Đánh dấu, tưởng niệm 42 năm cuộc chiến tranh mà Trung Quốc phát động trên biên giới phía Bắc Việt Nam nổ ra ngày 17/2/1979, một số nhà nghiên cứu và quan sát từ Việt Nam bình luận với BBC về việc nước này có thể làm gì để quan hệ với Trung Quốc được tự chủ, bình đẳng hơn.

Từ Hà Nội, cựu Trung tá Quân đội Nhân dân Việt Nam, nhà văn Nguyễn Nguyên Bình nói với một hội luận Bàn tròn của BBC hôm thứ Năm 18/02/2021:

“Theo tôi, quá trình hơn 40 năm vừa qua, ứng xử hay quan hệ cũng có cái đúng, cái sai, nhưng điều quan trọng nhất tôi thấy Việt Nam phải giữ được là sự bình đẳng và tôi chưa thấy hình ảnh độc lập, tự chủ của Việt Nam.

Hội luận BBC: 42 năm Cuộc chiến Biên giới và bang giao Việt – Trung

Vinh danh liệt sĩ bảo vệ biên giới 1979, vẫn tránh nhắc tên Trung Quốc?

Cuộc chiến 1979: Sử chính thống VN ‘không có luận án nào’

Cuộc chiến 1979 thực sự đã ‘bắt đầu từ trước’

“Hình như là nó rất mờ nhạt, mà nó cứ lệ thuộc vào một cái gì đó, chứ còn quan hệ với Trung Quốc thì Việt Nam trước sau vẫn phải quan hệ, vì họ là nước láng giềng của Việt Nam.

“Song quan hệ thế nào cho bình đẳng thì các vị lãnh đạo ở Việt Nam cũng nên xem lại, mà nếu như ý kiến nhà nghiên cứu lịch sử nói trong 1-2 năm nay Việt Nam cũng có một sự chuyển đổi, biến đổi hay thay đổi về cuộc chiến tranh mà Trung Quốc xâm lược Việt Nam tháng 2/1979, thì Việt Nam phải tiếp tục phát huy nó lên.

“Tại vì nhân dân Việt Nam rất mong chuyện ấy, trên dư luận người ta rất thắc mắc và người ta rất mong mỏi rằng bây giờ Việt Nam phải nói rõ và phải ứng xử bình đẳng. Nếu đã giao hẹn với nhau đừng nhắc lại quá khứ nữa, thì bây giờ Trung Quốc cũng phải chấm dứt cái quá khứ đó đi.

“Nhất là Trung Quốc cứ theo đuổi mãi chuyện xâm lược Biển Đông, rồi lúc nào cũng theo đuổi đường Lưỡi bò (yêu sách chủ quyền dựa trên bản đồ đường 9 đoạn), như thế là không được rồi.

“Thế thì nhà cầm quyền Việt Nam chắc phải nói với họ rằng anh phải chấm dứt chuyện ấy, mà bây giờ quốc tế rất ủng hộ Việt Nam trong việc thực hiện Công ước Quốc tế 1982 về Luật biển (Unclos), thế thì tại sao Việt Nam không thể nói với người ta rằng đã là hiệp định quy định với nhau thì phải bình đẳng.

“Không bình đẳng là không được. Còn bây giờ tôi nghĩ là các nước trên thế giới đang rất ủng hộ Việt Nam, mà mình lại cứ rụt rè trong quan hệ là không được.”

Độc lập, chủ quyền quốc gia và tình đồng chí?

Từ Đại học Quốc gia Hà Nội, nhà nghiên cứu sử học Lê Văn Sinh nhấn mạnh ý nghĩa của vấn đề độc lập và chủ quyền quốc gia tại hội luận:

“Tôi nghĩ là cho tới hiện nay các vị lãnh đạo của Việt Nam phải giữ được sự độc lập và chủ quyền cho đất nước, nhưng trong vấn đề độc lập và chủ quyền này, tôi không tin vào cái gọi là tình đồng chí, hay là ý thức hệ.

“Mà tôi tin rằng các quốc gia đều hành động vì quyền lợi dân tộc của họ và trong hoàn cảnh Việt Nam mà hàng xóm là Trung Quốc, một đất nước mà chúng ta không thể nào tự rời đi đâu khác được, và chúng ta vẫn phải sống cạnh họ, mà họ luôn luôn ép Việt Nam về mọi thứ.

“Nào là thương mại, nào là kinh tế, Việt Nam đều bị ép cả, cho đến chuyện Biển Đông, cho đến chuyện biên giới, từ ký hiệp định biên giới ở đất liền cho đến ngoài Vịnh Bắc Bộ.

“Rồi hiện nay, như tin tức tôi vừa nhận được là từ ngày 02/2/2021, tàu thăm dò của Trung Quốc xuất phát từ cảng Tam Á đi vào sâu trong vùng thềm lục địa của Việt Nam, cách đường biên giới đất liền chỉ chừng 130-140 hải lý, họ vào sâu tới 60-70 hải lý trong thềm lục địa của Việt Nam.

“Ngược lại một chút, có thể thấy Việt Nam đã phải lùi bước liên tục vào các năm 2017, 2018 và 2019, Việt Nam ba lần phải phá vỡ các hợp đồng với các hãng thăm dò dầu khí của nước ngoài, Việt Nam phải đền bù cho các hãng đó, tôi không biết là bao nhiêu, nhưng chắc chắn là phải đền bù sự phá vỡ hợp đồng.

“Mà Việt Nam thăm dò trong vùng thềm lục địa của Việt Nam, trong vùng lãnh hải của Việt Nam, phần mà theo Công ước luật biển 1982, Việt Nam được quyền khai thác, mà Trung Quốc ép Việt Nam như vậy.

“Vậy thì tại sao Việt Nam cứ phải bị lệ thuộc vào họ? Tại sao Việt Nam phải cử những đoàn cán bộ đảng, nhà nước v.v… sang Trung Quốc để học cách họ làm thế này, thế kia, chống tham nhũng thế nọ?Tôi nghĩ Việt Nam cần phải thoát Trung thì mới có thể mạnh lên được.”

‘Cần giải mật tư liệu để nhân dân và các giới hiểu rõ’

Từ Sài Gòn, nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc, nguyên giảng viên lịch sử và quan hệ quốc tế Đại học Mở TPHCM, nhân dịp này đưa ra một bình luận với BBC:

“Đối với tôi, nghiên cứu một cuộc chiến tranh không phải là để khơi động lại lòng hận thù, mà nghiên cứu một cuộc chiến tranh để rút ra bài học kinh nghiệm để không có một cuộc chiến tranh như thế nữa trên đất nước này

“Chính vì vậy mà tôi đề nghị là nhà nước Việt Nam nên giải mật các tài liệu của cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979.

“Nếu về một mục đích nào đó trong quan hệ Việt – Trung hiện nay chưa giải mật được một cách rộng rãi, thì ít nhất cũng phải giải mật cho giới nghiên cứu, cho các nhà sử học.

“Và chúng tôi tin rằng các giới nghiên cứu và các nhà sử học khi tiếp cận được các tài liệu đó, sẽ có cách truyền tải lại để cho cộng đồng, để cho nhân dân được rõ về bản chất của cuộc chiến này,” ông Đinh Kim Phúc nói với hội luận của BBC.

Còn Từ Nha Trang, sau khi theo dõi cuộc thảo luận, nhà báo Võ Văn Tạo gửi bình luận cho BBC về vấn đề quan hệ Việt – Trung trong giai đoạn mới, ông nêu quan điểm:

“Theo tôi, muốn bình đẳng, phải có thực lực và tạo thế bang giao trên trường quốc tế. Sau Tuyên bố Thượng Hải 1972 (Mỹ Trung), lãnh đạo Việt Nam đã biết Trung Quốc có tính toán riêng. Từ đó, viện trợ của Trung Quốc cho Hà Nội giảm mạnh.

“Sau 1975, bị Mỹ cấm vận, Việt Nam càng lệ thuộc Trung Quốc nặng nề. Để phá thế bí ấy, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch chủ trương mở rộng quan hệ hợp tác với các cường quốc tư bản, để làm đối trọng với Bắc Kinh.

“Rất tiếc, phái thủ cựu, giáo điều trong chóp bu Việt Nam đã cản trở rất mạnh sáng kiến của ông Nguyễn Cơ Thạch, làm Việt Nam bỏ lỡ nhiều cơ hội cất cánh kinh tế (đặc biệt là trì hoãn bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ, trì hoãn ký hiệp định thương mại Việt Mỹ).”

Có dám đổi mới và liên minh để bảo vệ chủ quyền?

Và nhà báo Võ Văn Tạo nói thêm:

“Bốn thập kỷ qua, kinh tế Trung Quốc tiến như vũ bão, tương quan thực lực Việt – Trung càng chênh lệch. Nguy cơ Việt Nam bị Trung Quốc lấn hiếp, gây chiến, thôn tính càng rõ.

“Muốn cải thiện tình thế, theo tôi Việt Nam cần đẩy mạnh xây dựng kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài, nhất là từ khối Mỹ, Nhật, Ấn, Hàn… tăng cường giao thương với họ, và nhất là xây dựng quan hệ hợp tác toàn diện, kể cả xây dựng liên minh quân sự với các cường quốc.

“Lâu nay, Việt Nam thường tuyên truyền cho cán bộ, đảng viên rằng liên minh quân sự với nước ngoài sẽ có nguy cơ lệ thuộc, mất độc lập tự chủ, mất chủ quyền quốc gia… nên Việt Nam chủ trương “3 không, 4 không”, theo tôi đó là lập luận sai lầm tệ hại.

“Hãy xem các nước Tây Âu liên minh với Mỹ trong khối NATO, rồi các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, Úc, Ấn Độ… đều có hợp tác quân sự ở mức cao, hoặc có hiệp ước liên minh quân sự với Mỹ, có nước nào lệ thuộc Mỹ, mất chủ quyền quốc gia đâu?

“Mới đây, Mỹ còn tuyên bố sẽ bảo vệ các đảo của Nhật Bản như bảo vệ lãnh thổ Mỹ. Do đó, tôi cho rằng lãnh đạo Việt Nam cần có những bước đi mạnh bạo, quyết đoán về vấn đề này, như ĐCSVN đã từng dám chủ trương đổi mới kinh tế hồi Đại hội 6 năm 1986.”

Quý vị bấm vào đường dẫn này để theo dõi cuộc hội luận Bàn tròn thứ Năm với nội dung liên quan chủ đề trên.

BBC

Kỷ niệm 42 năm ngày nổ ra chiến tranh biên giới Việt – Trung (17/2/1979) năm nay, báo nhà nước Việt Nam được cho là có nhiều tiến bộ trong tuyên truyền khi đã có một số bài viết nêu đích danh Trung Quốc. Nhưng có ý kiến rằng điều này ‘chưa đủ’.

Nhà nghiên cứu, giảng viên lịch sử Đinh Kim Phúc có cuộc trao đổi với BBC Tiếng Việt hôm 17/2 quanh các bài học lịch sử rút ra từ sự kiện này.

Ông Phúc nói rằng trước đây ông thường cùng bạn bè đi thắp hương tại tượng đài Đức Thánh Trần ở Bến Bạch Đằng.

“Nhưng năm ngoái, khi lư hương tại tượng Đức Thánh Trần bị cẩu đi nơi khác, tôi thường ngồi nhà hoặc ngồi cùng anh em, những đồng đội năm xưa từng trực tiếp cầm súng, để soi rọi lại lịch sử Việt Nam, từ đó rút ra bài học chúng ta được gì, mất gì, khi đối đầu cũng như khi làm bạn với Trung Quốc,” ông Phúc nói qua điện thoại với BBC từ nhà riêng ở TP Hồ Chí Minh.

“Bài học để tránh cuộc chiến tương tự”

Là một người nghiên cứu và giảng dạy lịch sử nhiều năm, ông Phúc cho rằng Hội nghị Thành đô năm 1990, trong đó Việt Nam và Trung Quốc thống nhất không khơi gợi lại hận thù mà bắt đầu thời kỳ mới, không có nghĩa Việt Nam im lặng trước sự hi sinh và chiến công hiển hách của các anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống trong sự nghiệp bảo vệ độc lập và thống nhất đất nước.

“Cái quan trọng là chúng ta nhắc lại cuộc chiến tranh không có nghĩa chúng ta phát động, tôn sùng chiến tranh mà là chúng ta rút ra được bài học lịch sử sao có cuộc chiến này và làm sao để tránh một cuộc chiến tương tự.”

Hội luận BBC: 42 năm Cuộc chiến Biên giới và bang giao Việt – Trung

Cuộc chiến 1979 thực sự đã ‘bắt đầu từ trước’

Chiến tranh 1979: ‘Lịch sử đã bị bóp méo bởi phía TQ’

“Vì lý do gì mà nhà nước không khuyến khích toàn dân trong những ngày này ôn lại những truyền thống hào hùng cách đây hơn 40 năm để giáo dục lòng yêu nước cho thế hệ trẻ, để nêu cao tinh thần độc lập, tự do của dân tộc? Ngoài một vài tờ báo nhắc lại một vài vấn đề cụ thể trong cuộc chiến, gần như không có một loạt bài nào hệ thống lại những quan điểm, chiến lược của cuộc chiến tranh này để rút ra những bài học cho ngày hôm nay. Tôi cho rằng nhà nước nên nhìn lại cách tuyên truyền của mình.”

“Theo tôi, cần phải nhấn mạnh rằng cuộc chiến chống quân xâm lược Trung Quốc năm 1979 là một cuộc chiến hết sức đẫm máu. Nó xảy ra ngắn ngày, chưa đầy một tháng, nhưng để lại hậu quả và các cuộc chiến tiếp theo kéo dài 10 năm, với những trận đánh mà bộ đội Việt Nam hi sinh 3000 – 4000 người. Điều này chưa từng xảy ra trong cuộc chiến tranh Việt Nam 24 năm từ 1954-1975 . Do đó tôi nghĩ không chỉ nhắc đến các chiến thắng đơn lẻ mà cần phải có sự tổng kết về chiến lược, về quan hệ quốc tế để làm sao tránh được một cuộc chiến tranh trong tương lai.”

“Cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc và phía Tây Nam có thể tránh được nếu lãnh đạo Việt Nam sau năm 1975 đánh giá đúng tình hình thế giới, an ninh khu vực, ý thức được tinh thần quốc tế và ý thức hệ cộng sản mà chúng ta đang theo, cái gì là trên hết.

“Trung Quốc tự hào lịch sử 5000 năm tiến về phương Nam. Do đó Việt Nam sẽ luôn luôn là nạn nhân chính sách bành trướng của Trung Quốc ở mọi thời đại. Vấn đề sống chung, giữ hòa khí, không để xảy ra một cuộc chiến như vậy nữa phụ thuộc vào bản lĩnh các lãnh đạo Việt Nam hiện nay. Mà muốn có bản lĩnh thì kinh tế, quân sự và vị trí quân sự của Việt Nam phải ngang bằng với Trung Quốc,” ông Phúc nói.

“Chưa làm cho dân tin”

Theo nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc, gần đây, các bài báo của nhà nước Việt Nam khi viết về sự kiện này đều chỉ đích danh Trung Quốc là kẻ tấn công xâm lược chứ không chỉ là một cuộc chiến tranh biên giới chung chung. Tuy nhiên chỉ như vậy thì “chưa đủ”.

Ông Phúc nói:

“Trong tình hình hiện nay, khi vấn đề Biển Đông ngày càng nguy hiểm, mâu thuẫn giữa hai siêu cường ngày càng sâu sắc, khi mà các dàn xếp quốc tế trên Biển Đông có vẻ không ổn, nhà nước Việt Nam có vẻ thấy được thân phận của mình trước khả năng một cuộc chiến cục bộ sẽ nổ ra ở trên Biển Đông.”

“Trung Quốc là đối tác, nhưng cũng là đối trọng, khi tàu của họ vẫn đang đi sâu vào thềm lục địa của Việt Nam sáng 17/2/2021. Khi mà Trung Quốc vẫn có tham vọng điên cuồng độc chiếm biển Đông với bản đồ đường lưỡi bò, muốn thống trị cả Đông Nam Á từ thời Mao Trạch Đông và họ sẽ không bao giờ chấm dứt tham vọng này.”

Cuộc chiến 1979: Góc nhìn của Trung Quốc

Dương Danh Dy: ‘Chứng nhân những thăng trầm Việt-Trung’

“Việt Nam cũng nên nhìn lại cách đánh giá bạn thù và để cho nhân dân tưởng nhớ các anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống.”

Về mối quan hệ Việt Nam từ khi bình thường hóa quan hệ tới nay, ông Phúc cho rằng “căng thẳng hơn 10 năm trước đây” do vấn đề Biển Đông và nguồn nước sông Mekong. Tuy nhiên do sự kiềm chế của hai lãnh đạo, nên hai bên chưa đi đến ‘điểm nóng’,

“Về mặt phòng thủ, quân sự, chiến lược, tôi cho rằng Đảng Cộng sản và nhà nước VN đã làm được rất nhiều việc so với những thời kỳ trước đây. Nhưng có một điều họ chưa làm tốt: Không làm cho dân tin những điều mình đã làm được. Một nghị định gần đây của Thủ tướng chính phủ quy định rằng các vấn đề đối ngoại, an ninh, quốc phòng đều đóng dấu tuyệt mật. Người dân không được tiếp cận với các chiến lược của quốc gia trong vấn đề đối phó với Trung Quốc. Do đó họ không tin.”

“Do đó, cần củng cố lòng tin của người dân về quyết tâm bảo vệ lãnh thổ này, làm sao để nhân dân tuyệt đối tin tưởng. Với tiềm lực quân sự hiện nay, nếu xảy ra một cuộc chiến tranh cục bộ, Việt Nam đủ sức đương đầu với Trung Quốc. Nhưng Việt Nam không dại gì khuấy động chiến tranh, phá vỡ sự hòa bình, phát triển của Việt Nam và khu vực. Ta đã có bài học đắt giá từ hơn 40 năm trước. Mục đích của Đảng và nhà nước là duy trì thành quả hòa bình, an ninh khu vực để phát triển. Tôi hoàn toàn thông cảm với chủ trương của nhà nước Việt Nam là không đi theo nước này để đánh nước khác và Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước.”

“Tuy nhiên Việt Nam nên quan hệ ngoại giao quân sự với các cường quốc trên thế giới, tạo ra một mạng lưới an ninh quân sự với các cường quốc trên thế giới càng nhiều càng tốt. Muốn thành công thì phải làm sao bạn để tin mình. Tôi không nói là ‘liên minh quân sự’ nhưng phải tạo ra một hệ thống an ninh quân sự tập thể, không phải để ‘đánh bại’, mà đưa Trung Quốc quay lại tuân thủ luật pháp quốc tế.”

“Nhà nước cũng cần phải có một ngày chính thức để tưởng niệm tất cả anh hùng liệt sỹ đã ngã xuống cho sự nghiệp bảo vệ đất nước trong thời kỳ hiện đại sau năm 1975, chứ không chỉ không chỉ ngày 27/7 thương binh liệt sỹ nói chung. Cần có ngày dành riêng cho cuộc chiến 1979, để tượng niệm những chiến sỹ đã hi sinh xương máu giữ gìn độc lập đất nước trước họa phương Bắc từ quân xâm lược Trung Quốc.

“Bênh cạnh đó, không có một công trạng nào của tướng lãnh, lãnh đạo nào có thể so với công trạng của một liệt sỹ. Do đó, trong vấn đề đặt tên đường phố, các lãnh đạo Việt Nam nên lưu ý điều này. Hiện Việt Nam thường chủ yếu đặt tên đường theo tên các lãnh đạo chết vì bệnh già,” nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc chia sẻ./.

BBC

Xem thêm: Vì sao Trung Quốc muốn quên Chiến tranh Biên giới 1979.