Diễn Đàn Khai Phóng
Phỏng vấn Giáo Sư Y khoa Nguyễn Sĩ Huyên
Giới thiệu: Trong thời gian đại dịch COVID-19 chúng tôi đã có nhiều bài phỏng vấn GS TS Nguyễn Sĩ Huyên về diễn tiến dịch COVID-19 tại Việt Nam trên DĐKP. Ông đã có những phân tích và nhận xét rất xác thực về tình hình dịch bệnh COVID-19, cho ta những nhận thức mới để hiểu được những đặc thù của Việt Nam. Và trong tình hình hiện nay, chúng tôi cùng Ông trao đổi, phân tích diễn tiến dịch bệnh COVID-19 trên thế giới, tiêu biểu là các nước Anh, Do Thái, Đức và Việt Nam để hiểu được những diễn tiến dịch bệnh đang phát triển tại đây, qua đó rút ra những biện pháp đối phó thích nghi cho dịch bệnh COVID-19 tại Việt Nam.
***
DĐKP hỏi:
Trước hết, xin cám ơn GS đã dành cho DĐKP cơ hội phỏng vấn hôm nay. Chủng ngừa đã khởi phát từ hơn sáu tháng nay, tình hình dịch bệnh sau một thời gian giảm dịu trên nhiều nước, tưởng chừng như thế giới đã làm chủ được dịch bệnh, nhưng dịch bệnh COVID-19 hiện nay lại đang bộc phát trở lại, ngay cả trên những nước đã có mức độ chủng ngừa cao với những diễn tiến phức tạp khác nhau. Xin ông cho một đánh giá chung về tình trạng phát triển đai dịch COVID-19 hiện nay.
GS Huyên trả lời:
Diễn tiến của dịch bệnh COVID-19 hiện nay với sự xuất hiện của nhiều biến thể vi rút đáng lo ngại (Viral variants of concern gọi tắt là VOC) (xem 1,2) như Alpha (Anh), Beta (Nam Phi), Gamma (Ba Tây), Delta plus (Ấn) và đặc biệt trong thời điểm này biến thể Delta (Ấn) đang là một mối lo lớn cho nhiều quốc gia.
Nguyên nhân của sự bộc phát lây nhiễm dịch bệnh ngay cả trên những nước có tỷ lệ chủng ngừa cao là sự xuất hiện của biến thể Delta, một biến thể mới có sức lây nhiễm nhanh (khoảng 40-50% lây lan nhanh hơn các biến thể trước đây). Bệnh nhiễm với biến thể Delta có tải lượng vi rút cao do đó dễ phát tán nhanh qua dung khí (Aerosol) trong lúc trò chuyện tiếp xúc gần. Cho đến nay, chưa thấy có chứng cớ là biến thể Delta có sức độc hại (virulence) hơn biến thể Alpha. Sự nguy hiểm của biến thể Delta hiện nay là tính chất lây lan nhanh của nó, qua đó, nó có khả năng làm tăng tỷ lệ tử vong khi lây lan đến nhóm người cao tuổi hay người nằm trong hệ nguy cơ (bệnh nền hay hệ miễn dịch suy yếu).
Chúng ta cùng khảo sát diễn tiến dịch bệnh COVID-19 ở một vài nước tiêu biểu đã có mức chủng ngừa cao cũng như diễn tiến dịch bệnh tại Việt Nam, nơi đang có mức độ chủng ngừa rất thấp (1.3% dân số với một liều tiêm chủng, nhỏ hơn 0.1% dân số đã tiêm phòng đầy đủ, thông tin của VNVC, Vietnam vaccine JSC, số liệu ngày 9.6.2021) (xem 3):
Anh là nước đầu tiên ở Châu Âu đã tiến hành sớm việc chủng ngừa COVID-19 một cách có hệ thống và hiệu quả, khởi đầu với vắc xin mRNA của Biontech & Pfeizer (Đức và Mỹ), vắc xin vector của AstraZeneca (công ty dược phẩm Anh-Thụy Điển) và vắc xin mRNA Moderna (Mỹ), sau đó thì vắc xin vector của Janssen Pharmaceutica (Bỉ), một công ty con của nhóm y tế quốc tế Johnson & Johnson (Mỹ) cũng được chuẩn y vào danh sách chủng ngừa.
Đến đầu tháng sáu 2021 chủng ngừa đầy đủ hai liều tại Anh đã đạt đến 49.5% dân số và một liều cho 75.2% dân số. Ngày 1.6 2021 cũng là ngày được ghi nhận trên nước Anh là ngày không có ca lây nhiễm nào mới. Nhưng chỉ bốn tuần lễ sau đó, ngày 1.7.2021 số ca nhiễm mới đã tăng vọt lên một cách đáng ngại là 22.515 ca trong ngày và có chiều hướng gia tăng. Phần lớn thành phần mới nhiễm là giới trẻ và một phần là tái nhiễm COVID-19 ở người đã có chủng ngừa. Tử vong ghi nhận trong ngày vẫn nằm trong mức độ thấp là 16 ca. Nguyên nhân của tăng vọt lây nhiễm là sự xâm nhập của biến thể Delta vào nước Anh.
Nước Anh trong thống kê ngày 15.7.2021 cho thấy con số nhiễm mới trong ngày là 43.861 ca gần gấp đôi số ca lây nhiễm hai tuần trước đó, tử vong là 44 ca. Tổng số ca nhiễm COVID-19 cho đến nay là 4,13 triệu với một con số tử vong tích lũy là 129.000 ca (xem 4).
Con số ca nhiễm mới tăng vọt trong những ngày gần đây là hậu quả của những trận đá bóng giải Châu Âu đã diễn ra sôi nổi ở Anh với con số 60.000 người được cho vào sân bóng đá xem trực tiếp mỗi trận bán kết và chung kết. Sự việc những ca nhiễm tiếp tục tăng trong những ngày tới, chắc chắn sẽ là chuyện không tránh khỏi. Thủ tướng Anh, ông Boris Johnson chấp nhận việc tăng lây nhiễm, bao lâu tử vong và những ca cần nhập viện điều trị vẫn còn nằm ở mức độ thấp. Chính phủ Anh tin tưởng rằng những người bị nhiễm bệnh sẽ không bị bệnh nặng nhờ vào sự bảo vệ của vắc-xin hoặc tuổi trẻ của dân số chưa được chủng ngừa. Bộ trưởng Bộ Y Tế của Anh, ông Sajid Javid tuyên bố „Các loại vắc-xin đang phát huy tác dụng, chúng là bức tường bảo vệ của chúng tôi. Chúng ta phải học cách sống chung với vi-rút” (xem 21). Chiến lược chủ yếu: tập trung chủng ngừa nhanh cho những thành phần còn lại.
Đối với việc chủng ngừa, dân số được chia thành mười nhóm ưu tiên, những nhóm này được chủng ngừa lần lượt theo thứ tự nguy cơ tử vong như sau (xem 5):
- Cư dân và nhân viên trong viện dưỡng lão
- Người trên 80 tuổi và nhân viên đặc biệt tiếp xúc trong các cơ sở chăm sóc và sức khỏe
- Nhóm tuổi 75 đến 80
- Nhóm tuổi từ 70 đến 74 và tất cả những người trên 16 tuổi được coi là có nguy cơ đặc biệt cao (bệnh nhân ung thư, cấy ghép nội tạng, bệnh nhân mắc bệnh phổi nặng)
- Nhóm tuổi từ 65 đến 69
- Nhóm 16 đến 64 tuổi mắc bệnh hiểm nghèo
- Nhóm tuổi từ 60 đến 64
- Nhóm tuổi từ 55 đến 59
- Nhóm tuổi từ 50 đến 54
- phần còn lại của dân số (từ 16 đến 49 tuổi)
Chú thích: phía trên là đường biểu diễn của số ca lây nhiễm tích lũy. Đồ họa dưới là hiển thị cho con số lây nhiễm hàng ngày. Dữ liệu của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO).
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_im_Vereinigten_K%C3%B6nigreich
Chú thích: phía trên là đường biểu diễn của con số tử vong tích lũy. Đồ họa dưới là hiển thị cho con số tử vong hàng ngày. Dữ liệu của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO).
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_im_Vereinigten_K%C3%B6nigreich
Ở đây, so sánh hai đồ họa trên, chúng ta thấy rõ ràng số ca tử vong tăng tương ứng theo độ tăng của số người bị nhiễm covid-19 mới trong làn sóng đợt dịch một (04/2020) và hai (10/2020 dưới ảnh hưởng của biến thể Alpha). Nhưng ở làn sóng dịch đợt ba (06/2021) thì tỷ lệ tử vong giảm hẳn (dưới tác dụng của vắc xin chủng ngừa), không tăng theo số lượng ca nhiễm mới đang tăng trở lại dưới ảnh hưởng lây nhiễm nhanh của biến thể Delta.
Do Thái: Cho đến thời điểm này (6.7.2021) trên 65% dân số đã được chủng ngừa COVID-19 một liều và khoảng 60% đầy đủ với hai liều vắc xin của Biontech & Pfeizer. Một thành công lớn cần ghi nhận là chính sách chủng ngừa sớm và nhanh gọn của nhà nước Do Thái đã kìm hãm được lây nhiễm COVID-19 hiệu quả. Ngày 16.5.21 con số người mới lây nhiễm COVID-19 được ghi nhận giảm xuống tận cùng là 1 ca. trong ngày. Nhưng con số lây nhiễm COVID-19 mới cập nhập cho ngày 4.7.21 đã tăng lên trở lại là 321 ca trên một dân số là 8.7 triệu dân. Tử vong ghi nhận trong ngày là 0 ca. Nguyên nhân cho sự bùng phát dịch trở lại này là sự xuất hiện mới của biến thể Delta trong quần thể dân Do Thái.
Tổng số người nhiễm COVID-19 (có test dương tính với SARS-CoV-2) ở Do Thái được ghi nhận cho đến nay là 843.892 với một con số tử vong là 6.429 ca Điều này tương ứng với tỷ lệ nhiễm bệnh là 9,75% và tỷ lệ tử vong là 0,76%. Theo một nguồn tin đáng tin cậy (6) cho thấy tác dụng vắc xin mRNA của Biontech & Pfeizer thấp hơn khi bị nhiễm biến thể Delta. Nhưng thật ra không có điều gì để hoảng sợ. Thuốc chủng này cho thấy vẫn tiếp tục bảo vệ khỏi diễn tiến bệnh nghiêm trọng với COVID-19. Bộ Y tế Israel cho biết hiệu quả chống lại sự lây nhiễm của biến thể Delta chỉ là 64%, nhưng việc tiêm chủng giúp bảo vệ chống lại việc nhập viện và phát bệnh nghiêm trọng với biến thể Delta là 93%. Điều này giải thích được tại sao con số người bệnh nhập viện và tử vong thấp. Khoảng 50% trong nhóm người được ghi nhận là mới lây nhiễm là người đã được chủng ngừa và khoảng 50% còn lại là người trẻ chưa có chủng ngừa.
Chú thích: phía trên là đường biểu diễn của số ca lây nhiễm tích lũy. Đồ họa dưới là hiển thị cho con số lây nhiễm hàng ngày. Dữ liệu của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO).
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_in_Israel
Chú thích: phía trên là đường biểu diễn của con số tử vong tích lũy. Đồ họa dưới là hiển thị cho con số tử vong hàng ngày. Dữ liệu của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO).
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_in_Israel
So sánh hai đồ họa trên, cùng một khuôn mẫu như ở nước Anh, chúng ta thấy số ca tử vong tăng tương ứng theo độ tăng của số người bị nhiễm covid-19 mới trong làn sóng đợt dịch một (04/2020) và hai (10/2020 dưới ảnh hưởng của biến thể Alpha). Nhưng ở làn sóng dịch đợt ba (06/2021) thì tỷ lệ tử vong giảm hẳn (dưới tác dụng của vắc xin chủng ngừa), không tăng theo số lượng ca nhiễm mới đang tăng trở lại dưới ảnh hưởng lây nhiễm nhanh của biến thể Delta.
Ở Đức, một đất nước có diện tích đất đai và dân số gần như là tương tự với Việt Nam. Khởi đầu dịch bệnh COVID-19 cũng vào tuần lễ thứ ba của tháng hai như Việt Nam. Con số người nhiễm bệnh cho đến ngày 5.7.2021 là 3.74 triệu, tử vong đợt 1 gần 10.000 ca và đợt 2 trên 80.000 ca (lây nhiễm chủ yếu trong đại dịch đợt 2 là biến thể Alpha từ Anh). Tình hình chủng ngừa cho dân chúng đến ngày 13.7.2021: 15.7% đã có tiêm chủng một liều và 43% đã tiêm chủng đầy đủ hai liều (vắc xin dùng chủ yếu là của AstraZeneca, Biontech & Pfeizer và Moderna), 32.3% vẫn còn chưa được tiêm chủng (thành phần này bao gồm người chưa được tiêm chủng, thành phần cự tuyệt tiêm chủng, một phần trẻ dưới vị thành niên và trẻ em dưới 12 tuổi). Cùng với việc thực hiện những quy tắc đã biết – giảm tiếp xúc, giữ khoảng cách ít nhất 1,5 mét, thực hiện các đề nghị kiểm tra, tuân thủ các quy tắc vệ sinh, đặc biệt là trong phòng kín đeo khẩu trang và thông gió (nói chung cũng tương tự như khuyến cáo 5K của Bộ Y Tế Việt Nam), nước Đức đã ngăn chặn sự lây truyền và làm chậm sự lây lan của COVID-19, đưa tỷ lệ mắc bệnh ổn định ở mức dưới 10/100.000 dân (cập nhật mới ngày 16.7.21 là 8).
Mục tiêu cho thời gian đến: đặc biệt là với sự chiếm ưu thế lây nhiễm ngày càng tăng của biến thể Delta, chiến dịch tiêm chủng cần được tiếp tục với cường độ cao cho đến khi ít nhất 85% người từ 12 – 59 tuổi hoặc 90% người 60 và trên 60 tuổi được tiêm chủng đầy đủ COVID-19 (7). Theo những thông tin mới nhất từ nhà chế tạo vắc xin Biontech & Pfeizer thì “dựa vào những dữ kiện thâu nhận được từ chủng ngừa trong thời gian qua, Bộ Y Tế Do Thái cho biết là hiệu quả của thuốc chủng ngừa suy giảm trong việc bảo vệ tái nhiễm COVID-19 và nhiễm bệnh có triệu chứng. Từ cơ sở của những dữ kiện này, cho thấy việc tiêm phòng với liều thứ ba sau sáu tháng đến một năm sau ngày đã được tiêm chủng đầy đủ hai liều vắc xin là cần thiết”. Kết quả nghiên cứu về dữ kiện này đang được chuẩn bị công bố trong một thời gian gần. Theo cơ quan chuẩn y thuốc của Châu Âu thì việc này đang còn được theo dõi, chưa có quyết định vì chưa có đầy đủ dữ kiện (8).
Chú thích: phía trên là số ca nhiễm COVID-19 được xác định mỗi ngày ở nước Đức. Đồ họa dưới là hiển thị cho con số tử vong hàng ngày. Dữ liệu của Viện Robert Koch (RKI).
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_in_Deutschland
So sánh hai đồ họa trên, cùng một khuôn mẫu như ở nước Anh và Do Thái, chúng ta thấy số ca tử vong tăng tương ứng theo độ tăng của số người bị nhiễm covid-19 mới trong làn sóng đợt dịch một (04/2020) và hai (10/2020 dưới ảnh hưởng của biến thể Alpha). Nhưng ở làn sóng dịch đợt ba (06/2021) thì tỷ lệ tử vong giảm hẳn (dưới tác dụng của vắc xin chủng ngừa), số lượng ca nhiễm mới đang có khuynh hướng tăng trở lại dưới ảnh hưởng lây nhiễm nhanh của biến thể Delta, nhưng trong mức độ ổn định.
Bảng liệt kê con số tử vong tính theo tuổi và giới tính
(Báo cáo của Viện Robert Koch Đức ngày 6.7.2021)
Chú thích: Anzahl Todesfälle: con số tử vong; Altersgruppen in Jahren: nhóm tuổi tính theo năm; mänlich: nam; weiblich: nữ
Nguồn: https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_in_Deutschland
Thống kê về tử vong có liên quan đến COVID-19 ở Đức của viện Robert Koch cho thấy rõ nhóm tuổi nguy cơ có nguy cơ rơi vào tử vong cao là bắt đầu từ nhóm tuổi 70 trở lên và giới nam ở tuổi 60-69 cũng cần phải được lưu ý.
Việt Nam sau một thời gian ổn định đã đi vào đợt dịch mới, bùng phát từ nhiều nơi khác nhau trên hầu như mọi miền đất nước (9). Tin mới nhất cho thấy TP HCM hiện nay có mức độ lây nhiễm cao chưa từng có.
Từ ngày 1.7.2021, thành phố Hồ Chí Minh trung bình ghi nhận 1.305 ca nhiễm mỗi ngày, hầu hết trong khu cách ly, phong tỏa. Tuy nhiên, ngành y tế vẫn phát hiện ca nhiễm qua xét nghiệm giám sát tại cộng đồng. Phó chủ tịch UBND TP.HCM Dương Anh Đức cho biết từ 27.4.2021 đến nay thành phố phát hiện 20.411 ca dương tính, 246 ca đang thở máy và 7 ca cần can thiệp ECMO” (10). Dữ liệu lây nhiễm trong ngày 14.7.2021 ở Việt Nam là 2.830 ca, tử vong trong ngày là 6 ca, tử vong tích lũy 138 ca., số ca nhiễm tích lũy là 38.239 (xem 11).
Chú thích: phía trên là đường biểu diễn của số ca lây nhiễm tích lũy. Đồ họa dưới là hiển thị cho số ca lây nhiễm mới hàng ngày. Dữ liệu của Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO).
DĐKP:
Cảm ơn Ông đã cho một cái nhìn rất chi tiết về diễn tiến dịch bệnh các nước trên, nhưng Ông có thể cho biết chúng ta đã học được những gì qua những dữ kiện này?
GS Huyên:
Những dữ kiện nêu trên và cùng với những diễn tiến dịch bệnh của những nước khác, mà tôi không thể trình bày hết ra đây, cho phép ta một số kết luận tóm tắt như sau:
. Biến thể Delta lây lan rất nhanh và là mối đe dọa gây tăng tử vong khi lây nhiễm đến các nhóm người trong hệ nguy cơ (người cao tuổi, bệnh nền, suy giảm sức đề kháng)
. Điều mới là những phát hiện cho thấy ngay cả những người được tiêm chủng đầy đủ vẫn bị tái nhiễm với Corona vi-rút và biến thể của nó. Nhưng sự khác biệt rõ ràng đối với những người không được tiêm chủng là những người được tiêm chủng có bảo vệ tốt hơn khỏi bệnh nặng, trong trường hợp tái nhiễm với SARS-CoV-2.
. Tiêm chủng ngừa COVID-19 ưu tiên cho thành phần người dân nằm trong hệ nguy cơ (người cao tuổi trên 65 tuổi, bệnh nền, suy giảm hệ miễn dịch) là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả cực kỳ quan trọng cho việc giảm tử vong và giảm áp lực cho nguy cơ quá tải về chăm sóc y tế (xem đồ họa hiển thị tử vong hàng ngày trong làn sóng đợt dịch 3 ở các nước được báo cáo trên với một điểm chung: lây nhiễm tăng dưới ảnh hưởng của biến thể Delta, nhưng tử vong thấp và con số những ca phải nhập viện điều trị cũng thấp).
. Những thông báo khoa học gần đây cho thấy tiêm chủng liều thứ 3 khoảng 6 tháng sau khi được tiêm chủng đầy đủ 2 liều nhằm để bảo đảm kéo dài sức đề kháng chống lại COVID-19 có khả năng lớn là cần thiết (8).
. Tử vong có liên quan đến COVID-19 ở người dưới 60 tuổi trước sau vẫn là rất thấp (16).
. Có một khuynh hướng chung trong dân chúng trên nhiều quốc gia là muốn sớm trở về lại cuộc sống bình thường bởi đòi hỏi cần thiết của đời sống sinh hoạt kinh tế tối thiểu để tồn tại hoặc đời sống tâm lý gia đình và xã hội có quá nhiều xung đột không còn chịu đựng nổi bởi tình trạng tù túng của biện pháp phong tỏa, giãn cách xã hội, cách ly…
DĐKP:
Nhưng với tình hình diễn tiến dịch bệnh COVID-19 hiện nay tại Việt Nam thì Ông nghĩ ta phải làm gì?
GS Huyên:
Trước khi đi sâu vào vấn đề này, tôi muốn nhân cơ hội này nhắc đến báo cáo kết quả của một nghiên cứu đại diện dân số của Trung tâm Y tế Đại học Mainz, Cộng hòa Liên bang Đức, về đại dịch COVID-19 ở Đức. Đây là một nghiên cứu về COVID-19 trên nước Đức có tính toàn diện nhất từ trước đến nay. Nghiên cứu Gutenberg COVID-19 vừa mới được công bố trực tuyến cách đây hơn một tuần (12). Quá trình nghiên cứu và thu thập dữ liệu xin xem chi tiết qua mạng (13).
Sau đây là những phần trích dẫn tóm lược về nghiên cứu Gutenberg COVID-19 từ công bố trực tuyến và trên mạng của Đại học Y Khoa Gutenberg Mainz:
Nghiên cứu Gutenberg COVID-19 là một nghiên cứu thuần tập cơ bản dựa trên một mẫu dân số đại diện từ vùng Rheinhessen. Để đảm bảo tính đại diện, những người tham gia được bốc thăm thông qua một mẫu ngẫu nhiên do cơ quan đăng ký cư trú bốc thăm.
Nghiên cứu Gutenberg COVID-19 kiểm tra 10.250 người ở Rheinhessen từ tháng 10 năm 2020 đến tháng 3 năm 2022. Dữ liệu toàn diện về tác động của đại dịch COVID-19 đối với sức khỏe cộng đồng được ghi nhận tại hai thời điểm trong khoảng thời gian 4 tháng và trong một cuộc khảo sát tiếp theo sau một năm; đồng thời có một cuộc khảo sát thăm hỏi hàng tuần qua App. Hầu hết những người tham gia đã tham gia vào Nghiên cứu Sức khỏe Gutenberg, nghiên cứu đại diện cho dân số, bắt đầu vào năm 2007. Độ tuổi của những người tham gia là từ 25 đến 88 tuổi.
Mục tiêu của nghiên cứu Gutenberg COVID-19:
Mục đích của nghiên cứu Gutenberg COVID-19 là phân tích ảnh hưởng của đại dịch SARS-CoV2 đối với sức khỏe dân số:
. Sự lây lan của nhiễm SARS-CoV2 trong dân số . Định lượng tác động của đại dịch đối với xã hội . Những thay đổi trong việc sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe trong thời kỳ đại dịch . Các tác động liên quan đến tâm lý xã hội, nghề nghiệp và lối sống . Xác định các yếu tố nguy cơ nhiễm SARS-CoV2 có triệu chứng . Điều tra các yếu tố dự báo mức độ nghiêm trọng và ảnh hưởng lâu dài của SARS-CoV2 . Mức độ liên quan của các bệnh truyền nhiễm đối với sức khỏe dân số trong mùa truyền nhiễm . Thiết lập nguồn tài nguyên khoa học bền vững cho nghiên cứu dịch chuyên về SARS-CoV2 . Dữ liệu bổ xung cho các phân tích mạng (liên) quốc gia . Thành lập ngân hàng sinh học cho các tế bào của hệ thống miễn dịch
Nghiên cứu Gutenberg COVID-19 được đặc trưng bởi:
. Độ sâu dữ liệu riêng cho mỗi cá nhân – dữ liệu đa dạng về ảnh hưởng của đại dịch và sự lây nhiễm SARS-CoV-2 cũng như dữ liệu mở rộng (dữ liệu về y tế và tâm lý xã hội, khám lâm sàng, di truyền, v.v.) . Khai thác toàn diện vật liệu sinh học – để đánh giá trực tiếp (thử nghiệm kháng thể, thử nghiệm RT-PCR), nhưng cũng để lưu trữ trong BioBank Mainz và để thiết lập ngân hàng tế bào. . Quy mô của nhóm thuần tập – với N = 10.250 người, nghiên cứu này là một trong những nghiên cứu dân số lớn nhất về đại dịch ở Đức. . Nghiên cứu được đánh giá trên cơ sở liên ngành bởi nhiều cơ sở tại Trung tâm Y tế Đại học Mainz và Đại học Johannes Gutenberg Mainz.
Sau đây là phần tóm lược kết quả của nghiên cứu Gutenberg COVID-19 trên ba phạm vi:
- Quá trình lây nhiễm 2. Các biện pháp phòng ngừa và bảo vệ 3. Điều kiện sống của người dân trong đại dịch
- Quá trình lây nhiễm:
. Tỷ lệ nhiễm SARS-CoV-2 trong dân số cập nhập cho tình hình lây nhiễm hiện nay la 6,3% . Những người trẻ (25-44 tuổi) có nguy cơ mắc bệnh cao hơn 1,7 lần so với những người lớn tuổi (65-88 tuổi). Nam giới bị nhiễm bệnh nhiều hơn nữ giới.
. Nhìn vào con số người bị lây nhiễm thì tỷ lệ của người biết mình bị nhiễm bệnh (có triệu chứng) là 57.6% và người vô tình nhiễm bệnh (không có triệu chứng = không biết mình bị nhiễm bệnh) là 42.4%. Điều này có nghĩa là cứ 10 người biết bị nhiễm bệnh (có triệu chứng) thì phải tính thêm đã có 8 người vô tình bị nhiễm bệnh (không có triệu chứng).
. Khám nghiệm kháng thể SARS-CoV-2 cho thấy có 23% trong quần thể là dương tính. Điều này cũng có nghĩa là ta còn có thêm 23% người đã có bị lây nhiễm.
. Nếu chúng ta nhìn vào những người vô tình bị nhiễm bệnh, thì đây là những nhóm người lớn tuổi (75-88 tuổi) có tỷ lệ nhiễm bệnh cao nhất (63,2%). Đây cũng là một vấn đề cần lưu ý, vì nhóm người có nguy cơ cao rơi vào tử vong khi bị lây nhiễm, thì lại ít có triệu chứng khi bị nhiễm bệnh. Ở nhóm người 45-54 tuổi, tỷ lệ này là 39,3% và nhóm 25-34 tuổi là 35,3%.
. Những người có địa vị kinh tế xã hội cao thường biết về sự lây nhiễm của họ; những người có địa vị kinh tế xã hội thấp thường không biết đã bị lây nhiễm.
- Các biện pháp phòng ngừa và bảo vệ
. Công thức AHA của Đức (trong chừng mực nào cũng giống như khuyến cáo 5K củ Bộ Y Tế Việt Nam): giữ khoảng cách, tuân thủ các quy tắc vệ sinh và đeo khẩu trang trong cuộc sống hàng ngày. Nghiên cứu cho thấy những người không giữ khoảng cách tiếp xúc có nguy cơ lây nhiễm là 6,2%, ngược lại đối với những người hầu như luôn giữ khoảng cách, nguy cơ lây nhiễm giảm xuống còn 3%.
. Nguy cơ lây nhiễm và đeo khẩu trang: Không đeo khẩu trang 5.3%, thỉnh thoảng đeo khẩu trang, đôi khi nhiều hơn, đôi khi ít hơn 5.1%, lúc nào cũng đeo khẩu trang 3.5%.
. Làm việc tại nhà (Home office) và tỷ lệ lây nhiễm: nghiên cứu cho thấy lây nhiễm trong trường hợp làm việc tại nhà là có giảm đi rõ rệt (2.9%). Làm việc trong văn phòng 4.2%, không làm việc 4.3%.
. Tỷ lệ sẳn sàng tiêm chủng theo tình trạng kinh tế-xã hội: Thu nhập thấp 78.7%, thu nhập trung bình 83.6%, thu nhập cao 91%
. Phản ứng tiêm chủng theo tuổi: Những người trẻ tuổi có phản ứng tiêm chủng trong giai đoạn cấp tính trong khoảng 90% trường hợp (nam giới 49.1%, nữ giới 68.1%), ở người lớn tuổi trung bình cứ 5 người thì mới có một trường hợp.
- Điều kiện sống của người dân trong đại dịch:
. Câu hỏi thường được đặt ra: trẻ em có phải là một nguồn lây nhiễm không? Nghiên cứu này cho thấy là không. Nguy cơ lây nhiễm ở hộ gia đình có trẻ em là 3.8% và hộ gia đình không có trẻ em là 4.4%. Nhưng ở đây có sự khác biệt: Nguy cơ lây nhiễm ở hộ gia đình với 1 con là 3.3%, 2 con là 4% và 3 con là 4.7%.
. Khảo sát nguy cơ lây nhiễm ở hộ gia đình chỉ có nhiều người lứa tuổi trưởng thành chung sống cho thấy hộ 2 người là 3.7%, hộ 3 người là 4.8% và hộ 4 người là 4.7%.
. Dữ kiện cho thấy trẻ em không phải là động lực thúc đẩy lây nhiễm, mà ở đây con số người trong một hộ gia đình là có tính chất quyết định, quan trọng hơn nữa là mỗi người trong hộ gia đình có bao nhiêu mét vuông sử dụng.
. Nguy cơ nhiễm trùng trong điều kiện sống bấp bênh ví dụ không gian sống dưới 9 m² là 5.8 %, trên 9 m² là 3.6% hay phải thường xuyên chịu một gánh nặng tài chính lớn (ví dụ tiền nhà mỗi tháng nhiều hơn 50% tiền thu nhâp hàng tháng).
. Nghiên cứu cũng cho thấy là những người có cuộc sống bấp bênh cũng tuân thủ tốt những biện pháp phòng chống COVID-19, không có sự khác biệt với những người không có cuộc sống bấp bênh.
. Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 vào thu nhập của người dân: Không có thay đổi thu nhập 71.2%, tăng thu nhập 12.8%, giảm thu nhập 16%. Nhưng thành phần bị mất thu nhập nặng nề nhất là thành phần người nghèo vốn đã có thu nhập thấp (nghèo được định nghĩa ở đây là có thu nhập dưới 60% mức thu nhập trung bình). Theo định nghĩa này thì tỷ lệ người nghèo ở Đức năm 2019 là 15.9%.
Đây chỉ là một phần của nghiên cứu tập trung vào một số điểm chính về đại dịch COVID-19 ở Đức. Những điểm khác trong nghiên cứu chưa có nói đến ở đây.
DĐKP:
Cảm ơn Ông đã cho thông tin chi tiết về một nghiên cứu COVID-19 rất toàn diện và chất lượng. Chắc chắn một số nhận định chung về COVID-19 ở đây cũng sẽ là những dữ liệu hữu ích để hỗ trợ phòng chống dịch bệnh COVID-19 ở nhiều quốc gia khác. Ông nhận định gì về tình hình lây nhiễm hiện nay ở Việt Nam, đặc biệt là trong thời điểm biến thể Delta đang lây lan mạnh? Nghiên cứu Gutenberg COVID-19 giúp gì cho những suy nghĩ về giải pháp phòng chống dịch của Ông tại Việt Nam trong thời điểm này?
GS Huyên:
Việc Covid-19, đặc biệt là với biến thể Delta hiện nay đang lây lan mạnh là chuyện không tránh khỏi vì tính chất lây lan mạnh của nó, đặc biệt là trong một xã hội nhiều người trẻ với mức độ di động cao vì điều kiện sinh hoạt đời sống kinh tế hàng ngày. Theo kết quả của nghiên cứu Gutenberg COVID-19 như đã trình bày trên, số ca lây nhiễm ở Đức không có triệu chứng là 42,4%. Như vậy, như đã nói, cứ 10 người bị nhiễm COVID-19 ở Đức có triệu chứng, thì phải tính thêm là có đến 8 người lây nhiễm không có triệu chứng. Theo bài phỏng vấn thứ trưởng Bộ Y Tế Nguyễn Trường Sơn ngày 14.7.21 trên trang tin về dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp COVID-19 của Bộ Y Tế (14) thì con số F0 không có triệu chứng trong thời gian qua tại Việt Nam là 70-80%. Như vậy, cứ 10 người ở Việt Nam bị nhiễm bệnh có triệu chứng thì phải tính đến có thêm 40 người nữa đã có bị lây nhiễm không có triệu chứng! 1000 người bị lây nhiễm, thì con số người lây nhiễm không triệu chứng đi kèm sẽ là 4000 người. Với con số lây nhiễm không triệu chứng trong suy luận trên, hy vọng kiểm soát được F0 trong thời điểm dịch lan rộng bởi biến thể Delta là không thể thực hiện được. Chưa kể là theo thông tin dịch bệnh hàng ngày của Bộ Y Tế con số ghi nhận những ca mới trong ngày phần lớn là xuất phát từ những khu cách ly hay phong tỏa. Đây cũng là những tụ điểm nguy cơ cho biến thể Delta lây mạnh, một khi khuyến cáo 5K của Bộ Y Tế không thể được tuân thủ nghiêm chỉnh trong tâm trạng hoang mang của người dân bị giử trong những khu này trước một loạt câu hỏi đặt ra cho nhiều ngày đến: phải ở lại đây bao lâu, giải quyết vấn đề gia đình con cái ra sao, tiền đâu cho gia đình sinh sống, ăn uống thế nào, vệ sinh cá nhân hàng ngày …
Hiện nay thành phố Hồ Chí Minh đã tiến hành biện pháp giãn cách xã hội 14 ngày, bắt đầu từ ngày 9.7.2021. Giãn cách xã hội là một giải pháp triệt để trong phòng chống lây nhiễm dịch bệnh, nhưng không nên quên rằng, biện pháp này tự nó cũng mang đến những hệ lụy về kinh tế xã hội, tâm lý cho người dân chưa lường hết trước được.
Trước khi trả lời câu hỏi, Việt Nam trong lúc này cần những biện pháp gì, tôi nghĩ là chúng ta cần ghi nhận một số nhận thức chủ yếu rút ra từ những trải nghiệm của các quốc gia đã nói trên:
1.So sánh hiển thị của họa đồ các nước Anh, Do Thái và Đức về số ca nhiễm bệnh và số ca tử vong hàng ngày ta thấy nó theo một khuôn mẫu tương đối đồng nhất. Những ca tử vong tăng cao tương ứng với ca nhiễm mới trong ngày ở đợt dịch 1 và 2. Trong đợt dịch 3 ca nhiễm mới tăng trở lại dưới ảnh hưởng lây lan mạnh của biến thể Delta, nhưng tử vong thấp nhờ vào chủng ngừa COVID-19 rộng rãi trong dân chúng, đặc biệt đã ưu tiên chủng ngừa sớm cho nhóm người có hệ nguy cơ cao. Thành phần được chủng ngừa với phản ứng miễn dịch hiệu quả chống SARS-CoV-2 đã là rào cản cho sự lan rộng lây nhiễm và giảm biến chứng nghiêm trọng của COVID-19 trong trường hợp tái nhiễm.
- Trong những điều kiện nhất định, thì con số lây nhiễm mới hàng ngày không phải là mối lo âu, nếu tử vong thấp (lệ thuộc vào tỷ lệ chủng ngừa nhóm nguy cơ có đầy đủ chưa) và số ca
nhiễm cần nhập viện điều trị thấp (nhờ phần còn lại hầu như là giới trẻ chưa chích ngừa). Nước Anh trong thống kê ngày 14.7.2021 cho thấy con số nhiễm trong ngày là 37.341 ca, tử vong là 36 ca. Nhưng thủ tướng Anh Boris Johnson vẫn không thay đổi quyết định chấm dứt những biện pháp phòng chống COVID-19 vào ngày thứ hai đến, 19.7.2021, khi không thấy có những dấu hiệu quá tải chăm sóc y tế có thể xảy ra. Một quyết định đang được tranh luận sôi nổi ngay cả trong giới chuyên môn. Nhưng theo tôi, quyết định của Johnson, mặc dầu số ca lây nhiễm trong ngày còn rất cao là chấp nhận được trong tình hình dịch bệnh tạm ổn định (tử vong thấp) và vì sự cần thiết của việc ổn định kinh tế và giảm dịu tâm lý xã hội trên đất nước của ông.
- Sự khác biệt cơ bản của diễn tiến dịch bệnh ở Việt Nam với các nước trên là đợt dịch 1 rất ít ca lây nhiễm và không có tử vong, đợt dịch 2 chủ yếu là dịch bộc phát tại Đà Nẵng với 35 ca tử vong liên quan đến COVID-19 có ghi nhận gia tăng lây nhiễm nhưng không đáng kể. Trong đợt dịch mới hiện nay, ta lại thấy có một sự tương đồng nhất định về diễn tiến dịch bệnh tại Việt Nam và các nước Anh, Do Thái và Đức. Sự tương đồng đó, là số ca lây nhiễm tăng nhanh, nhưng tử vong thấp. Một hiện tượng chỉ có thể thấy được ở những quốc gia có mức độ chủng ngừa cao. Việc này nói lên sự kiện là chủng ngừa đã tạo ra phản ứng miễn dịch rất hiệu quả trong phòng chống COVID-19. Nhìn vào diễn tiến dịch bệnh tại Việt Nam, chúng ta sẽ không có giải trình nào khác hơn, trong điều kiện tỷ lệ chủng ngừa cực thấp, để phải đi đến kết luận là dịch bệnh từ Vũ Hán đã qua đường khách du lịch và khách nhập cảnh trái phép từ Trung Quốc đến Việt Nam rất sớm, lây nhiễm mạnh ở người trẻ không gây triệu chứng và tình trạng hiện nay có khả năng lớn là biểu hiện cho phần lớn dân số đã được miễn nhiễm (15). Số ca lây nhiễm trong thời gian tới sẽ vẫn tăng dưới ảnh hưởng lây nhiễm lan nhanh của biến thể Delta, trong thành phần người mới nhiễm, theo giả thuyết miễn dịch đã nêu, một phần sẽ là tình trạng tái nhiễm. Số ca nhiễm không có triệu chứng ở Việt Nam cao bất thường (70-80%) cũng có thể là một biểu hiện của tình trạng tái nhiễm. Đó cũng là một giải thích cho tử vong và số ca cần nhập viện điều trị thấp.
Từ những nhận thức trên và dựa vào kết quả của nghiên cứu Gutenberg COVID-19 ta có thể ghi nhận một số biện pháp áp dụng cho Việt Nam trong điều kiện dịch bệnh hiện nay:
- Quan trọng hàng đầu là việc tiến hành chủng ngừa sớm như có thể được, đặc biệt là trong lúc thuốc chủng ngừa chưa được cung cấp đầy đủ cho dân chúng và thấy trước là sẽ còn khó khăn lâu dài, ưu tiên cho nhóm người có nguy cơ tử vong cao (người trên 65 tuổi, bệnh nền, suy giảm chức năng hệ miễn dịch), qua đó trước mắt giảm thiểu nguy cơ quá tải chăm sóc y tế. Thống kê của nghiên cứu phân tích tổng hợp và riêng rẽ của các quốc gia cho thấy tử vong dưới 65 tuổi là 0.01-0.4% (16). Không chủng ngừa sớm thành phần có nguy cơ tử vong thì khả năng lây nhiễm lan rộng nhanh như hiện nay đến một lúc nào đó, trong thời gian gần, dịch sẽ xâm nhập được vào nhóm nguy cơ và hậu quả sẽ không còn nói trước được nữa. Mỗi một tiêm chủng cho người trẻ lành mạnh hiện nay (nguy cơ tử vong 0.01-0.4%) về dịch tễ học là một điều không thể hiểu nổi trong tình hình người cao tuổi trong nhóm nguy cơ phần lớn chưa có được bảo vệ của chủng ngừa.
- Theo như phần trình bày trên, thì những con số những người bị nhiễm bệnh không có triệu chứng ở Việt Nam nhiều gấp bốn lần người bị nhiễm có triệu chứng. Cộng thêm vào đó là sức lây nhiễm nhanh của biến thể Delta, ta cũng nên thấy một thực tế là con số lây nhiễm thật sự không còn kiểm tra được nữa. Những phát hiện lây nhiễm hàng ngày chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”. Vì vậy cách thức phòng ngừa dịch cũng cần thay đổi:
- Gây ý thức cao cho người dân về lây nhiễm dịch bệnh: thấy có triệu chứng bệnh thì tự ra y tế phường hay quận làm test SARS-CoV-2 (điều này nhà nước phải lo cho dân được làm miễn phí). Test dương tính thì cách ly tại nhà 14 ngày có kiểm tra qua điện thoại hay thăm viếng bất chợt của phường hay quận. Nếu vì lý do gì ngại ngùng không muốn làm test thì cũng nên tự ý thức cách ly 14 ngày ở nhà.
- Không nên cách ly người bị lây nhiễm trong cộng đồng, nếu điều kiện sinh sống trong hộ gia đình của họ cho phép (xem phần kết quả nghiên cứu Gutenberg COVID-19). Chưa kể là ở những khu cách ly, mức độ lây nhiễm theo những báo cáo y tế gần đây, cho thấy là tăng cao hơn ngoài cộng đồng rõ rệt. Trong điều kiện hiện nay với số ca lây nhiễm càng ngày càng tăng, e rằng cũng sẽ không còn cơ sở để chứa, nhìn về mặt dịch tễ học đúng ra cách ly cũng chỉ cần thiết cho một số trường hợp nhất định, không đại trà cho F0 và F1, ví dụ như cách ly khách nhập cảnh vào Việt Nam với test SARS-CoV-2 dương tính để bảo đảm cho theo dõi kiểm dịch từ ngoài vào.
- Giãn cách xã hội chỉ cần thiết khi khả năng chăm sóc y tế có nguy cơ bị quá tải. Trên thực tế, giãn cách xã hội bao giờ cũng làm giảm tình trạng lây nhiễm cấp thời, nhưng cũng đồng thời gây nên bất ổn về đời sống kinh tế và xáo trộn nặng nề về tâm lý xã hội, đặc biệt cho nhóm người dân có thu nhập thấp.
- Do đó, trong tình hình hiện nay với diễn tiến dịch bệnh theo kịch bản 2 (17): lây nhiễm tăng, tử vong thấp và cũng chưa có dấu hiệu quá tải chăm sóc y tế, không nên kéo dài tình trạng giãn cách xã hội. Tạo điều kiện cho người dân trở về lại sớm cuộc sống thường ngày, nhưng đặc biệt phải tuyệt đối tuân thủ khuyến cáo 5K của Bộ Y Tế, những biện pháp đơn giản nhưng có hiệu quả cao (nghiên cứu Gutenberg COVID-19 của Đại học Y Khoa Gutenberg Mainz). Cần lưu ý giữ khoảng cách tiếp xúc ngay cả trong gia đình và đặc biệt là đối với người cao tuổi.
- Đề nghị nhà nước tổ chức làm test miễn phí cho người dân tại mỗi quận. Khuyến khích người dân tự ý thức đến kiểm tra và tự cách ly tại nhà (xem phần a.). Đồng thời thực hiện test SARS-CoV-2 theo chiến lược cụm để ngăn chặn siêu lây nhiễm (superspreader).
- Theo nghiên cứu Gutenberg COVID-19 thì ảnh hưởng của đại dịch vào thu nhập của người dân nặng nề nhất là vào nhóm người có thu nhập thấp. Vì vậy, sự hỗ trợ tài chánh cho thành phần này trong những giai đoạn căng thẳng của đại dịch là cần thiết. Ở đây, cần ghi nhận hết sức trân trọng là đã có nhiều tổ chức tự nguyện dân sự từ nhiều nơi hoạt động tích cực hỗ trợ cho người nghèo trên nhiều địa phương khác nhau (18,19, 22) và nhà nước cũng đã công bố những chính sách hỗ trợ tài chánh cho thành phần thu nhập thấp (20).
- Và cuối cùng là một câu hỏi gợi ý để nhận định về thực tại của nền y tế trong nước và hướng vọng về một phát triển của ngành y học nước nhà trong tương lai: khi nào thì chúng ta có được một nghiên cứu PHAM NGOC THACH về COVID-19?.
DĐKP:
Cám ơn Ông đã dành thì giờ cho bài phỏng vấn này.
Trích dẫn:
- https://www.rki.de/DE/Content/InfAZ/N/Neuartiges_Coronavirus/Virusvariante.html
- https://www.livescience.com/coronavirus-variants.html
- https://vnvc.vn/tinh-hinh-tiem-vac-xin-covid-19/
- Quelle: JHU CSSE COVID-19 Data 15.7.2021
- https://de.wikipedia.org/wiki/COVID-19-Pandemie_im_Vereinigten_K%C3%B6nigreich
- https://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/israel-neue-daten-zeigen-wirkung-der-delta-variante-bei-geimpften-17425213.html#?cleverPushBounceUrl=https%3A%2F%2Fwww.faz.net%2Faktuell%2F&cleverPushNotificationId=kk3MbzHR4rtSeHEJR7.https://www.rki.de/DE/Content/Infekt/EpidBull/Archiv/2021/Ausgaben/27_21.pdf?__blob=publication File
- https://www.aerzteblatt.de/nachrichten/125447/Pfizer-Biontech-Auffrischungsimpfung-wahrscheinlich-erforderlich
- https://diendankhaiphong.org/2021/06/07/mot-cach-nhin-ve-tinh-hinh-dai-dich-corona-hien-nay-tai-viet-nam/
- https://diendankhaiphong.org/2021/06/07/mot-cach-nhin-ve-tinh-hinh-dai-dich-corona-hien-nay-tai-viet-nam/
- Số liệu từ Wikipedia và JHU CSSE COVID-19 Data
- https://www.youtube.com/watch?v=DGZTupmgNAs
- https://www.unimedizin-mainz.de/gcs/informationen-zur-studie/studienablauf-und-datenerhebung.html
- https://ncov.moh.gov.vn/web/guest/-/6847426-5756
- https://diendankhaiphong.org/2020/04/16/corona-tai-sao-so-ca-nhiem-o-viet-nam-thap/
- G. Meyerowitz-Katz et al., Assessing the age specificity of infection fatality rates for COVID-19: systematic review, meta-analysis, and public policy implications, European Journal of Epidemiology, volume 35, pages1123–1138
- https://diendankhaiphong.org/2021/06/07/mot-cach-nhin-ve-tinh-hinh-dai-dich-corona-hien-nay-tai-viet-nam/
- https://thanhnien.vn/doi-song/chuyen-tu-te-nha-chua-ho-tro-nguoi-ngheo-vuot-qua-covid-19-1408794.html
- https://thanhnien.vn/doi-song/chuyen-tu-te-quan-com-5000-dong-giup-nguoi-ngheo-vuot-dich-covid-19-1397610.html
- https://vov.vn/kinh-te/tphcm-de-xuat-chi-886-ty-dong-ho-tro-cho-cac-doi-tuong-anh-huong-boi-covid-19-868742.vov
- https://www.merkur.de/politik/aufhebung-aller-corona-massnahmen-in-england-britischer-minister-verteidigt-geplante-lockerungen-90844199.html
- https://vnexpress.net/sai-gon-bao-thuong-4326211.html