RFI

 12/01/2021 

Thanh Hà

Ngày 30/12/2020 Ủy Ban Châu Âu thông báo « về nguyên tắc » đạt được « Hiệp định đầu tư toàn diện CAI – Comprehensive Agreement on Investment » với Trung Quốc. Thỏa thuận này bao gồm những gì ? Vì sao châu Âu và Trung Quốc chạy đua với thời gian để có bằng được CAI cho dù đại đa số các thành viên Liên Âu đã có một hiệp định song phương về đầu tư với Bắc Kinh ?

Theo nhiều nhà phân tích hiệp định đầu tư toàn diện giữa Liên Hiệp Châu Âu và Trung Quốc trước hết là một « thắng lợi về chính trị » của Bắc Kinh, nhưng tầm mức quan trọng về kinh tế thì « không nhiều ».

Sau cuộc họp qua cầu truyền hình vào những ngày « năm cùng tháng tận » của 2020, Bruxelles và Bắc Kinh thông báo khép lại 35 vòng đàm phán trải dài trong 8 năm về một thỏa thuận bảo hộ đầu tư hai chiều.

Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, Ursula Von Der Leyen nhấn mạnh hiệp định đầu tư toàn diện – CAI « cho phép các nhà đầu tư châu Âu tham gia thị trường Trung Quốc ở mức độ quy mô chưa từng có ». Pháp từng xem việc đòi Trung Quốc phê chuẩn công ước lao động quốc tế chống, lao động cưỡng bức là một « lằn ranh đỏ » nay đã phấn khởi cho rằng Paris ép được Bắc Kinh « nhượng bộ ».

Ngoài ra, châu Âu lưu ý, chính quyền của ông Tập Cận Bình đã có những cam kết « mạnh mẽ » tuân thủ các chuẩn mực về môi trường của châu Âu và sẽ « minh bạch » trong chính sách trợ giá cho các doanh nghiệp…  Báo chí Trung Quốc thì nói đến một « thỏa thuận với quy mô lớn chưa từng thấy ».  

Thực hư về trọng lượng kinh tế của CAI ?

Trước hết truyền thông Pháp tiếc là một chục ngày sau khi thông báo về kết quả CAI, toàn bộ nội dung thỏa thuận vẫn chưa được phổ biến rộng rãi. Nhà nghiên cứu Philippe Le Corre trường Harvard Kennedy School ghi nhận « trên giấy tờ Trung Quốc đồng ý mở rộng thị trường nội địa cho các nhà đầu tư châu Âu trong các lĩnh vực như là dịch vụ tài chính, bệnh viện tư và kể cả về việc quản lý dữ liệu ». Hiệp định này liên quan đến tổng cộng 140 tỷ đô la đầu tư trực tiếp (FDI) của Liên Âu vào thị trường Trung Quốc và 120 tỷ trong chiều ngược lại.

Kế tới, thông cáo chính thức của Ủy Ban Châu Âu về hiệp định đầu tư với Trung Quốc cũng cho thấy CAI không giới hạn ở lĩnh vực đầu tư mà còn trực tiếp ảnh hưởng đến từ công nghệ sản xuất xe hơi điện, công nghiệp hóa chất, đến lĩnh vực trang thiết bị viễn thông và các nhà cung cấp dụng cụ  y tế …

Bruxelles mãn nguyện là trong tất cả những lĩnh vực này, Bắc Kinh « hứa đối xử công bằng » với các hãng của châu Âu. Báo Le Monde ngày 31/12/2020 lưu ý độc giả : tuyệt nhiên không thấy Trung Quốc nêu lên cụ thể là sẽ mở cửa thị trường đến mức độ nào cho các đối tác châu Âu.

Ở chiều ngược lại Bruxelles ghi rõ sẽ dành 5 % thị phần nội địa cho các « công ty Trung Quốc trong ngành năng lượng tái tạo ».

Tác giả bài báo gián tiếp cho rằng châu Âu đã đổi « một cam kết cụ thể để nhận được một lời hứa suông ». Không chỉ có thế. Vấn đề đặt ra là CAI do liên hệ đến nhiều ngành nghề sẽ tác động lâu dài đến chiến lược phát triển và kể cả đến vấn đề an ninh của 27 thành viên Liên Âu. Một cách cụ thể Trung Quốc đã nhượng bộ châu Âu trên những điểm nào để đổi lấy một « thỏa thuận về nguyên tắc » với Bruxelles ?

Chuyên gia về Trung Quốc Valérie Niquet, Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược của Pháp – FRS trên đài truyền hình tư nhân BFM phân tích : « Rốt cuộc thì Trung Quốc chẳng cam kết gì nhiều và nhất là đã tránh động chạm đến những vấn đề gắn liền với các quyền lợi cốt lõi của Bắc Kinh. Chẳng hạn như trong việc giải quyết tranh chấp khi cần, hay phải trừng phạt những bên không tôn trọng các quy tắc đã thông qua … Đây là điều rất khó thực hiện, do hệ thống luật pháp và hành chính của Trung Quốc khác hẳn so với của phương Tây mà Trung Quốc thì không chấp nhận các tiêu chuẩn của Âu, Mỹ. Bắc Kinh theo đuổi một logic riêng. Logic đó thường mang nặng màu sắc chính trị. Chúng ta thấy rõ điều đó qua việc tập đoàn Alibaba đã bị cấm cửa thị trường chứng khoán vào giờ chót. Lý do : ông Tập Cận Bình thấy là Alibaba có thể trở thành đối thủ cạnh tranh với mô hình của đảng Cộng Sản Trung Quốc. Tấm gương của Alibaba chứng minh rằng càng phải thận trọng với Trung Quốc cho dù đây là thị trường đầy tiềm năng mà không ai muốn bỏ lỡ ».

Động lực để nhanh chóng có được CAI ?

Philippe Le Corre thuộc trường Harvard Kennedy School trả lời báo Le Figaro ngày 30/12/2020 nhắc lại rằng « thị trường châu Âu hiện thời đang mở rộng cửa cho các doanh nghiệp Trung Quốc, kể cả các tập đoàn nhà nước. Trong khi đó cho dù đã gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới từ 2001, Trung Quốc vẫn còn đóng cửa nhiều lĩnh vực với các đối tác nước ngoài » từ ngành xây dựng đến y tế hay giao thông vận tải.

Giới nghiên cứu liên tục cảnh báo Liên Hiệp Châu Âu bớt ngây thơ với Trung Quốc, việc Bruxelles hối hả đúc kết đàm phán để tranh thủ hiệp định bảo hộ đầu tư lại càng khó hiểu do ngoại trừ Ai Len, hầu hết các thành viên đã có những thỏa thuận về đầu tư song phương với Trung Quốc. Vậy động lực nào đã dẫn tới hồi kết như Ủy Ban Châu Âu thông báo hôm 30/122020 ? Valérie Niquet Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược Pháp trả lời : « Ít ra là bề ngoài, Trung Quốc có vẻ như đã vượt qua thử thách : kinh tế không bị ảnh hưởng. Trung Quốc là một trong những nước có tỷ lệ tăng trưởng ở số dương, các doanh nghiệp nước này đã sản xuất trở lại như trước và tiêu thụ nội địa bắt đầu khởi sắc trở lại. Cách Bắc Kinh giải quyết có vẻ đi theo hướng tốt, đặc biệt là nếu như chúng ta so sánh trường hợp của Trung Quốc với các siêu cường phương Tây.

Dù vậy đại dịch Covid-19 lần này đã để lại nhiều tì vết : cộng đồng quốc tế nhận thấy là đã quá lệ thuộc vào Trung Quốc. Hơn nữa, chính thái độ của Trung Quốc với phần còn lại của thế giới, chính cách cư xử của Bắc Kinh ngay cả với các tập đoàn Trung Quốc đã khiến mọi người lo ngại. Thí dụ như đối với Úc, khi bất bình vì cho là bị Canberra ‘đối xử tệ’, bất chấp các thỏa thuận hợp tác và mậu dịch, Trung Quốc vẫn sẵn sàng dùng đủ mọi loại vũ khí, từ biện pháp cấm vận đến áp thuế … để gây áp lực, để trừng phạt nước Úc.  Trên thực tế, giao thương với Trung Quốc vẫn có sức hấp dẫn lớn, nhất là trong bối cảnh đại dịch hiện tại. Ngược lại, theo tôi, với virus corona nhiều người cũng ý thức được rằng, lệ thuộc quá lớn vào Trung Quốc là điều nguy hiểm và không còn mấy ai ngây thơ trước đối tác này. Mọi người đều hết sức cẩn thận và điều này sẽ đọng lại một cách lâu dài trong tiềm thức của công luận, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư ngoại quốc muốn vào Trung Quốc làm ăn ».

Yếu tố chính trị nặng hơn kinh tế

Vẫn nhà nghiên cứu Pháp Valérie Niquet giải thích thêm, với CAI, Liên Hiệp Châu Âu và Trung Quốc theo đuổi 2 mục tiêu khác nhau. Bruxelles mong muốn « tái cân bằng » quan hệ về kinh tế, thương mại, đầu tư với Bắc Kinh đồng thời giữ khoảng cách với « đồng minh Hoa Kỳ ». Điều này giải thích được phần nào Liên Âu, dưới sự dẫn dắt của thủ tướng Đức Angela Merkel, đã hối hả ký bằng được hiệp định dù chỉ là về mặt « nguyên tắc » với Trung Quốc.

Ngược lại về phía Bắc Kinh CAI trước hết là một « thành tích chính trị » để chứng minh với Washington, đối thủ chính của Trung Quốc, rằng ông khổng lồ châu Á này đã lôi kéo được một đồng minh quan trọng của Mỹ về phía mình bất chấp xung khắc trên hồ sơ Hồng Kông hay Tân Cương.

Chính điểm này là một sai lầm của châu Âu cả với Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ, như Philippe Béja, nguyên giám đốc Trung Tâm Nghiên Cứu Khoa Học Quốc Gia Pháp CNRS, giảng dậy tại trường Khoa Học Chính Trị Sciences Po Paris ghi nhận : «  Tôi hoàn toàn không thấy có yếu tố khẩn cấp nào để đặt bút ký vào một thỏa thuận được đàm phán từ 7 năm qua vào lúc mà một chính quyền mới ở Hoa Kỳ chuẩn bị lên cầm quyền. Đành là thủ tướng Đức, Angela Merkel sắp từ giã chính trường và bà muốn đem theo một thắng lợi quan trọng trước khi chia tay. Tuy nhiên tôi không coi đây là một thắng lợi với những gì đang diễn ra ở Tân Cương, với tình trạng người Duy Ngô Nhĩ bị cưỡng bức lao động. Về thực chất Trung Quốc không nhượng bộ châu Âu bất kỳ điều gì trên vế nhân quyền. Trong khi đó thì đây là cơ hội khá tốt để Bruxelles đòi Bắc Kinh nới lỏng chính sách đàn áp. Châu Âu chỉ yếu ớt đưa ra những tuyên bố chung chung. Ở Hoa Kỳ từ nhiều tháng qua chính quyền Trump mạnh mẽ trừng phạt Trung Quốc từ trên hồ sơ Hồng Kông hay Tân Cương. Washington cũng cho biết là muốn phối hợp với Liên Âu để gây sức ép với Bắc Kinh. Nhưng có lẽ Bruxelles không muốn liên kết với Mỹ ? Thái độ này rất khó hiểu ».    

Trung Quốc nhượng bộ : Ảo tưởng

Valérie Niquet kết luận sẽ là một sai lầm lớn nếu nghĩ rằng hiệp định đầu tư CAI sẽ buộc Trung Quốc vào khuôn phép theo như ý muốn của châu Âu : « Tôi không tin rằng Trung Quốc sẽ đưa ra những cam kết cụ thể để thúc đẩy trở lại cỗ máy kinh tế toàn cầu cho dù là Bắc Kinh cần kinh tế thế giới chóng được phục hồi để còn mua vào hàng của Trung Quốc. Hơn nữa tới nay Trung Quốc lệ thuộc vào thế giới từ công nghệ đến đầu tư … và cả sức tiêu thụ của châu Âu hay Mỹ. Nhưng không vì thế mà Bắc Kinh chấp nhận cải tổ theo đòi hỏi của phương Tây. Quan hệ với Trung Quốc sẽ luôn luôn là một cuộc đọ sức về tương quan lực lượng. Trung Quốc cần phương Tây trên một số điểm và sẽ chỉ ít nhiều nhượng bộ về những mặt đó mà thôi. Sau cùng cho dù phương Tây đã nói rất nhiều đến chiến lược đưa các doanh nghiệp ra khỏi Hoa lục để giảm mức độ lệ thuộc vào Trung Quốc. Nhưng thực tế cho thấy là trong rất nhiều các lĩnh vực, đặc biệt là trang thiết bị y tế, dịch Covid-19 là lực đẩy giúp củng cố thêm vị trí của Trung Quốc. Trung Quốc vẫn là nơi có thể sản xuất với giá rẻ và do đã tạo dựng được cả một chuỗi sản xuất vững vàng từ nhiều năm qua, cho nên, đến giờ phút này, vẫn chưa có một quốc gia nào có thể thay thế nước này. Có điều chúng ta cần suy nghĩ lại về sự lệ thuộc đó để từng bước thoát khỏi ảnh hưởng quá lớn của nước này. Trung Quốc là một siêu cường kinh tế với một lối suy nghĩ riêng hoàn toàn khác hẳn với logique của thế giới tự do mà chúng ta đang sống ».   

Philippe Le Corre trường Harvard Kennedy School cho rằng chỉ cần nhìn vào những cam kết của Trung Quốc để đẩy được cánh cửa Tổ Chức Thương Mại Thế Giới hồi 2001 cũng đủ thấy thực tâm của Bắc Kinh : « Trung Quốc thường xuyên vi phạm các hiệp định quốc tế. Chính quyền nước này không gắn bó với việc các tập đoàn Trung Quốc phải tuân thủ luật lao động quốc tế. Chỉ sáu tháng sau khi gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới những hãng xưởng sản xuất hàng giả đã mọc lên như nấm tại Hoa lục và quyền sở hữu trí tuệ bị vi phạm. Ngược lại với châu Âu, một khi đã đặt bút ký, các thỏa thuận trở thành những khung pháp lý phải được tuân thủ »

Trong mọi trường hợp các nhà phân tích cho rằng châu Âu chẳng những đã sai lầm khi thông báo đạt được thỏa thuận đầu tư với Trung Quốc. Hơn thế nữa Liên Hiệp Châu Âu, đứng đầu là thủ tướng Đức Merkel đã dành cho Bắc Kinh một món quà chính trị không đúng lúc. Bắc Kinh đang siết chặt gọng kềm nhắm vào các nhà dân chủ Hồng Kông, đe dọa thôn tính Đài Loan càng lúc càng gay gắt đó là chưa kể lời lẽ hung hăng của các nhà ngoại giao Trung Quốc với tất cả các đối tác trên toàn cầu từ Úc đến châu Âu.

Hiệp định CAI theo bà Valérie Niquet không hơn không kém là một bằng chứng mới cho thấy « Bắc Kinh đang thắng thế trên tất cả mọi mặt trận và không một ai có thể cưỡng lại trước sức mạnh của Trung Quốc ».

Có một điều may mắn là để chính thức có hiệu lực, hiệp định đầu tư Liên Hiệp Châu Âu –Trung Quốc còn phải vượt qua hai cửa ải quan trọng : một là phải được Nghị Viện Châu Âu thông qua và hai là phải được tất cả 27 thành viên Liên Âu phê chuẩn. Con đường còn dài./.