Cách nay bốn năm, giới lãnh đạo châu Âu ngỡ ngàng khi tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump vỗ tay hoan nghênh Brexit – sự kiện Luân Đôn rời mái nhà chung châu Âu – hay khi ông tuyên bố Liên Minh Bắc Đại Tây Dương – khối NATO – đã « lỗi thời ». Giờ đây tại Bruxelles, cả NATO lẫn Liên Hiệp Châu Âu đang trải thảm đỏ chờ đón tổng thống Biden. Báo New York Times đánh giá : « chỉ cần Washington xem châu Âu là đồng minh, NATO là một mắt xích then chốt trong chiến lược an ninh » cũng đủ để trấn an Lục Địa Già.

Không có chuyện tổng thống Biden bị các đồng minh gay gắt chất vấn, để rồi bỏ dở các cuộc họp với lãnh đạo của NATO và châu Âu. Cũng khó có thể hình dung ra cảnh một chính trị gia với gần 50 năm sự nghiệp như tổng thống Biden lại thay đổi ý kiến sau khi đã đồng ý về một bản tuyên bố chung kết thúc hội nghị.

Tuy nhiên chỉ cần đi sâu vào một số hồ sơ cũng thấy ngay là sẽ khó san bằng những khoảng cách giữa Washington với Bruxelles, ngay cả trên những chủ đề mà đôi bên chia sẻ quan điểm bởi đó chỉ là một sự « tâm đầu ý hợp bề ngoài ».

Một cách cụ thể, NATO và Mỹ cùng muốn chấm dứt can thiệp tại Afghanistan, thế nhưng Bruxelles không quên rằng tổng thống Biden đã « nhanh chóng và  đơn phương » thông báo « đưa chiến binh Mỹ trở về nhà trước thời hạn 11 tháng 9 », sau hai thập niên can thiệp quân sự tại quốc gia Nam Á.

Về xung khắc thương mại, chính quyền Biden cũng mới chỉ « tạm dừng » các đòn trừng phạt thuế nhập khẩu đánh vào một số mặt hàng của Liên Âu, nhưng đó vẫn là một vũ khí trong tay Hoa Kỳ để mặc cả khi cần, và cũng không loại trừ khả năng vì những mục tiêu chính trị nội bộ của nước Mỹ, Washington sẽ sử dụng loại vũ khí này để kiếm phiếu trước các mùa tranh cử.

Trên bàn cờ địa chính trị, đành rằng tổng thống Hoa Kỳ thứ 46 chủ trương « tập hợp các nền dân chủ » trước những « mối đe dọa mới của thời đại » mà hai trong số đó là Nga và Trung Quốc, nhưng điều này không có nghĩa là Âu- Mỹ hoàn toàn ăn khớp với nhau trong cách tiếp cận hai vấn đề « cồng kềnh » này.

Với Trung Quốc chẳng hạn, Bruxelles một mặt đồng ý với những chỉ trích của Washington nhắm vào Bắc Kinh từ cạnh tranh bất bình đẳng đến vế nhân quyền, nhưng Liên Hiệp Châu Âu – dưới áp lực của Đức, bạn hàng số 1 trong Liên Âu của Bắc Kinh – vẫn ký hiệp định đầu tư toàn diện với Trung Quốc bất chấp phản đối của Mỹ. Châu Âu bằng mọi giá muốn tránh bị kẹt giữa hai nền kinh tế lớn nhất toàn cầu trong bối cảnh mà nhiều nhà quan sát gọi là « Chiến Tranh Lạnh phiên bản mới ».

Còn đối với nước Nga của ông Putin, Âu – Mỹ có chung tiếng nói khi cần bảo vệ nhà đối lập Alexei Navalny đang bị Matxcơva cầm tù. Đôi bên đồng thanh lên án những vụ tấn công tin học được cho là ít nhiều có sự hậu thuẫn của điện Kremlin hay cùng đứng về phía đối lập Belarus trong tầm ngắm của chính quyền Minsk và đằng sau làn sóng đàn áp đó có bóng dáng của nước Nga.

Nhưng chỉ cần nhìn vào dự án đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2 cũng đủ thấy đối thoại Washington –Bruxelles sẽ không dễ: Một khi đường ống dẫn này đi vào hoạt động, Liên Âu sẽ mua thêm khí đốt của Nga mà lơ là với năng lượng của Mỹ. Chính quyền Biden muốn đấu dịu với Liên Âu trên hồ sơ này, thông báo tạm dừng ý định trừng phạt châu Âu bắt tay với Nga. Nhưng lập trường đó sẽ được duy trì trong bao lâu trước những quyền lợi của các nhà sản xuất khí đốt của Mỹ ? Nhà Trắng không quên hạn bầu cử giữa nhiệm kỳ vào mùa thu năm tới.

Cuối cùng, giới phân tích tình hình chính trị trên Lục Địa Già đã khá ngạc nhiên khi thấy chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel phấn khởi hô to khẩu hiệu « Nước Mỹ đang trở lại » bởi không chắc điều đó có lợi cho Liên Âu.

Trong chiến lược đưa nước Mỹ trở lại vị trí trung tâm của bàn cờ địa chính trị quốc tế, không chắc Washington đã dành cho Bruxelles một chỗ đứng xứng đáng. Một nhà bình luận trên tờ báo Mỹ Politico phân tích: Đương nhiên quan hệ giữa hai bờ Đại Tây Dương nồng ấm hơn khi mà tổng thống Biden liên tục nhấn mạnh đến một sự « đoàn kết và liên đới » xuyên đại Tây Dương, luôn khẳng định nước Mỹ « sát cánh với NATO » … Nhưng bên cạnh đó, Trung Quốc mới là « nỗi ám ảnh » và « tâm điểm » trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Washington đã xác định rõ ràng: Trung Quốc mới là « mối thách thức toàn thế giới (…) cho thế hệ sắp tới ».

Rõ ràng châu Âu chỉ là những đồng minh giúp Washington đối phó với Bắc Kinh, « là một trong những mắt xích trong liên minh chống Trung Quốc ». Nói cách khác, vẫn theo tờ báo này, trong chiến lược của Mỹ, châu Âu đã bị « đẩy xuống hàng thứ yếu ».

Liệu cả NATO lẫn Liên Hiệp Châu Âu có sẵn sàng nhận lấy vai diễn « hạng hai » đó hay không ?  Một nhà bình luận của Pháp, Pierre Haski khuyên thận trọng với « Người bạn Mỹ của châu Âu »./.

RFI

***

1 / Dự án lập liên minh công nghệ số Âu – Mỹ hiện đang trong tình trạng nào ?

Dự án lập liên minh Âu – Mỹ trong lĩnh vực công nghệ số là một đề xuất từ phía Liên Âu, được Ủy Ban Châu Âu công bố hồi đầu tháng 12/2020, chỉ ít tuần sau cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ. Dự án đặt hy vọng vào việc « các giá trị chung » mà Hoa Kỳ và Liên Âu cùng chia sẻ (quyền cá nhân, các nguyên tắc dân chủ, phẩm giá con người) khiến Mỹ và EU « có thể cùng nhau khai thác được các cách tân công nghệ nhanh chóng và hóa giải được các thách thức đặt ra từ các hệ thống điều hành kỹ thuật số mang tính đối địch (ngụ ý đến hệ thống kiểm soát kỹ thuật số theo mô hình Trung Quốc) ». Dự án của Ủy Ban Châu Âu nhấn mạnh là hai bên có « một cơ hội chưa từng có để xác lập một chương trình hợp tác công nghệ chung ».

Ủy Ban Châu Âu đề xuất thành lập một Hội đồng Thương mại và Công nghệ EU – Hoa Kỳ (EU-U.S. Trade and Technology Council, gọi tắt là TTC), được đưa ra trong chương trình « New EU-US Agenda for Global Change », công bố đầu tháng 12/2020. Đây có thể coi là bước khởi đầu giúp cho việc đặt các nền móng hợp tác. Dự án liên minh công nghệ số, bao gồm nhiều lĩnh vực như thương mại điện tử, an ninh mạng, nằm trong hướng hợp tác chung này.

Đã nửa năm trôi qua từ đó. Tổng thống Joe Biden lên nắm quyền từ hơn 5 tháng nay, có chủ trương ưu tiên tái lập quan hệ với các đồng minh, cùng chia sẻ các giá trị dân chủ, đặc biệt là các đồng minh châu Âu, vốn đã bị rạn nứt nghiêm trọng trong thời kỳ ông Trump cầm quyền. Đầu tháng 5/2021, tổng thống Biden và chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Layen đã có cuộc điện đàm, với dự án liên minh công nghệ là chủ đề trọng tâm, theo trang mạng Science Business, chuyên về lĩnh vực chính sách công nghệ, công nghiệp châu Âu.

Trung tuần tháng 6/2021, tổng thống Mỹ Joe Biden có chuyến công du quốc tế đầu tiên, và châu Âu được chọn làm đích đến. Bài « US and Europe to forge tech alliance amid China’s » của mạng Politico hôm 09/06, dẫn hai nguồn tin là giới chức cao cấp của Liên Âu, cho biết, trong khuôn khổ chuyến công du của nguyên thủ Mỹ, Liên Âu và Hoa Kỳ sẽ công bố một dự án hợp tác quy mô lớn về công nghệ và thương mại, nhằm « đẩy lùi Trung Quốc và cổ vũ cho các giá trị dân chủ ». Các chi tiết của dự án sẽ được tổng thống Mỹ và chủ tịch Ủy Ban Châu Âu công bố tại Bruxelles ngày 15/06.

2 / Liên minh công nghệ số nhằm đối phó với Trung Quốc này có những mục tiêu chính nào ?

Xác lập « các tiêu chuẩn chung » trong lĩnh vực công nghệ số, thương mại kỹ thuật số là mục tiêu hàng đầu của dự án hợp tác Âu – Mỹ này. Mạng Politico dẫn lời phó chủ tịch Ủy Ban Châu Âu phụ trách kỹ thuật số, bà Margreth Vestager, hồi tuần trước, nhấn mạnh : « Mục tiêu chắc chắn là gây áp lực để đạt được các tiêu chuẩn toàn cầu thực sự, các tiêu chuẩn dựa trên việc tôn trọng đời sống riêng tư, bảo vệ phẩm giá con người … ». Đầu tuần này, cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng, ông Jake Sullivan, giải thích rõ : tổng thống Biden và các lãnh đạo Liên Âu « sẽ tập trung vào việc phối hợp các tiếp cận về thương mại và công nghệ với mục tiêu để cho các nền dân chủ, chứ không phải là các thế lực nào khác, không phải Trung Quốc hay các chế độ độc tài nào khác, ấn định được các quy tắc thương mại và công nghệ của thế kỷ 21 ».

Washington và Bruxelles dự kiến tập trung vào ba lĩnh vực căn bản, vẫn theo thông tin từ hai giới chức cao cấp châu Âu xin ẩn danh. Đó là quy tắc kinh doanh, chíp điện tử, và đầu tư nghiên cứu.

Lĩnh vực khẩn cấp đầu tiên là, thông qua việc hợp tác xuyên Đại Tây Dương về các tiêu chuẩn thương mại và công nghệ quốc tế, chống lại ảnh hưởng gia tăng của Trung Quốc, cũng như hợp tác để giải quyết các thách thức liên quan đến « chuỗi cung ứng toàn cầu », trở nên gay gắt hơn nhiều với đại dịch Covid, đặc biệt trong lĩnh vực linh kiện bán dẫn hay chíp điện tử, vật liệu căn bản của kỷ nguyên công nghệ số. Theo bản dự thảo thượng đỉnh Âu – Mỹ, mà Politico có được, Hội đồng Thương mại và Công nghệ EU – Hoa Kỳ (TCC) sẽ được giao phó phụ trách việc thiết lập các chính sách nhằm hướng đến việc « tái cân bằng các chuỗi cung ứng toàn cầu về linh kiện bán dẫn », nhằm bảo đảm để Liên Âu và Hoa Kỳ có đủ nguồn lực sản xuất linh kiện bán dẫn « tiên tiến nhất » và « tiết kiệm nguyên liệu nhất ».

Lĩnh vực hợp tác căn bản thứ hai là các « giá trị dân chủ » trong lĩnh vực kỹ thuật số. Cụ thể là, hợp tác để ấn định các luật về thị trường kỹ thuật số, tạo điều kiện cho sự phát triển « các thị trường mở, công bằng », « đẩy lùi áp lực của các chế độ độc tài » trong lĩnh vực internet. « Chống độc quyền » trong lĩnh vực kỹ thuật số là một định hướng căn bản trong lĩnh vực này. Đây là một nội dung mà khối G7 sẽ phải làm rõ trong những tháng tới.

Lĩnh vực hợp tác thứ ba là tạo điều kiện cho các cách tân công nghệ và đầu tư tại Liên Âu và Hoa Kỳ. Hoa Kỳ và Liên Âu có thể lập « các công ty liên doanh đặc biệt » thúc đẩy các nghiên cứu – phát triển liên quan đến các công nghệ mũi nhọn, như tin học lượng tử.

3 / Đâu là các thách thức, trở ngại chính cần vượt qua ?

Dự án liên minh công nghệ số Âu – Mỹ phải đối mặt với rất nhiều trở lực. Chủ trương đổi mới quan hệ Âu – Mỹ, tái lập hợp tác tuy được lãnh đạo hai phía ủng hộ nhiệt liệt, trên thực tế hoàn toàn không phải là việc « ngon ăn » (một « slam dunk » hay « cú úp rổ », thuật ngữ trong môn bóng rổ để chỉ cú ghi bàn chắc ăn 100%), theo như ghi nhận của Politico trong bài « US and Europe to forge tech alliance amid China’s ».

Trên Le Grand Continent, trang mạng châu Âu chuyên về địa chiến lược, chuyên gia về chính sách công nghiệp, công nghệ, ông Andre Loesekrug-Pietri, tỏ ra hết sức dè dặt trước triển vọng hợp tác Âu – Mỹ, theo đề xuất của Ủy Ban Châu Âu, với sáng kiến Hội đồng Thương mại và Công nghệ EU – Hoa Kỳ (TCC). Theo tác giả, để có được một hợp tác giữa các « đối tác » (chứ chưa ở mức « đồng minh ») trong lĩnh vực này, Liên Âu cần phải xác lập được một « chính sách công nghệ » đủ khả năng cân bằng với Hoa Kỳ trong tương quan lực lượng, bởi « nếu tương quan lực lượng quá bất lợi, thì các điểm đồng thuận về lý thuyết có thể tìm thấy với Washington (ví dụ như trong việc xác định các tiêu chuẩn về những công nghệ mới như trong lĩnh vực « trí tuệ nhân tạo » hay công nghệ lưu trữ và truyền tải thông tin  Blockchain), trên thực tế, sẽ trở thành các lĩnh vực có lợi nhiều hơn cho các tác nhân Hoa Kỳ ».

Chuyên gia Andre Loesekrug-Pietri cũng đặc biệt nhấn mạnh đến việc, để cho hợp tác xuyên Đại Tây Dương không trở thành một mối nguy từ bên trong đối với Liên Âu, Hoa Kỳ cần phải từ bỏ việc cho phép cơ quan An ninh Quốc gia NSA đặt « các cửa hậu » trong các phần mềm tin học Mỹ, cũng như cần tách bạch nghiêm ngặt hai lĩnh vực, một là hoạt động của các nhà mạng cung cấp dịch vụ internet, kỹ thuật số và và hai là các cơ sở hạ tầng Internet của chính quyền Mỹ (như cáp ngầm dưới biển…).

Trong khi đó, đối với nhiều chính trị gia Liên Âu, lĩnh vực liên minh công nghệ số là « quan trọng », nhưng chưa hẳn đã là điều ưu tiên hàng đầu với Liên Âu hiện nay. Theo Science Business, « khôi phục những cây cầu hợp tác » (vốn đã bị hủy hoại nhiều dưới thời Donald Trump, với nhiều quyết định đơn phương), cho phép thúc đẩy các hợp tác kinh tế, công nghệ, thương mại, xuyên Đại Tây Dương nói chung mới là thách thức khẩn cấp hiện nay. Một nhà ngoại giao xin ẩn danh cho Politico biết « các thương lượng về thuế là điều quan trọng nhất ».

Các bất đồng trong nội bộ Liên Âu về chiến lược quan hệ với Trung Quốc cũng là một thách thức, một ẩn số khác với dự án liên minh công nghệ số Âu – Mỹ. Một số lãnh đạo châu Âu, như thủ tướng Đức Angela Merkel, ít có xu hướng hy sinh quan hệ kinh tế quan trọng với Trung Quốc, để dấn mình với thế đối đầu quyết liệt với Bắc Kinh.

Dù sao, nhìn chung, việc Liên Âu và Hoa Kỳ chậm trễ trong việc thúc đẩy các hợp tác về công nghệ số rõ ràng là để ngỏ sân chơi cho đà lấn tới của Trung Quốc, như cảnh báo của bà Luisa Santos, phó tổng giám đốc Business Europe (Hiệp hội của giới chủ châu Âu), trên mạng Science Business. « Hợp tác được là điều tốt ! », theo lãnh đạo Business Europe. Hồi tháng Giêng 2021, Hiệp hội của giới chủ châu Âu và Phòng Thương mại Mỹ đã ra tuyên bố chung, ủng hộ sáng kiến thiết lập Hội đồng Thương mại và Công nghệ EU – Hoa Kỳ (TCC).