Tại sao một căn cứ quân sự của Hoa Kỳ trở thành tâm điểm cho các thuyết âm mưu về Covid của China

Một chiến dịch thông tin sai lệch tuyên bố rằng virus Covid-19 có nguồn gốc từ một căn cứ quân sự Mỹ ở Maryland đã trở nên phổ biến ở China trước khi tình báo Mỹ công bố một báo cáo về nguồn gốc virus.

Vào tháng 5, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ra lệnh điều tra trong vòng 90 ngày để xem liệu virus Covid-19 xuất phát từ một tai nạn trong phòng thí nghiệm hay xuất hiện từ sự tiếp xúc của con người với động vật bị nhiễm khuẩn.

Cho đến lúc đó, thuyết ” Covid-19 thoát ra từ phòng thí nghiệm Vũ Hán” đã bị hầu hết các nhà khoa học bác bỏ vì coi đó chỉ là thuyết âm mưu.

Nhưng bây giờ khi báo cáo sắp được công bố, Trung Quốc đã chủ động tấn công. Trong vài tuần qua, các nguồn tin Trung Quốc đã khuếch đại một tuyên bố vô căn cứ rằng Covid-19 được tạo ra ở Mỹ.

Sử dụng mọi thứ, từ nhạc rap cho đến các bài đăng giả mạo trên Facebook, các chuyên gia cho rằng các nỗ lực tuyên truyền đã thành công trong việc thuyết phục người xem trong nước ở China bày tỏ sự hoài nghi về những lời chỉ trích quốc tế về vai trò của nước này trong đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, thuyết âm mưu đó chưa đủ thuyết phục để thế giới bên ngoài China chấp nhận.

Cáo buộc là gì?

Hầu hết người Mỹ có thể chưa bao giờ nghe nói về Fort Detrick, nhưng nó đang trở thành một cái tên quen thuộc ở Trung Quốc.

Các nhà tuyên truyền Trung Quốc đã lan truyền một thuyết âm mưu cho rằng coronavirus được tạo ra và bị rò rỉ từ cơ sở quân sự ở Frederick, Maryland, cách Washington DC khoảng 80 km (50 dặm) về phía bắc.

Từng là trung tâm của chương trình vũ khí sinh học của Hoa Kỳ, nơi đây hiện có các phòng thí nghiệm y sinh học nghiên cứu các loại virus bao gồm Ebola và bệnh đậu mùa. Lịch sử phức tạp của nó đã làm dấy lên nhiều đồn đoán ở China.

Một bài hát rap của nhóm nhạc theo chủ nghĩa dân tộc China CD Rev, gợi ý rằng, những mưu đồ bất chính đang được phòng thí nghiệm này ấp ủ, gần đây đã được Zhao Lijian, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao China, tán thành.

Nhịp điệu của bài hát – “Bao nhiêu âm mưu chui ra từ phòng thí nghiệm của bạn / Bao nhiêu xác chết được treo một tấm thẻ / Bạn đang giấu gì / Hãy mở cánh cửa đến trại Detrick” – thật oái ăm, nhưng cảm nghĩ đó  “nói lên suy nghĩ của chúng tôi,” ông  Zhao đã viết trong một tweet vào tháng Tám.

Ông Zhao, người được biết đến với phong cách ngoại giao hiếu chiến, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc truyền bá lý thuyết “nguồn gốc Hoa Kỳ”. Một số tweet từ tài khoản của ông ấy vào năm ngoái lần đầu tiên đã thu hút sự chú ý rộng rãi đến Fort Detrick. “Điều gì đằng sau việc đóng cửa biolab ở Fort Detrick?” ông đã viết vào tháng 7 năm 2020, “Khi nào thì Mỹ sẽ mời các chuyên gia điều tra nguồn gốc của virus ở Mỹ?”

Trong những tháng gần đây, các lời kêu gọi của ông đã được các nhà ngoại giao China ở nhiều nước khác nhau tham gia và đài truyền hình nhà nước China CCTV thậm chí còn phát sóng một phóng sự đặc biệt dài một giờ, “Lịch sử đen tối đằng sau trại Detrick”, tập trung vào các vụ rò rỉ tại phòng thí nghiệm này trong năm 2019, để củng cố các tuyên bố về an ninh phòng thí nghiệm lỏng lẻo được các quan chức và truyền thông nhà nước China lặp lại. Một hashtag liên quan đã có hơn 100 triệu lượt xem trên Weibo, tương đương Twitter của China.

Ira Hubert, một nhà phân tích điều tra cấp cao tại công ty phân tích xã hội Graphika cho biết: “Chúng tôi thấy một chiến dịch thật lâu bền bao gồm nhiều tài khoản được trải rộng theo địa lý để quảng bá câu chuyện về Fort Detrick.

Một giả thuyết phổ biến khác, do tờ báo lá cải theo chủ nghĩa dân tộc Global Times đưa ra, cố gắng kết nối nguồn gốc của virus với một chuyên gia về coronavirus người Mỹ, Tiến sĩ Ralph Baric, và các nhà nghiên cứu tại Fort Detrick.

Tờ báo gợi ý rằng Tiến sĩ Baric đã tạo ra một loại coronavirus mới lây nhiễm sang người, trích dẫn một bài báo mà nhà nghiên cứu ở Bắc Carolina là đồng tác giả về sự lây truyền của virus từ dơi trên tạp chí Nature Medicine.

Trong ghi chú của ban biên tập, tạp chí cho biết họ biết bài báo đã được sử dụng để truyền bá lý thuyết sai lệch, nhưng ghi chú này không được đưa vào bài tường thuật của Global Times.

Tờ báo cũng đưa ra một bản kiến nghị trực tuyến kêu gọi cư dân mạng China ký vào một bức thư ngỏ yêu cầu Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) mở một cuộc điều tra đối với Fort Detrick. Mọi người có thể “ký” vào bức thư chỉ bằng một cú nhấp chuột, và lời kêu gọi được cho là đã thu thập được hơn 25 triệu “chữ ký”.

Tuyên truyền từ Thụy Sĩ đến Fiji

Các chuyên gia cho rằng Bắc Kinh đang tìm cách lôi kéo người xem không phải là người China vào cuộc tranh cãi về nguồn gốc của Covid-19 để làm cho sự việc trở nên phức tạp và  mập mờ.

Một ví dụ rõ ràng đã lộ ra vào tháng 7, khi các phương tiện truyền thông nhà nước China bắt đầu đưa tin không ngừng về những lời chỉ trích được viết trong một bài đăng trên Facebook của “Wilson Edwards”, một người dùng tự xưng là một nhà khoa học Thụy Sĩ.

“Ông Edwards” lập luận rằng Washington “bị ám ảnh bởi việc tấn công China về vấn đề truy xuất nguồn gốc nên họ không chịu mở mắt trước các dữ liệu và phát hiện.”

Nhưng đại sứ quán Thụy Sĩ tại China sau đó nói rằng không có công dân Thụy Sĩ đăng ký với tên này, đồng thời kêu gọi truyền thông China gỡ bỏ các bản tin tường thuật “sai sự thật”.

Các chuyên gia tin rằng “Wilson Edwards” có thể không tồn tại, mà thay vào đó là một nhân vật tuyên truyền hư cấu. Trang Facebook của ông ấy được ra mắt vào ngày ông ấy công bố bài đăng Covid-19. Một tài khoản Twitter mới dưới tên “Wilson Edwards” cũng đã tweet cùng một thông điệp vào ngày hôm đó.

Câu chuyện về “Wilson Edwards” dường như đã được đưa tin lần đầu tiên qua một kênh truyền thông song ngữ tiếng Anh-Trung có trụ sở tại Fiji, Voice of South Pacific (Đài tiếng nói Nam Thái Bình Dương).

Mặc dù vẫn chưa rõ liệu Voice of South Pacific có được nhà nước Trung Quốc hậu thuẫn hay không, ứng dụng di động của nó được phát triển bởi một công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn của thông tấn xã nhà nước China News Service, công ty nhà nước lớn đầu tiên của Trung Quốc đưa tin về các tuyên bố của Edwards.

BBC phát hiện ra rằng ngay cả trước khi bài đăng trên Facebook của Edwards thu hút sự chú ý của giới truyền thông, nó đã được chia sẻ bởi hàng trăm tài khoản Facebook có trụ sở tại Đông Nam Á, chẳng hạn như “Eastman Tyla” ở Malaysia và “Tyree Schmidt” ở Indonesia.

“Tyla” và “Schmidt” cũng lưu hành một danh sách dài và giống hệt các câu chuyện ủng hộ China trên trang Facebook của họ, ca ngợi cách xử lý của Bắc Kinh đối với đại dịch.

Mặc dù không có bằng chứng thuyết phục về việc ai điều hành các tài khoản mạng xã hội này, họ thường trích dẫn trực tiếp các cụm từ được sử dụng bởi phát ngôn viên nhà nước của China hoặc từ các cơ quan truyền thông nhà nước lớn của China.

Và Graphika, công ty phân tích xã hội, đã xác định được một mạng lưới các tài khoản giả mạo và bí mật ủng hộ Trung Quốc trên Twitter, Facebook và YouTube, những tài khoản này là bộ máy khuếch đại chính của lý thuyết Fort Detrick.

Điều này nói gì về tuyên truyền của China?

Chiến dịch ảnh hưởng toàn cầu mới nhất của China đối với Covid-19 có thể không khiến nước này có thêm nhiều người bạn mới ở nước ngoài, nhưng các nhà phân tích cho rằng nó đã thành công trong việc thuyết phục khán giả trong nước của Bắc Kinh.

“Phần lớn, mối quan tâm lớn nhất [của chính phủ China] là tính chính danh trong nước”, Giáo sư Trợ lý Truyền thông Toàn cầu của Đại học Bang Georgia,  Maria Repnikova, nói với BBC.

 Gần đây, nhiều nhà ngoại giao China đã đăng bài trên Twitter, vốn bị cấm ở nước này, nhưng các thông điệp gây chiến của họ dường như nhắm vào khán giả trong nước.

Giáo sư Repnikova nói rằng China đã xóa nhòa ranh giới giữa tuyên truyền trong nước và bên ngoài trong nhiều năm, nhưng chiến lược này không phải là không có rủi ro, vì thông điệp ra bên ngoài kém hiệu quả hơn có thể gây căng thẳng cho quan hệ đối ngoại của China.

Hiện thời, các phương tiện truyền thông nhà nước China đã chọn lọc được nhiều nguồn tin nước ngoài hơn có lợi cho mình, và các blogger video nước ngoài ngày càng đóng vai trò nổi bật trong động lực cung cấp thông tin sai lệch của Bắc Kinh. Theo Giáo sư Repnikova, những nỗ lực này nhằm “hợp pháp hóa China từ bên ngoài”.

Sự gia tăng của các yếu tố nước ngoài trong chiến dịch thông tin sai lệch của China báo hiệu một sự thay đổi trong chiến lược tuyên truyền của Bắc Kinh.

“Không chỉ là để kể một câu chuyện,” Giáo sư Repnikova nói, “Đó là việc tạo ra một câu truyện.”