến hành vào tháng 4 năm 1961, chưa đầy ba tháng kể từ khi John F. Kennedy nhậm chức tổng thống Hoa Kì. Quân đội Cuba, được sự huấn luyện và trang bị từ các quốc gia thuộc Cộng sản, đã đánh bại đội quân lưu vong trong vòng ba ngày. Quan hệ Cuba – Hoa Kì đã xấu còn tiếp tục tồi tệ hơn sau đó với Khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962.

11. Behaviourism – Chủ nghĩa hành vi

Chủ nghĩa hành vi là cách tiếp cận mang tính hệ thống nhằm tìm hiểu hành vi của con người và động vật. Chủ nghĩa hành vi là trường phái tâm lý học cho rằng quan sát một cách khách quan hành vi, được đo bằng phản ứng trước các kích thích là đối tượng nghiên cứu phù hợp duy nhất (của cả con người lẫn động vật) và là nền tảng duy nhất của lý thuyết của họ, mà không cần viện dẫn tới cần viện đến cá sự kiện sinh lý bên trong hay những cấu trúc có tính giả thiết như tinh thần.

Chủ nghĩa hành vi còn là phong trào trong khoa học chính trị, nhấn mạnh rằng chỉ cần phân tích hành vi có thể quan sát được của các tác nhân chính trị. Trường phái này có nhiều cơ sở chung với chủ nghĩa hành vi trong tâm lý học. Trường phái này xuất hiện trong những năm 40 của thế kỉ trước và giữ thế thượng phong ở Hoa Kì cho đến đầu những năm 70.

12. Belfast Agreement – Hiệp ước Belfast

Hiệp ước Belfast hay còn gọi là Hiệp ước Thứ Sáu Tuần thánh (Good Friday Agreement) là thỏa thuận giữa Chính phủ Cộng hoà Ireland, Chính phủ Vương quốc Anh và các đảng phái ở Bắc Ireland kí ngày 10 tháng 4 năm 1998.
Hiệp ước này chấm dứt giai đoạn bạo động của cuộc xung đột ở Bắc Ailen từ những năm 1960 và đưa cuộc xung độ sang giai đoạn tìm kiếm sự đồng thuận về chính trị. Mặc dù sau khi kí kết, đâu đó vẫn diễn ra một số hành động bạo lực, nhưng dân chúng không còn ủng hộ nữa và bạo lực không còn leo thang.
Các cuộc trưng cầu dân ý riêng ở Cộng hoà Ireland và Bắc Ailen đã xác nhận thỏa thuận.

13. Benelux

Benelux là tên khu vực ở châu Âu, gồm 3 nước nằm cạnh nhau là Bỉ, Hà Lan và Luxembourg. Tên gọi Benelux được ghép chữ đầu trong tên gọi của 3 quốc gia Belgium (Bỉ), Netherlands (Hà Lan) và Luxembourg. Tên này được dùng để chỉ Liên minh Thuế quan Benelux từ năm 1958. Công dân của 3 nước này được tự do đi lại không cần visa, công dân của các nước khác khi đã nhập cảnh một trong ba nước này cũng có quyền làm như vậy.

14. Berlin Wall – Bức tường Berlin

Bức tường Berlin (tiếng Đức: Berliner Mauer), được xây dựng năm 1961 và được Chính phủ Cộng hòa Dân chủ Đức gọi là “Tường thành bảo vệ chống phát xít”, nhưng dân chúng Cộng hoà Liên bang Đức lại gọi là “Bức tường ô nhục” là một phần của biên giới nội địa nước Đức và đã chia cắt phần Tây Berlin với phần phía Đông của thành phố và với lãnh thổ của nước Cộng hòa Dân chủ Đức bao bọc chung quanh Tây Berlin từ ngày 13 tháng 8 năm 1961 đến ngày 9 tháng 11 năm 1989. Bức tường này là một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của Chiến tranh Lạnh và của việc chia cắt nước Đức. Khoảng 5.000 người đã tìm cách vượt qua bức tường để sang Tây Berlin, khoảng từ 86 đến 200 người đã bị phía Đông Đức giết hại khi tìm cách vượt qua bức tường này.

15. Beveridge – Báo cáo Beveridge

Bản báo cáo về chính sách xã hội của Anh có nhan đề “Bảo hiểm xã hội và các dịch vụ liên kết” do Huân tước William Beveridge chuẩn bị cho chính quyền liên minh thời chiến, được công bố vào tháng 11 năm 1942, có ảnh hưởng rất lớn trong việc tạo ra nhà nước phúc lợi ở Vương quốc Anh.

16. Bharatiya Janata Party – Đảng Bharatiya Janata 

viết tắt là BJP hay còn gọi là Đảng Nhân dân Ấn Độ là một chính đảng của người Hindu và dành thắng lợi lớn trong cuộc Tổng tuyển cử Ấn Độ, 2014 để thành lập Chính phủ do ông Narendra Modi làm thủ tướng.
Mục tiêu của đảng là tập trung vào các vấn đề kinh tế và thương mại, không chú trọng các vấn đề xã hội và tôn giáo.
Trong cuộc bầu cử năm 2014, Đảng Bharatiya Janata đã giành được thế đa số tại hạ viện với 286/543 ghế. Liên minh do BJP dẫn đầu có được tới 325 ghế để thành lập chính phủ mới. Đây là chiến thắng vang dội nhất của BJP trong một cuộc tổng tuyển cử ở Ấn Độ trong vòng 30 năm qua. Đảng BJP đã chiếm được đa số, giúp cho Modi không phải đàm phán liên minh với các đảng nhỏ và thành lập chính phủ liên hiệp, do đó, họ có nhiều điều kiện thuận lợi trong việc tự quyết các chính sách. Đây là lần đầu tiên trong vòng 25 năm một chính đảng tại Ấn Độ giành đủ đa số tuyệt đối để có thể thành lập chính phủ độc lập.

17. Bicameralism – Cơ quan lập pháp lưỡng viện

Cơ quan lập pháp bao gồm hai viện khác với cơ quan lập pháp chỉ gồm một viện duy nhất (unicameralism) và cũng khác với một số cơ quan lập pháp có ba hoặc nhiều viện. Tính đến năm 2015, chưa đến một nửa cơ quan lập pháp quốc gia trên thế giới là lưỡng viện.
Thường thì, các nghị sĩ của hai viện được bầu hoặc lựa chọn theo các phương pháp khác nhau, và các quốc gia cũng có những cách bầu chọn khác nhau. Cách làm như thế thường làm cho hai viện có thành phần nghị sĩ rất khác nhau.
Việc ban hành luật pháp đòi hỏi phải được đa số nghị sĩ trong cả hai viện chấp thuận. Trong trường hợp như, cơ quan lập pháp có thể được gọi là ví dụ điển hình của lưỡng viện hoàn hảo. Tuy nhiên, trong nhiều hệ thống đại nghị và bán tổng thống, viện mà nhánh hành phải phải chịu trách nhiệm báo cao có thể bác bỏ dự luật của viện kia và có thể được coi là một ví dụ về lưỡng viện không hoàn hảo. Một số cơ quan lập pháp nằm ở giữa hai vị trí này, một viện chỉ có thể bác bỏ dự luật của viện kia trong những trường hợp nhất định.

18. Bilateral – Quan hệ song phương/Chủ nghĩa song phương

Quan hệ song phương là các mối quan hệ chính trị, kinh tế hoặc văn hóa giữa hai quốc gia có chủ quyền. Nó trái ngược với chủ nghĩa đơn phương hoặc đa phương, là hoạt động của một quốc gia duy nhất hoặc hợp tác giữa nhiều quốc gia với nhau. Khi các quốc gia công nhận nhau là quốc gia có chủ quyền và đồng ý quan hệ ngoại giao, họ tạo ra mối quan hệ song phương. Các quốc gia có quan hệ song phương sẽ trao đổi các cơ quan ngoại giao như đại sứ quán để tạo điều kiện cho các cuộc đối thoại và hợp tác.
Các hiệp định kinh tế, như hiệp định thương mại tự do (FTA) hoặc đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), được ký kết giữa hai quốc gia, là ví dụ thường thấy của quan hệ song phương. Thông qua quan hệ song phương, các quốc gia có thể có được các thỏa thuận và nghĩa vụ phù hợp, chỉ áp dụng cho các quốc gia ký kết mà thôi

19. Bill – Dự luật

Dự luật là tuyên bố chính thức về một đạo luật mới đang được thảo luận trước khi thông qua. Thường thấy những cách nói/viết như sau: Dự luật đã được sửa đổi, dụ luật đã được Quốc hội thong qua để trở thành luật hoặc dự luật đã bị bác bỏ.

20. Bill of attainder – còn gọi là act of attainder or bill of penalties 

là lệnh do cơ quan lập pháp ban hành, tuyên bố rằng một người hoặc một nhóm người đã phạm tội và trừng phạt họ mà không cần tòa án. Luật của cơ quan lập pháp có thể tước quyền công dân, tước quyền sở hữu tài sản (và do đó, quyền chuyển cho người thừa kế), tước danh hiệu quý tộc, và, thậm chí là tử hình người được cho là có tội.

21. Bill of rights – Tuyên ngôn nhân quyền

Tuyên ngôn nhân quyền của Mĩ là 10 tu chính án đầu tiên của Hiến pháp Mĩ. Mười tu chính án này đã được phê chuẩn và trở thành Đạo luật Nhân quyền (hay Mười điều khoản về nhân quyền của Hiến pháp Mĩ) vào năm 1791. Các tu chính án này hạn chế quyền lực của Chính phủ liên bang, bảo vệ quyền của tất cả công dân, những người sinh sống và du khách trên lãnh thổ Hoa Kỳ. Trong các quyền được liệt kê mà các tu chính án này đảm bảo có: tự do ngôn luận, tự do báo chí, và tự do tôn giáo; quyền được mang vũ khí của người dân; tự do hội họp; tự do kiến nghị; và các quyền không bị lục soát và tịch thu vô lí; không bị hình phạt tàn bạo và bất bình thường; và tự buộc tội do bị ép buộc. Tuyên ngôn nhân quyền cũng hạn chế quyền của Quốc hội bằng cách cấm Quốc hội ban hành luật về thành lập tôn giáo và bằng cách cấm Chính phủ liên bang tước quyền sống, quyền tự do hay tài sản của bất cứ người nào mà không thông qua tố tụng pháp luật.

22. Bipartisanship – Thỏa thuận lưỡng đảng

Thỏa thuận lưỡng đảng là tình huống chính trị trong hệ thống lưỡng đảng (ở Mĩ và một số nước phương Tây khác), trong đó các đảng chính trị đối lập với nhau tìm được nền tảng chung để đi tới thỏa hiệp.

23. Black caucus – Nhóm người da Đen trong Quốc hội Hoa Kì,

là nhóm gồm hầu hết các nghị sĩ Phi trong Quốc hội Hoa Kì. Nhóm nghị sĩ này nói rằng mục tiêu của họ là “gây ảnh hưởng tích cực đến tiến trình của các sự kiện sao cho phù hợp với người Mĩ gốc Phi và những sắc dân khác có trải nghiệm và ở trong những tình huống tương tự”, và “công bằng hơn cho những người gốc Phi trong thiết kế và nội dung của các chương trình và dịch vụ trong nước và quốc tế”. Ba ưu tiên trước mắt của họ thu hẹp khoảng cách về cơ hội trong giáo dục, đảm bảo chăm sóc sức khỏe có chất lượng cho tất cả người Mĩ, tập trung vào việc làm và an ninh kinh tế, đảm bảo công bằng cho tất cả mọi người, lương hưu cho tất cả người Mĩ, tăng quỹ phúc lợi và tăng công bằng trong chính sách đối ngoại.

24. Black Panthers – Đảng Báo Đen

Đảng Báo Đen là một tổ chức chính trị xã hội cách mạng được các sinh viên theo đường lối Marxist là Bobby Seale (Chủ tịch) và Huey Newton (Bộ trưởng Bộ Quốc phòng) thành lập vào tháng 10 năm 1966 tại Oakland, California. Đảng này hoạt động ở Hoa Kỳ từ năm 1966 đến năm 1982, với các chi bộ nhiều thành phố lớn và các chi bộ quốc tế ở Vương quốc Anh vào đầu những năm 1970, và ở Algeria từ 1969 đến 1972. Khi được thành lập, ngày 15 tháng 10 năm 1966, hoạt động cốt lõi của Đảng Báo Đen là các đội tuần tra của công dân công khai mang theo vũ khí nhằm theo dõi hành vi của các sĩ quan của Sở Cảnh sát Oakland và thách thức sự tàn bạo của cảnh sát trong thành phố.

25. Black Power

 – Phong trào ủng hộ các quyền công dân và quyền lực chính trị cho người da đen. Black Power là khẩu hiệu chính trị và tên được gán cho các hệ tư tưởng khác nhau với mục đích là giành quyền tự quyết cho những người Mĩ gốc Phi. Phong trào này hoạt động rầm rộ vào cuối những năm 1960 và đầu những năm 1970, nhấn mạnh niềm tự hào chủng tộc và tạo ra các thiết chế chính trị và văn hóa của người da đen nhằm nuôi dưỡng và thúc đẩy lợi ích tập thể và thúc đẩy các giá trị của người đen.
Phong trào này thể hiện một loạt các mục tiêu chính trị, trong đó có chống áp bức chủng tộc, thành lập các tổ chức xã hội và nền kinh tế tự cung tự cấp, với các hiệu sách, hợp tác xã, trang trại và phương tiện truyền thông do người da đen làm chủ. Tuy nhiên, phong trào đã bị chỉ trích vì tách ra khỏi dòng chính của phong trào dân quyền và ủng hộ cho việc tách biệt chủng tộc và thiết lập ưu thế của người da đen đối với các chủng tộc khác.

26. Black Section – Nhóm da đen

Nhóm không chính thức trong Công Đảng (Vương quốc Anh, trong những năm 1980s), đại diện cho quyền lợi của người da đen trong các khu vực bầu cử.

27. Block Grant – Trợ cấp theo khối

Trợ cấp theo khối (Hoa Kỳ) là những khoản tài trợ cụ thể của chính phủ liên bang cho các tiểu bang và chính quyền địa phương nhằm hỗ trợ các chương trình với những mục đích rộng lớn khác nhau, như thực thi pháp luật, dịch vụ xã hội, y tế công cộng và phát triển cộng đồng. Chính phủ liên bang ít giám sát các khoản tài trợ theo khối và cho các tiểu bang được linh hoạt trong việc thiết kế và triển khai các chương trình.

28. Block Vote 

– Sẽ hoàn thiện khi soạn về hệ thống bầu cử.

29. Bolivarian Revolution 

– Cách mạng Bolivar là tiến trình chính trị ở Venezuela do cố Tổng thống Venezuela Hugo Chávez, người sáng lập Phong trào Cộng hòa thứ năm và sau đó là Đảng Xã hội Thống nhất Venezuela (PSUV) lãnh đạo. Cuộc cách mạng Bolivar được đặt theo tên của Simón Bolívar, một nhà lãnh đạo cách mạng người Venezuela và người Mỹ Latin, đầu thế kỷ XIX, nổi bật trong các cuộc chiến tranh giành độc lập của người Mỹ gốc Tây Ban Nha nhằm giành độc lập cho hầu hết miền bắc của Nam Mỹ khỏi ách thống trị của Tây Ban Nha. Theo Chávez và những người ủng hộ khác, Cách mạng Bolivar tìm cách xây dựng một liên minh liên Mỹ để thực hiện chủ nghĩa Bolivar, chủ nghĩa dân tộc và một nền kinh tế do nhà nước lãnh đạo.

30. Bolshevism – Chủ nghĩa Bolshevik

Niềm tin và hành động của những người Bolshevik. Bolshevik (tiếng Nga: большеви́к, xuất sứ từ bolshinstvo – đa số) là những thành viên của phe đa số (Bolshevik) của Đảng Lao động Dân chủ Xã hội Nga (RSDLP) theo đường lối Marxist tách ra khỏi phe thiểu số (Menshevik, xuất xứ từ men’shinstvo – thiểu số). Việc chia rẽ diễn ra tại Đại hội Đảng năm 1903 và cuối cùng đã trở thành Đảng Cộng sản Liên Xô. Sau khi chia rẽ, Đảng Bolshevik đã được đặt tên là RSDLP(b) (tiếng Nga: РСДРП(б)), trong đó chữ “b” là viết tắt của “Bolshevik”. Ngay sau khi giành được chính quyền, tháng 11 năm 1917, đảng này đổi tên thành Đảng Cộng sản Nga (Bolshevik) (РКП(б)) và được mọi người biết đến với tên gọi Đảng cộng sản kể từ thời điểm đó, tuy nhiên, cho đến mãi năm 1952 đảng này mới bỏ chữ “Bolshevik” khỏi tên gọi của mình. Những người Bolshevik đã giành được chính quyền trong cuộc Cách mạng tháng 10 năm 1917 và thành lập Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô Viết (Liên Xô).

31. Bonarpatism – Chủ nghĩa Bonaparte 

(tiếng Pháp: Bonapartisme) lịch sử chính trị Pháp, chủ nghĩa Bonaparte có hai nghĩa. Theo nghĩa hẹp, nó dùng để ám chỉ những người có mục đích phục hưng Đế chế Pháp dưới triều đại Bonaparte, triều đại do Napoléon I thành lập khi lên ngôi hoàng đế Pháp năm 1804. Và năm 1852, Napoléon III (cháu trai Napoléon I) thiếp lập Đệ nhị đế chế Pháp. Theo nghĩa rộng, nó dùng để nói đến những phong trào chính trị mang tư tưởng ủng hộ nhà nước tập quyền do một lãnh đạo có bàn tay sắt đứng đầu, trên cơ sở chủ nghĩa dân túy. Về mặt lý thuyết, chủ nghĩa Bonaparte được điều chỉnh dựa trên các quy tắc có từ thời cách mạng Pháp 1789, cho phù hợp với những quy tắc của triều đình do Napoléon I thành lập, hay nói cách khác, hợp thức hóa việc thâu tóm quyền lực vô hạn độ của ông ta. Chủ nghĩa Bonaparte bắt đầu hình thành sau khi Napoléon I bị đày ra đảo Elba. Những người ủng hộ Bonaparte giúp ông lấy lại quyền lực, việc này dẫn đến sự kiện Vương triều Một trăm ngày (1815) của Napoleon. Một số người không chấp nhận thất bại của Napoléon I hay Đại hội Viên vẫn tiếp tục mang tư tưởng Bonaparte, lợi dụng điều đó Napoléon III, lên ngôi hoàng đế và thành lập Đệ nhị đế chế Pháp.

32. Boundary Commission – Ủy ban Biên giới quốc gia

Ủy ban Biên giới quốc gia là cơ quan xác định ranh giới giữa các quốc gia.
Ở Việt Nam Ủy ban Biên giới quốc gia là cơ quan cấp tổng cục trực thuộc Bộ Ngoại giao, giúp Bộ trưởng Bộ Ngoại giao thực hiện chức năng quản lý nhà nước về biên giới, lãnh thổ quốc gia.
Nhiệm vụ của Ủy ban Biên giới quốc gia là tham mưu giúp Bộ trưởng Bộ Ngoại giao trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền Dự án luật, dự thảo nghị quyết của Quốc hội; dự án pháp lệnh, dự thảo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; dự thảo nghị định, nghị quyết của Chính phủ; dự thảo quyết định, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về công tác biên giới, lãnh thổ quốc gia; dự thảo điều ước quốc tế xác định biên giới quốc gia và các vùng biển Việt Nam; phạm vi chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam đối với vùng trời, các vùng biển, các đảo, các quần đảo; các phương án hoạch định biên giới quốc gia, xác định ranh giới vùng trời và các vùng biển của Việt Nam với các nước láng giềng; chiến lược, chương trình mục tiêu quốc gia, chương trình hành động, đề án, dự án quan trọng về công tác biên giới, lãnh thổ quốc gia hoặc liên quan đến biên giới, lãnh thổ quốc gia.
Ủy ban Biên giới quốc gia còn có nhiệm vụ trình Bộ trưởng Bộ Ngoại giao xem xét, quyết định dự thảo thông tư và các văn bản khác về công tác biên giới, lãnh thổ quốc gia; kế hoạch dài hạn, trung hạn, hàng năm về công tác biên giới, lãnh thổ quốc gia; tổ chức thực hiện chính sách, chiến lược, kế hoạch, chương trình, đề án, dự án về công tác biên giới, lãnh thổ quốc gia sau khi được cấp có thẩm quyền ban hành hoặc phê duyệt.
Đồng thời xây dựng, đề xuất chủ trương, quan điểm của Việt Nam tại các diễn đàn quốc tế liên quan đến biên giới, lãnh thổ; đề xuất chủ trương và xây dựng đề án, hồ sơ pháp lý để phục vụ cho việc giải quyết tranh chấp về biên giới, lãnh thổ trước các cơ quan tài phán quốc tế; thực hiện hợp tác quốc tế liên quan đến biên giới, lãnh thổ quốc gia theo quy định của pháp luật; đối thoại về các vấn đề liên quan đến biên giới, lãnh thổ với các nước liên quan và các đối tác khác; chủ trì, phối hợp quản lý việc tổ chức các hội nghị, hội thảo quốc tế về biên giới, lãnh thổ tại Việt Nam.

33. Bourgeoisie – Giai cấp tư sản

Bourgeoisie là một từ tiếng Pháp có liên quan mật thiết với sự tồn tại của các thành phố được công nhận bởi các điều lệ đô thị của mình, do đó không có tư sản “bên ngoài các bức tường của thành phố”. Hiện nay, đây là giai cấp được các định về mặt xã hội học, là những người có vốn văn hóa và tài chính nhất định, nằm trong tầng lớp trung lưu hoặc trung lưu lớp trên: thượng lưu, trung lưu và tiểu tư sản, gọi chung là “giai cấp tư sản”; là tầng lớp trung lưu giàu có và sang trọng đồi đầu với giai cấp vô sản. Trong triết học Marx, giai cấp tư sản là giai cấp xã hội sở hữu phương tiện sản xuất trong quá trình công nghiệp hóa thời hiện đại và quan tâm về mặt xã hội của họ là giá trị của tài sản và sự giữ gìn đồng vốn nhằm bảo đảm cho việc duy trì vị trí kinh tế độc tôn của mình trong xã hội. Trong khi đó, Joseph Schumpeter nhận thấy sự kết hợp của các yếu tố mới vào giai cấp tư sản đang mở rộng, đặc biệt là các doanh nhân chấp nhận rủi ro để tạo ra quá trình đổi mới cho các ngành công nghiệp và nền kinh tế thông qua quá trình phá hủy sáng tạo, là động lực thúc đẩy cỗ máy tư bản chủ nghĩa.

34. Boycott – Tẩy chay

Tẩy chay là hành động tự nguyện vá có chủ ý về việc không sử dụng, không mua, hay không làm việc với tổ chức, cá nhân, hoặc quốc gia nhằm thể hiện thái độ chống đối, thường là vì lý do chính trị, đạo đức, xã hội hay môi trường. Tẩy chay có thể hiểu như là cuộc đấu tranh bất bạo động. Khi tẩy chay trở thành luật của một quốc gia thì người ta gọi là trừng phạt

35. Brandt report – Báo cáo Brandt

Báo cáo Brandt là báo cáo do một Ủy ban độc lập, với Willy Brandt (cựu Thủ tướng Đức) làm chủ tịch vào năm 1980, để xem xét các vấn đề phát triển quốc tế. Báo cáo này cung cấp nhận thức về sự khác biệt vô cùng to lớn trong phát triển kinh tế ở hai bán cầu Bắc và Nam.
Báo cáo Brandt trước hết cho thấy khoảng cách lớn về mức sống ở hai bán cầu Bắc và Nam và do đó, cần phải chuyển giao mạnh mẽ nguồn lực từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển. Các quốc gia phía Bắc cực kỳ giàu có do buôn bán sản phẩm chế tạo, trong khi các quốc gia phía Nam nghèo đói do buôn bán hàng hóa trung gian (bán thành phẩm) với thu nhập thấp. Ủy ban Brandt vạch ra hình thức an ninh toàn cầu mới. Ủy ban này xây dựng các luận cứ của mình trên quan điểm đa nguyên, tức là kết hợp một số hiểm họa về xã hội, kinh tế, chính trị cùng với các hiểm họa quân sự cổ điển.
Hai mươi năm sau, năm 2001, Báo cáo Brandt đã được cập nhật bởi James Quilligan, từng là Giám đốc Thông tin của Ủy ban Brandt trong giai đoạn 1980 – 1987. Báo cáo cập nhật này được đặt tên là “Phương trình Brandt”.

36. Bretton Woods System 

– Hệ thống Bretton Woods. Hệ thống Tiền tệ Quốc tế được lập năm 1944 tại Hội nghị quốc tế gồm 44 nước tại Bretton Woods, New Hampshire (Hoa Kỳ). Kết quả của hội nghị này là việc thành lập Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng quốc tế về tái thiết và phát triển (được biết phổ biến là Ngân hàng Thế giới – World Bank) và tỷ giá hối đoái cố định, một ounce vàng có giá 35 USD, tồn tại mãi đến thập niên 1970. Thỏa thuận ban đầu, trở thành luật tại Hoa Kỳ năm 1945, được bổ sung năm 1971, khi hệ thống hối đoái theo mệnh giá được thay thế bởi hệ thống tỷ giá hối đoái thả nổi.

37. Brinkmanship – Chính sách “bên miệng hố chiến tranh”

Chính sách “bên miệng hố chiến tranh” hoạt động nhằm thu được kết quả có lợi bằng cách đẩy các sự kiện nguy hiểm đến bờ vực của cuộc xung đột thực sự. Đây là chính sách trong nền chính trị quốc tế, trong lĩnh vực đối ngoại, quan hệ lao động và chiến lược quân sự liên quan đến đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân và kiện tụng với số tiền mất mát là rất cao. Đẩy tình huống tranh chấp đến bờ vực thu được thành công bằng cách buộc đối thủ rút lui và nhượng bộ. Đấy là thông qua những hành động ngoại giao để tạo ấn tượng rằng một bên sẵn sàng sử dụng các phương pháp quyết liệt chứ không nhượng bộ. Thuật ngữ này gắn liền với tên tuổi ngoại trưởng Mỹ, John Dulles, trong những năm đầu của chính quyền Eisenhower 1953-1956. Dulles đã tìm cách ngăn chặn cuộc xâm lược của Liên Xô bằng cách cảnh báo rằng giá phải trả có thể là vụ trả đũa ồ ạt nhắm vào các mục tiêu của Liên Xô.

38. British National Party – Đảng Quốc gia Anh

Đảng Quốc gia Anh là đảng chính trị, phát xít, cực hữu ở Vương quốc Anh, được thành lập vào năm 1982. Đảng này đặt trụ sở ở Wigton, Cumbria. Nhà lãnh đạo hiện nay là Adam Walker. Đây là một đảng nhỏ, không có đại diện được bầu ở bất kỳ cơ quan nào của chính phủ Anh. Đảng này thu được thành công lớn nhất vào những năm 2000, khi có hơn năm mươi ghế trong chính quyền địa phương, một ghế trong Hội đồng thành phố London và hai ghế ở Nghị viện Châu Âu.

39. Budgeting – Dự thảo ngân sách

Dự thảo ngân sách là công cụ quan trọng trong quản lí tài chính công, nó là cơ sở cho việc phân bổ nguồn lực một cách có hiệu quả, nhằm đáp ứng các yêu cầu quản lí của nhà nước.
Ngân sách là kế hoạch tài chính trong một khoảng thời gian xác định, thường là một năm, là tổng số tiền được phân bổ cho một mục đích cụ thể và tóm tắt các khoản chi tiêu dự định cùng với các đề xuất về cách đáp ứng những khoản chi tiêu này. Nó có thể bao gồm thặng dư ngân sách, cung cấp tiền để sử dụng tại thời điểm trong tương lai hoặc thâm hụt trong đó chi nhiều hơn thu.

40. Bureaucracy – bộ máy quan liêu

Bộ máy quan liêu là thuật ngữ dùng để chỉ 1) cơ quan chính phủ không do dân bầu và 2) nhóm người xây dựng chính sách quản lí hành chính. Về mặt lịch sử, bộ máy quan liêu là một cơ quan quản lý hành chính của chính phủ với các quan chức không do dân bầu. Hiện nay, bộ máy quan liêu là hệ thống hành chính quản lý một thiết chế lớn nào đó. Cơ quan quản lý hành chính công ở nhiều nước gia là ví dụ về bộ máy quan liêu, cơ cấu tổ chức theo thang bậc trong các công ty cũng là bộ máy quan liêu.
Nhà xã hội học người Đức Max Weber khẳng định rằng bộ máy quan liêu là cách thức tổ chức hiệu quả và hợp lý nhất hoạt động của con người và các quy trình có hệ thống và hệ thống phân cấp là cần thiết nhằm duy trì trật tự, tối đa hóa hiệu quả và loại bỏ mọi sự thiên vị. Mặt khác, Weber cũng coi bộ máy quan liêu tự tung tự tác là đe dọa đối với tự do cá nhân. Bộ máy quan liêu hiện đại có bốn đặc điểm: phân cấp (phạm vi hoạt động và phân công lao động rõ ràng), tính liên tục (cơ cấu trong đó các quan chức được hưởng lương toàn thời gian và thăng tiến), phi cá tính (luật lệ và quy tắc hoạt động được quy định từ trước chứ không được hành động tùy tiện) và có chuyên môn (các quan chức được chọn theo phẩm chất, đã được đào tạo và có quyền tiếp cận kiến thức).

Chữ cái C

1. Cabinet – Nội các.

Nội các là cơ quan gồm có các thành viên cấp cao của chính phủ, đại diện cho nhánh hành pháp. Tại một số quốc gia, đặc biệt là các quốc gia sử dụng Hệ thống Westminster (Hệ thống Westminster là hệ thống nhà nước dân chủ đại nghị theo mô hình chính trị của Vương quốc Anh), nội các quyết định chung các chính sách và hướng đi chiến thuật của chính phủ, đặc biệt là các vấn đề quan hệ đến luật lệ mà Nghị viện đã thông qua. Tại các quốc gia theo tổng thống chế như Hoa Kỳ, vai trò chính yếu của nội các là một hội đồng cố vấn chính thức của nguyên thủ quốc gia. Theo cách này, tổng thống nhận ý kiến và cố vấn cho các quyết định sắp tới. Vai trò thứ hai của các viên chức nội các là điều hành các cơ quan thuộc nhánh hành pháp hay các bộ.

Tại đa số quốc gia, trong đó có các quốc gia sử dụng hệ thống Westminster, các bộ trưởng nội các được bổ nhiệm từ trong số các thành viên đương nhiệm của nhánh lập pháp và họ vẫn là thành viên của nhánh lập pháp trong lúc phục vụ trong nội các. Tại các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia theo tổng thống chế thì ngược lại – các thành viên nội các không thể là các nhà lập pháp đương nhiệm, và nếu nhà lập pháp nào được bổ nhiệm vào nội các thì phải từ chức trước khi nhận nhiệm sở mới trong nội các.
Trong đa số chính phủ, thành viên nội các được gọi là bộ trưởng, và mỗi thành viên giữ chức vụ khác nhau của chính phủ. Vai trò hàng ngày của đa số thành viên nội các là phục vụ trong vai trò người đứng đầu một bộ phận của bộ máy quan liêu quốc gia mà tất cả các nhân viên khác trong bộ đó phải báo cáo cho mình. Quy mô của các nội các trên thế giới thì khác nhau tuy đa số có khoảng chừng từ 10 đến 20 bộ trưởng. Các nhà nghiên cứu đã tìm ra một mối quan hệ tỉ lệ nghịch giữa mức độ phát triển của một quốc gia và quy mô nội các: Trung bình, quốc gia càng phát triển hơn thì nội các càng nhỏ.

2. Cadre – Cán bộ

Cán bộ là một nhóm nhỏ những người đã được huấn luyện, là hạt nhân của tổ chức quân sự, chính trị hay kinh doanh.

3. Cadre Party – Đảng cán bộ

Đảng cán bộ là những đảng bao gồm chủ yếu là các nhóm tinh hoa của những người hoạt động chính trị – hình thành và phát triển ở châu Âu và Mỹ trong thế kỉ XIX.

4. Campaign for Nuclear Disarmament – Chiến dịch giải trừ vũ khí hạt nhân

Chiến dịch giải trừ vũ khí hạt nhân (CND) là tổ chức ủng hộ giải trừ vũ khí hạt nhân đơn phương của Anh, giải trừ vũ khí hạt nhân trên trường quốc tế và quản lý vũ khí quốc tế chặt chẽ hơn bằng các hiệp định như Hiệp ước không phổ biến hạt nhân, phản đối hành động quân sự có thể dẫn đến việc sử dụng vũ khí hạt nhân,vũ khí hóa học hoặc sinh học và xây dựng các nhà máy điện hạt nhân ở Anh.

5. Canvassing – Vận động/Tiếp xúc trực tiếp với cử tri

Vận động cử tri là sự khởi đầu một cách có hệ thống những liên hệ trực tiếp với từng người, thường được sử dụng trong các chiến dịch chính trị. Vận động có thể được thực hiện vì nhiều lý do: Vận động chính trị, gây quỹ ở cơ sở, thúc đẩy nhận thức của cộng đồng…v.v. Những người đi nhà vận động tới từng nhà tiếp xúc trục tiếp với người dân. Vận động được các đảng chính trị và các nhóm ủng hộ việc giải quyết một vấn đề nào đó thực hiện tìm những người ủng hộ, thuyết phục những người còn do dự và đưa thêm người vào danh sách thông qua việc đăng ký cử tri.
Canvassing cũng có thể là tiếp xúc với người dân trong khu dân cư do cơ quan thực thi pháp luật thực hiện trong quá trình điều tra. Đây là biện pháp tiếp cận có hệ thống để phỏng vấn cư dân, thương nhân và những người khác đang ở gần khu vực của tội phạm và có thể có thông tin hữu ích.

6. Capitalism – Chủ nghĩa tư bản

Chủ nghĩa tư bản là hệ thống kinh tế dựa trên quyền sở hữu tư nhân đối với tư liệu sản xuất và hoạt động vì lợi nhuận. Những đặc điểm chủ yếu của chủ nghĩa tư bản gồm có: Tài sản tư nhân, tích lũy tư bản, lao động được trả công, trao đổi tự nguyện, hệ thống giá và thị trường cạnh tranh. Trong nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, từng chủ sở hữu của cải, tài sản hoặc khả năng sản xuất trên thị trường tài chính và thị trường vốn tự quyết định và đầu tư, trong khi giá, phân phối hàng hóa và dịch vụ chủ yếu được quyết định bởi cạnh tranh trên thị trường hàng hóa và dịch vụ.
Các nhà kinh tế học, các nhà kinh tế chính trị học, các nhà xã hội học và nhà sử học đã áp dụng những quan điểm khác nhau trong công trình phân tích về chủ nghĩa tư bản và đã công nhận những hình thức khác nhau của chủ nghĩa tư bản trên thực tế. Đấy là chủ nghĩa tư bản laissez-faire hay chủ nghĩa tư bản thị trường tự do, chủ nghĩa tư bản phúc lợi và chủ nghĩa tư bản nhà nước. Những hình thức khác nhau của chủ nghĩa tư bản thể hiện những mức độ khác nhau của thị trường tự do, sở hữu công cộng, rào cản đối với cạnh tranh tự do và các chính sách xã hội mà nhà nước áp dụng. Hầu hết các nền kinh tế tư bản hiện nay là các nền kinh tế hỗn hợp, kết hợp các yếu tố của thị trường tự do với sự can thiệp của nhà nước và trong một số trường hợp, còn có cả kế hoạch hóa kinh tế nữa.
Các nền kinh tế thị trường đã tồn tại dưới nhiều hình thức chính phủ và ở nhiều thời điểm, địa điểm và nền văn hóa khác nhau. Xã hội tư bản hiện đại, được có đặc điểm chủ yếu là quan hệ xã hội dựa trên đồng tiền: Giai cấp công nhân đông đảo làm việc để nhận tiền công, cùng với giai cấp tư sản sở hữu các phương tiện sản xuất với mục đích tìm kiếm lợi nhuận.
Những người phê phán chủ nghĩa tư bản cho rằng nó đưa quyền lực vào tay giai cấp tư sản, chiếm thiểu số, giai cấp này sống nhờ vào việc bóc lột giai cấp công nhân, chiếm đa số; nó quan tâm trước hết tới lợi nhuận hơn là lợi ích xã hội, tài nguyên thiên nhiên và môi trường; và là một động cơ của bất bình đẳng, tham nhũng và bất ổn kinh tế. Những người ủng hộ chủ nghĩa tư bản khẳng định rằng phương thức sản xuất này cung cấp các sản phẩm tốt hơn và luôn luôn đổi mới nhờ cạnh tranh, chuyển của cải tới tất cả những người sản xuất, thúc đẩy chủ nghĩa đa nguyên và phân cấp quyền lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, năng suất và thịnh vượng có lợi cho xã hội.

7. Carpet-bagger

Trong lịch sử Hoa Kỳ, carpet-bagger (kẻ gói thảm hoặc kẻ mang túi) là một từ có ý tiêu cực, nói tới những người miền Bắc hoạt động đầu cơ chính trị tại miền Nam trong giai đoạn Tái thiết sau khi miền Nam thua. Cụm từ này từ chữ tiếng Anh: Carpet bag là cái túi cho người đi du lịch làm từ chất liệu vải in tương tự thảm phổ biến tại Mỹ và châu Âu trong thế kỷ XIX hoặc những gói làm bằng thảm chứa đựng hành lý mà những người này đem theo khi họ di chuyển đến miền Nam. Nó có dụng ý rằng những người này chỉ là những kẻ lợi dụng thời cơ, không có ý định ở lại lâu dài, mà chỉ muốn bóc lột người bản xứ.
Sau cuộc nội chiến Hoa Kỳ khi Liên minh miền Nam Hoa Kỳ thua, ở miền Nam có nhiều chức vụ lãnh đạo bị bỏ trống, nhiều người cơ hội trở thành thị trưởng hoặc nắm chức vụ cao hơn trong chính quyền, với sự đồng thuận của chính phủ trung ương. Cụm từ này cũng được dùng cho những nhà chính trị di chuyển đến tiểu bang khác để có cơ hội nâng cao địa vị.
Ngày nay, cụm từ này được các nhà sử học sử dụng một cách ít tiêu cực hơn, và cũng được áp dụng cho những người không liên quan đến thời kỳ này.

8. Caste- Đẳng cấp

Đẳng cấp hình thức phân tầng xã hội với đặc điểm chỉ kết hôn trong nội bộ đẳng cấp, truyền lại cho đời sau lối sống, trong đó có nghề nghiệp, địa vị xã hội trong hệ thống phân cấp, và tương tác xã hội đã trở thành truyền thống. Đấy là sự phân chia xã hội Ấn Độ giáo thành các nhóm xã hội rất khắt khe, bắt nguồn từ lịch sử cổ đại của Ấn Độ và tồn tại cho đến tận ngày nay. Tuy nhiên, ý nghĩa kinh tế của hệ thống đẳng cấp ở Ấn Độ đã bị suy giảm do kết quả của quá trình đô thị hóa và các chính sách nâng đỡ các đẳng cấp thấp kém.

9. Catroism – Chủ nghĩa Castro

Chủ nghĩa Castro được xây dựng trên các tư tưởng và lý thuyết Marxist do Che Guevara và Raúl Castro và Fidel Castro, những người lãnh đạo cuộc Cách mạng Cuba, thúc đẩy. Tương tự như tất cả những người theo chủ nghĩa Lenin, những người Castroist tin rằng nhà nước tư bản chủ nghĩa phải bị lật đổ để xây dựng xã hội chủ nghĩa. Nhưng thay vì lãnh đạo quần chúng thông qua đảng tiên phong (quan điểm của Lenin), họ tin vào lý thuyết dựa trên chủ nghĩa dân túy, với cuộc chiến tranh du kích, khủng bố có giới hạn và hành động anh hùng của một nhóm nhỏ các chiến sĩ chống lại giới quyền uy sẽ truyền cảm hứng cho quần chúng tham gia cùng họ.
Quốc hữu hóa tất cả các doanh nghiệp nước ngoài và chia lại ruộng đai là một trong những nguyên lý của Castroism là bằng chứng khi các nhà cách mạng Cuba đuổi các doanh nghiệp Hoa Kỳ ra khỏi nước này. Trước khi Fidel giành được quyền lực, 70% đất đai Cuba nằm trong tay người nước ngoài. Castro tiến hành cải cách nông nghiệp, chia lại ruộng đất. Các công ty dầu mỏ của Mỹ sau đó bị quốc hữu hóa. Hoa Kỳ đáp trả bằng cách cắt giảm phần lớn hạn ngạch nhập khẩu đường từ Cuba. Đáp lại tất cả các doanh nghiệp Hoa Kỳ và cuối cùng tất cả các doanh nghiệp đã bị quốc hữu hóa.
Dưới sự lãnh đạo của Fidel, tỷ lệ người biết đọc biết viết của Cuba đạt xấp xỉ 100%, trong khi trước cách mạng chỉ là khoảng 40%. Cuba có tỷ lệ bác sĩ/bệnh nhân cao nhất thế giới. Bình đẳng về giới và sắc tộc là nguyên lý quan trọng của Castroism.

10. Catastrophe Theory – Lý thuyết thảm họa

Lý thuyết thảm họa cung cấp cho chúng ta phân loại mang tính hệ thống về những thay đổi đột ngột từ trạng thái ổn định này sang trạng thái ổn định kia, áp dụng cho những hiện tượng khác hẳn nhau, ví dụ, nước đóng thành bang, sự sụp đổ của một đế chế, kim loại cong vênh hay bạo loạn trong nhà tù. Lý thuyết này được phát triển vào năm 1965, và được Christopher Zeeman và những người khác áp dụng vào các môn khoa học xã hội trong thập kỉ sau đó, nhưng sau năm 1974 đã trở thành đề tài tranh luận sôi nổi. Lý thuyết này hấp dẫn những người không phải là các nhà toán họa chuyên nghiệp vì hai lý do. Thứ nhất, nó là một phần cùa môn toán học vế các bề mặt, topology, mà những người không phải là nhà toán học chuyên nghiệp có thể hiểu được nhờ trực giác. Thứ hai, lý thuyết thảm họa cung cấp cho chúng ta lời giải thích về những thay đổi gián đoạn và sự phân ly triệt để từ những điều kiện ban đầu gần như giống hệt nhau, dường như khó giải thích nếu chỉ tuân theo truyền thống Newton, và người ta cho rằng đây là những hiện tượng đặc thù trong lĩnh vực xã hội và chính trị.

11. Catholic Parties – Các đảng Công giá0

Các đảng Công giáo là các đảng phái tìm cách thúc đẩy chương trình và chính sách của Giáo hội Công giáo La Mã. Vì người theo Giáo hội Công giáo thường là người nghèo và sùng đạo, các chương trình của đảng Công giáo thường có tính bảo thủ trong những vấn đề xã hội mà Giáo hội rao giảng và ủng hộ việc tái phân phối của cải, và nói chung là hơi tả khuynh trong những vấn đề kinh tế.

12. Caucus – Cuộc họp kín của ban lãnh đạo tổ chức chính trị

Cuộc họp kín là cuộc họp của những người ủng hộ hoặc thành viên của một đảng chính trị hoặc phong trào cụ thể. Thuật ngữ này bắt nguồn từ Hoa Kỳ, nhưng đã lan sang Australia, Canada, New Zealand, Nam Phi và Nepal. Ở trong nền chính trị và chính phủ Hoa Kỳ, caucus có vài nghĩa liên quan với nhau: thành viên của các đảng chính trị hay các nhóm có thể gặp gỡ nhằm phối hợp hành động, lựa chọn chính sách hay chọn ứng cử viên cho chức vụ nào đó.

13. Caudillismo

, là hệ thống thống trị và xã hội, dựa trên sự lãnh đạo của một người có bàn tay sắt, hình thành sau các cuộc chiến tranh giành độc lập từ Tây Ban Nha ở Mỹ Latinh thế kỷ XIX. Từ caudillo trong tiếng Tây Ban Nha nghĩa là “người lãnh đạo”, được sử dụng để nói về người đứng đầu các lực lượng không chính quy, nắm quyền cai trị một vùng lãnh thổ.

14. Central Bank – Ngân hàng trung ương

Ngân hàng trung ương (có khi gọi là ngân hàng dự trữ, hoặc cơ quan phụ trách về tiền tệ) là cơ quan quản lý hệ thống tiền tệ của quốc gia/nhóm quốc gia/vùng lãnh thổ và chịu trách nhiệm thi hành chính sách tiền tệ, cung cấp tiền và quy định lãi suất của quốc gia hay của liên minh tiền tệ, giám sát hệ thống ngân hàng thương mại. Mục đích hoạt động của ngân hàng trung ương là ổn định giá trị của đồng tiền quốc gia, ổn định cung tiền, kiểm soát lãi suất, cứu các ngân hàng thương mại có nguy cơ đổ vỡ. Các ngân hàng trung ương ở hầu hết các quốc gia phát triển đều là những tổ chức độc lập, không bị chính trị can thiệp vào, tuy nhiên, vẫn bị các cơ quan hành pháp và lập pháp kiểm soát ở mức độ nào đó.
Ngân hàng trung ương có thể có những chức năng sau đây:
– thực thi chính sách tiền tệ.
– ban hành lãi suất chính thức – nhằm quản lý lạm phát và tỷ giá hối đoái quốc gia – và đảm bảo rằng lãi suất và tỷ giá có hiệu lực
– kiểm soát toàn bộ việc cung tiền của quốc gia
– là ngân hàng của chính phủ và ngân hàng của ngân hàng
– quản lý dự trữ ngoại hối và dự vàng của quốc và trái phiếu Chính phủ
– điều tiết và giám sát lĩnh vực ngân hàng

15. Central Committee – Ban chấp hành trung ương

Ban chấp hành Trung ương là tên gọi của cơ quan hành chính thường trực của các đảng cộng sản – cầm quyền hay không cầm quyền trong thế kỷ XX và của các quốc gia cộng sản còn sót lại trong thế kỷ XXI, tương tự như ban giám đốc. Ban chấp hành trung ương thường được bầu từ các đại biểu tham dự đại hội toàn quốc của đảng. Ở những quốc gia mà đảng cộng sản nắm được quyền lực nhà nước, Ban chấp hành Trung ương là cơ quan ban hành quyết định của đảng, trong giai đoạn giữa hai đại hội, và thường bầu ra Bộ Chính trị. Trong các đảng Cộng sản không cầm quyền, Ban chấp hành Trung ương thường được hiểu là cơ quan ban hành quyết định trong giai đoạn giữa hai kì đại hội sau khi quá trình tập trung dân chủ đã dẫn đến quan điểm thống nhất trong toàn đảng.
Ở Hoa Kỳ, hai đảng lớn cũng có Ban chấp hành toàn quốc của đảng Dân chủ (Democratic National Committee) và Ban chấp hành toàn quốc của đảng Cộng hòa; đây là những cơ quan lãnh đạo của các tổ chức này ở cấp quốc gia, cũng như các ban chấp hành địa phương.
Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (viết tắt là BCH hoặc BCHTƯ) là cơ quan lãnh đạo cao nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam giữa 2 kỳ Đại hội, các Ủy viên Trung ương Đảng được bầu bởi Đại hội Đại biểu toàn quốc 5 năm 1 lần. Đứng đầu Ban Chấp hành Trung ương là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương. Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương do Đại hội Đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam bầu và số lượng Ủy viên do Đại hội quyết định. Năm 1976 sau Đại hội IV thì số Ủy viên là 101 người. Đến Đại hội VIII thì số Ủy viên tăng lên 170. Ban Chấp hành Trung ương khóa X gồm 160 Ủy viên chính thức và 41 Ủy viên dự khuyết. Đến Đại hội XI (01/2011) gồm 175 Ủy viên chính thức và 25 Ủy viên dự khuyết. Tại Đại hội XII (01/2016) có 180 Ủy viên chính thức và 20 Ủy viên dự khuyết.

16. Central Intelligence Agency – Cơ quan Tình báo Trung ương Mĩ

Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) là cơ quan tình báo quan trọng của Chính quyền Liên bang Hoa Kỳ, có nhiệm vụ thu thập, xử lí và phân tích các thông tin tình báo có ảnh hưởng tới an ninh quốc gia của Hoa Kỳ từ khắp nơi trên thế giới, chủ yếu là thông qua hoạt động tình báo do con người tiến hành. Là thành viên chính của Cộng đồng tình báo Hoa Kỳ (IC), CIA có nhiệm vụ phải báo cáo thông tin cho Giám đốc Tình báo Quốc gia (Director of National Intelligence) cũng đồng thời cung cấp các thông tin tình báo quan trọng cho tổng thống và nội các của Hoa Kỳ.
Tổng hành dinh của CIA nằm ở Langley, Virginia, phía Tây Thủ đô Washington, D.C. Nhân viên của cơ quan hoạt động từ các Đại sứ quán của Hoa Kỳ và nhiều địa điểm trên khắp thế giới.
Khác với FBI với nhiệm vụ đảm bảo an ninh trong phạm vi lãnh thổ Hoa Kỳ, CIA không có lực lượng thực thị pháp luật trong nước mà chủ yếu tập trung vào hoạt động thu thập thông tin tình báo ở nước ngoài và bị giới hạn việc thu thập thông tin tình báo ở trong nước.
Trước đạo luật cải tổ hệ thống tình báo vào chống khủng bố của Quốc hội Hoa Kỳ năm 2004, Giám đốc CIA là người đứng đầu Cộng đồng tình báo Hoa Kỳ; ngày nay, CIA dưới quyền của Giám đốc Tình báo Quốc gia.
CIA có ba hoạt động chính thức:
– Thu thập thông tin về chính phủ của các nước ngoài, công ty và cá nhân nước ngoài.
– Phân tích dữ liệu đó cùng với các Cơ quan thu thập tình báo khác của Hoa Kỳ với mục đích nhằm cung cấp đánh giá về Tình báo An ninh Quốc gia đến các quan chức cấp cao của Hoa Kỳ.
– Chịu sự chỉ đạo từ Tổng thống Hoa Kỳ, thực hiện giám sát các hoạt động mật và các hoạt động chiến thuật bởi nhân viên của chính Cơ quan, bởi binh sĩ của Quân đội Hoa Kỳ hoặc là các đối tác của Cơ quan.
Dựa vào ngân sách của Cơ quan trong Năm tài chính 2013, CIA có năm ưu tiên:
– Chống khủng bố, ưu tiên hàng đầu, được xác định qua Cuộc chiến Với Khủng bố đang diễn ra.
– Ngăn sự phổ biến của vũ khí hủy diệt hàng loạt với mục tiêu khó nhất là Triều Tiên.
– Cảnh báo các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ về các sự kiện quan trọng quốc tế.
– Phản gián, với Trung Quốc, Nga, Iran, Cuba và Israel được mô tả là các mục tiêu ưu tiên.
– Tình báo mạng.

17. Central-local relation – Quan hệ trung ương-địa phương

Trong các nước theo chủ nghĩa đa nguyên ở phương Tây, tất cả các chính quyền trung ương đều đứng trước vấn đề nan giải: (1) làm sao tổ chức được việc đưa và kiểm soát chính sách công trong “đất nước”, nằm ngoài các cơ quan trung ương đóng ở thủ đô ; và (2) cho phép công dân ở địa phương, hoặc giới tinh hoa địa phương quản lý việc cung cấp dịch vụ công trong khu vực của mình đến mức độ nào. Tóm lại, chính quyền trung ương phải giải quyết vấn đề về quản lý và chính trị theo khu vực. Đây là, hoặc nên là, chủ đề về quan hệ địa phương-trung ương. Đây là một vấn đề nan giải của cả hệ thống liên bang và không theo liên bang. Ở đây chỉ hệ thống không liên bang, thường được gọi là hệ thống nhất thể (unitary).
Về quản lý hành chính, chính quyền trung ương có một số lựa chọn. Việc cung cấp dịch vụ công tại có thể được giao cho các văn phòng của trung ương đóng tại địa phương, hoặc giao cho các cơ quan bao gồm người dân địa phương do chính quyền trung ương lựa chọn, hoặc do chính quyền địa phương bầu ra, hoặc kết hợp một số lựa chọn này. Lựa chọn khác là trung ương giám sát các cơ quan cung cấp chính sách vừa nói. Giám sát (hoặc kiểm soát) có thể được phân chia giữa các cơ quan trung ương có liên quan nằm ở thành phố thủ đô, hoặc các quan chức được trung ương chỉ định tới các khu vực khác nhau trong nước, hoặc cho các cơ quan trung ương cụ thể (và bộ trưởng) chịu trách nhiệm về các vùng cụ thể ở trong nước.
Quan hệ trung ương-địa phương thường bị ảnh hưởng nhiều bởi nhiều yếu tố chính trị. Một số chính quyền trung ương có thể cố gắng giám sát một cách chi tiết việc làm của chính quyền địa phương, nhất là chính quyền địa phương do dân bầu. Phương tiện kiểm soát quan trọng nhất là tài chính: nguồn thu của chính quyền địa phương và sự phụ thuộc của họ vào các khoản trợ cấp từ trung ương. Chiến lược khác là chuyển dịch vụ công cộng địa phương sang khu vực tư nhân và cho phép các lực lượng thị trường hoạt động như cơ chế kiểm soát. Người ta làm như thế là do ý thức hệ hoặc đơn giản vì kiểm soát chi li việc làm của chính quyền địa phương là một nhiệm vụ phức tạp, tốn thời gian và khó.

18. Censorship – Kiểm duyệt

Kiểm duyệt là kiểm soát những điều có thể nói, viết hoặc xuất bản dưới bất kỳ hình thức nào – do chính phủ hoặc bởi các quyền lực không chính thức thực hiện, và có nghĩa là nỗ lực để áp nhằm áp đặt quan điểm và hành vi phù hợp. Kiểm duyệt từng là chuẩn mực trong hầu hết các xã hội và trong hầu hết các giai đoạn lịch sử thành văn, và còn tồn tại ở hầu như khắp mọi nơi cho đến tận ngày nay. Hai hình thức kiểm duyệt chính liên quan đến đạo đức và chính trị. Kiểm duyệt tôn giáo bao gồm cả đạo đức lẫn chính trị. Lộng ngôn bị coi là xúc phạm đến Thiên Chúa và do đó, là vô đạo đức, trong khi dị giáo là lời rao giảng hoặc nghe theo cách giải thích khác với giáo lý thịnh hành; kiểm duyệt, và bức hại, đã được được sử dụng rộng rãi để đàn áp cả vô đạo đức và dị giáo, đặc biệt là trong những nước theo Kitô thời Trung cổ và Cải cách, khi các chức năng của nhà thờ và nhà nước gắn bó mật thiết với nhau. Các phong trào tôn giáo vẫn có ảnh hưởng ở nhiều quốc gia trong việc duy trì luật pháp với mục đích là bảo vệ đạo đức công cộng.
Kiểm duyệt chính trị bằng cách che giấu thông tin có chủ ý chắc chắn đã có ngay cả trong những cộng đồng chính trị đầu tiên trong lịch sử. Sự phát triển của phương tiện thông tin đại chúng chắc chắn mở rộng khả năng cho kiểm duyệt. Một khu vực, đấy là an ninh quốc gia, mà tất cả các quốc gia đều nắm quyền kiểm duyệt. Kiểm duyệt mâu thuẫn với một số giá trị quan trọng nhất của chế độ dân chủ tự do, như tự do ngôn luận và tự do báo chí, nhưng, ngay cả hầu hết các quốc gia cũng tự do đòi hỏi áp dụng một số biện pháp kiểm soát đối với những tài liệu được công bố, ngay cả, để bảo đảm quyền riêng tư và không bị bôi nhọ, và ngăn chặn việc phổ biến những quan điểm cực đoan, như hận thù chủng tộc. Trong khối Liên Xô trước đây nhà nước tìm cách kiểm soát tất cả các ấn phẩm. Không chỉ có vấn đề an ninh quốc gia và người bất đồng chính kiến bị kiểm duyệt, mà ngay cả những tin tức cơ bản, ví dụ, thảm họa hàng không cũng thường bị cấm. Tương tự như sự lan tràn các ấn phẩm và xóa mù chữ làm cho xã hội phi dân chủ cần phải kiểm duyệt chính trị, công nghệ truyền thông hiện nay làm cho kiểm duyệt trở thành vô ích. Việc ngày càng có nhiều người sử dụng Internet làm cho tất cả các nỗ lực nhằm kiểm soát thông tin trở thàng hầu như bất khả thi.

19. Central Europe – Trung Âu

Trung Âu, đôi khi được gọi là Trung-Đông Âu, là một khái niệm chứ không chỉ là thuật ngữ địa lý. Thông thường, khu vực bao gồm chủ yếu là “ba nước lớn” thuộc khối Cộng sản trước đây ở châu Âu là Ba Lan, Hungary và Tiệp Khắc và hiện nay là Cộng hòa Séc và Slovakia. “Trung Âu”, trước đây được gọi là Đông Âu, khi nói về phần châu Âu của khối Xô Viết. Về mặt khái niệm, ý tưởng cho rằng những nước này và một nước nhỏ bé khác có một số đặc điểm chung chứ không chỉ là sự gần gũi về địa lý do cùng nằm trong khối Xô Viết, hiện nay đã không còn đúng nữa.
Biên giới của các nước Trung Âu được xây dựng sau Hiệp ước hòa bình Versailles năm 1919. Hiệp ước này nói tới ý tưởng trao trả độc lập cho các dân tộc ở những khu vực mà gần như luôn luôn bị những dân tộc khác, chủ yếu là Đế quốc Áo-Hung và Đế chế Nga. Các quốc gia này tồn tại trong khoảng 20 năm sau khi được trao trả độc lập, nhưng đã nhanh rời khỏi lý tưởng của các chế độ dân chủ tự do của Hòa ước Versailles. Sau Thế chiến II, các nước này liên kết với Liên Xô và cùng tách ra vào năm 1989.
Vấn đề quan trong đối với khu vực này là các nước ở đây có thể tiếp tục quá trình chuyển đổi dân chủ. Tư cách thành viên trong bất kì tổ chức quốc tế do phương Tây thành lập, đặc biệt là NATO (mà một số đã đạt được) và Liên minh châu Âu, là lý tưởng, và người ta đang tìm cách tạo ra một tiếng nói chung về nặt chính trị cho khu vực này.

20. Centralization – Trung ương tập quyền

Centralisation or centralization (see spelling differences) is the process by which the activities of an organisation, particularly those regarding planning and decision-making, framing strategy and policies become concentrated within a particular geographical location group. This moves the important decision-making and planning powers within the center of the organisation.
Trong lĩnh vực chính trị trung ương tập quyền là tập trung quyền lực của chính phủ và sức mạnh chính trị về thủ đô và ở cấp quốc gia, khác hẳn sự chia sẻ quyền và trách nhiệm giữa chính quyền quốc gia, chính quyền khu vực và địa phương. Có mối tương quan mạnh mẽ giữa trung ương tập quyền và quy mô lãnh thổ. Thời gian gần đây, ở những nơi có những tiếng nói phản đối việc tập trung quá nhiều về thủ đô đã dẫn đến việc củng cố các chính đảng trong các khu vực, và quyền lực về cho các cơ quan dân cử. Có giới hạn sao cho việc phân cấp thực sự, vượt quá giới hạn đó sẽ trở thành chế độ liên bang, vì, nói cho cùng chính phủ quốc gia chịu trách nhiệm về chính sách và có trách nhiệm giải trình trước cử tri về sai lầm của mình.