Ngay từ những ngày đầu cuộc chiến Ukraine, vai trò của Mykhailo Fedorov, bộ trưởng trẻ nhất nội các Ukraine, đã thể hiện. Sau tám tháng chiến sự, Mykhailo Fedorov càng cho thấy năng lực xuất sắc của mình…

Mykhailo Fedorov đã “làm nên chuyện” (“make things happen”), tạp chí TIME đã viết như vậy khi chọn Fedorov là một trong 100 gương mặt lãnh đạo thế giới đang nổi bật (100 emerging world leaders) trong ấn bản Tháng Chín. Fedorov, 31 tuổi, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ chuyển đổi kỹ thuật số của Ukraine, tỏ ra khiêm tốn về việc lọt vào danh sách TIME. “Tôi rất ngạc nhiên,” Mykhailo Fedorov nói trong một cuộc phỏng vấn với The Kyiv Independent.

Danh mục “đầu tư thời chiến” của Fedorov rất ấn tượng: Giúp đưa internet vệ tinh Starlink đến tuyến đầu Ukraine; gây áp lực buộc các công ty công nghệ toàn cầu ngừng hoạt động ở Nga; vận động hợp pháp hóa tiền điện tử để Ukraine có thể nhận đóng góp cho quân đội bằng tiền ảo. Không như các cơ quan chính phủ khác thường chìm trong lối làm việc quan liêu, Fedorov đã tổ chức Bộ Chuyển đổi kỹ thuật số của chính phủ hoạt động như một công ty khởi nghiệp, với sự có mặt của các công chức trẻ cùng những ý tưởng đầy tham vọng – với một số tham vọng đến mức khó khả thi – và sau đó tìm kiếm tài trợ để thực hiện.

 

Trước chiến tranh, ước mơ của Fedorov là biến Ukraine thành “quốc gia có những tiện ích xã hội tốt nhất thế giới” (“the most convenient state in the world”). Để làm được điều đó, Mykhailo Fedorov đã chuyển các dịch vụ chính phủ, chẳng hạn nộp thuế và trợ cấp thất nghiệp, hoạt động trên không gian mạng. Kết quả là sự ra đời ứng dụng Diia, hiện được hơn 18 triệu trong 41 triệu dân số Ukraine sử dụng. Fedorov cũng thúc đẩy hợp pháp hóa tiền điện tử ở Ukraine và giới thiệu một hệ thống thuế đặc biệt – Thành phố Diia (Diia City) – cho các công ty công nghệ và công ty khởi nghiệp.

Những đổi mới mà Mykhailo Fedorov thực hiện đã mang lại cho Ukraine lợi thế thực sự trước quân đội Nga vốn lạc hậu nghiêm trọng. Vào tháng thứ ba của cuộc chiến, khi người Ukraine bắt đầu sử dụng Starlink để liên lạc, nhiều binh sĩ Nga vẫn sử dụng hệ thống “điện thoại mã hóa” ERA. Hệ thống này không hoạt động ở hầu hết khu vực Ukraine và có thể dễ dàng bị tình báo Ukraine bẻ khóa. Thời điểm hiện tại, một trong những ưu tiên Fedorov là biến Ukraine thành trung tâm phát triển và sản xuất công nghệ quân sự.

Công nghệ cần thiết nhất cho chiến trường là internet và liên lạc di động, hình ảnh vệ tinh, máy bay do thám không người lái, hệ thống phân tích dữ liệu… Bộ của Fedorov đã giúp đưa một số công nghệ này ra chiến trường, đặc biệt việc đưa internet vệ tinh Starlink ra rộng khắp Ukraine (Kyiv đàm phán với SpaceX, chủ sở hữu Starlink, vào trước thời điểm xảy ra chiến tranh nhưng các vấn đề pháp lý và quan liêu đã cản trở quá trình). Hiện có khoảng 20,000 thiết bị đầu cuối Starlink ở Ukraine (vài trong số đó được Elon Musk tặng; phần còn lại do các nước EU và Mỹ mua tặng). Starlink cho phép truy cập internet ngay cả khi mất điện hoặc không có cơ sở hạ tầng internet.

Ngoài thiết bị đầu cuối Starlink, Fedorov còn giúp cung cấp máy bay không người lái cho quân đội. Mykhailo Fedorov đồng sáng lập dự án “Quân đoàn máy bay không người lái” (“Army of Drones”) với mục đích quyên tiền mua máy bay không người lái và đào tạo chuyên gia vận hành. Ba tháng qua, “Army of Drones” đã ký hợp đồng trị giá $51 triệu để mua 1,000 máy bay không người lái cho quân đội Ukraine. “Army of Drones” giúp tiến trình đưa máy bay không người lái ra chiến trường nhanh chóng, không cần phải lòng vòng qua bộ máy hành chính xét duyệt rườm rà.

Trước khi trở thành Bộ trưởng kỹ thuật số đầu tiên của Ukraine, Fedorov đứng đầu cơ quan quảng bá chiến dịch tranh cử của (Tổng thống) Volodymyr Zelensky năm 2019. Khi cuộc xâm lược toàn diện của Nga bắt đầu vào Tháng Hai, Fedorov sử dụng kinh nghiệm kỹ thuật số của mình để tập hợp sự ủng hộ Ukraine ở nước ngoài; và thúc giục các công ty công nghệ toàn cầu, trong đó có Google, Netflix và Apple… tạm ngừng dịch vụ của họ ở Nga. Peter Singer, giáo sư tại Trung tâm về Tương lai Chiến tranh tại Đại học Bang Arizona, nói trong cuộc phỏng vấn The New York Times: “Không có người nổi tiếng nào, chứ đừng nói đến quốc gia, lại làm việc hiệu quả hơn Ukraine trong việc kêu gọi các tập đoàn đa quốc gia khổng lồ cần hành xử đạo đức”. Tính đến Tháng Mười 2022, hàng trăm công ty công nghệ quốc tế không còn hoạt động ở Nga, trong đó có Samsung, Payoneer, Adobe, Sony, TikTok, Spotify…

Mục tiêu tiếp theo của Fedorov là khuyến khích các doanh nghiệp này giúp tái thiết Ukraine. Google, Amazon, Apple, Oracle và Microsoft đang giúp Ukraine bảo vệ dữ liệu, an ninh mạng và giáo dục trực tuyến. Fedorov cho biết, các dịch vụ fintech (công nghệ tài chính) như Revolut và PayPal, mà Fedorov từng cố đưa vào Ukraine, đã bắt đầu cung cấp một số dịch vụ thanh toán cho người Ukraine và hiện sẵn sàng mở rộng hoạt động. Tháng Mười, Quốc hội Ukraine đã thông qua dự luật cho phép các chuyên gia công nghệ nước ngoài đăng ký kinh doanh và nộp thuế trực tuyến tại Ukraine. Hiện Mykhailo Fedorov muốn đưa kỹ thuật điều khiển bằng giọng nói (voice assistant) vào ứng dụng Diia để người khuyết tật và khiếm thị có thể dễ dàng truy cập. Để thực hiện điều này, Fedorov có kế hoạch hợp tác với Amazon, nơi nổi tiếng với kỹ thuật (voice assistant) Alexa.

 

Nhờ Mykhailo Fedorov, công nghệ thông tin (CNTT) là một trong số ít ngành vẫn đang phát triển và mang lại tiền cho ngân sách nhà nước Ukraine. Trong tám tháng chiến tranh, xuất khẩu CNTT đã tăng 16%, lên $287 triệu! Để khuyến khích nhiều người hơn làm việc trong CNTT, Fedorov gần đây đã khởi động dự án Thế hệ CNTT (IT Generation) với việc dạy miễn phí lập trình cơ bản cho 2,000 người Ukraine. Theo Fedorov, hơn 200,000 người Ukraine đã đăng ký tham gia chương trình và 90% ứng viên chưa bao giờ làm việc trong CNTT. Mykhailo Fedorov muốn nhận thêm ứng viên nhưng ngân sách giới hạn ở mức $1 triệu (do các nhà tài trợ người Ukraine lẫn quốc tế cấp, trong đó có Binance Charity, USAID và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc).

Như một tổng tư lệnh trên mặt trận không gian ảo, Fedorov còn kêu gọi người Ukraine đầu quân cho “Quân đoàn CNTT” (IT Army), gồm các tình nguyện viên tham gia chiến dịch tấn công các trang web Nga. Dưới sự hướng dẫn của IT Army, ngay cả người mù tịt về IT cũng có thể tham gia vào cuộc chiến kỹ thuật số này.

Và trong khi hỏa tiễn Nga tiếp tục phá hủy các thành phố Ukraine và tin tặc Nga cố gắng thâm nhập các hệ thống của chính phủ Kyiv, Fedorov tiếp tục lên kế hoạch kiến tạo một quốc gia kỹ thuật số hóa (digitalization) cho Ukraine, đặc biệt lĩnh vực quốc phòng. “Tôi nghĩ rằng chúng ta có thể trở thành một trung tâm kỹ thuật quân sự. Chúng ta đang tạo ra nhiều sản phẩm tuyệt vời có thể chia sẻ với các quốc gia khác” – Mykhailo Fedorov nói với phóng viên The Kyiv Independent (trong số báo ngày 13 Tháng Mười 2022).

Sau khi đắc cử tổng thống năm 2019, Volodymyr Zelensky bổ nhiệm một thanh niên non choẹt – Mykhailo Fedorov, khi đó 28 tuổi – làm Bộ trưởng Bộ chuyển đổi kỹ thuật số, với nhiệm vụ phụ trách số hóa các dịch vụ xã hội của Ukraine. Thông qua một ứng dụng chính phủ, mọi người có thể nộp phạt đi quá tốc độ hoặc theo dõi hồ sơ thuế của mình trên mạng. Thế rồi chiến tranh xảy ra. Nhanh như chớp, Mykhailo Fedorov lập ra mặt trận truyền thông đánh Nga trên không gian mạng. Fedorov cũng kêu gọi thành công sự ủng hộ của những ông trùm Thung lũng Silicon hỗ trợ Ukraine.

Sáu tháng trước, Mykhailo Fedorov, thực hiện chuyến công du đến Thung lũng Silicon để thảo luận các dự án chuyển đổi kỹ thuật số cho Ukraine. Nhiều kế hoạch đã được bàn. Tuy nhiên, tất cả đang phải tạm gác. Bây giờ là chiến tranh và Fedorov cần “đạn”. Ngay sau khi quân Nga kéo vào Ukraine, Fedorov lập tức gửi một thông điệp cho Tim Cook – Tổng giám đốc điều hành Apple: Hãy chặn quyền truy cập vào App Store ở Nga. “Họ giết con cái chúng tôi, bây giờ phải “giết” quyền truy cập của họ!” – Fedorov tweet. Không chỉ với Apple, Mykhailo Fedorov cũng vận động nhiều tập đoàn công nghệ sừng sỏ khác, từ Google, YouTube, đến Facebook…

Google phản hồi tức thì khi tắt một số tính năng trên Google Maps. Emerson Brooking, thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương, người nghiên cứu cách sử dụng phương tiện truyền thông xã hội trong chiến tranh, cho biết: Khả năng lôi kéo đầy thuyết phục của Mykhailo Fedorov đối với các công ty công nghệ khổng lồ trên thế giới là phi thường, vì thông thường, những ông trùm công nghệ chỉ nghe theo chính quyền hoặc bị áp lực lớn từ làn sóng kêu gọi của người tiêu dùng.

Một trong những chiến tích lớn nhất của Mykhailo Fedorov là kêu gọi thành công sự ủng hộ của Elon Musk. Vài ngày sau khi Nga mở chiến dịch quân sự nhằm vào Ukraine, Mykhailo Fedorov tweet: “@Elonmusk, trong khi ông đang nỗ lực chiếm đóng sao Hỏa thì ​​Nga đang cố chiếm Ukraine!”. Lời kêu gọi của Fedorov gửi đến Elon Musk về việc cung cấp hệ thống internet vệ tinh Starlink, phương tiện quan trọng giúp người dân Ukraine kết nối mạng, được đáp ứng tức thì.

Trước khi chiến tranh xảy ra, Fedorov giám sát và điều hành một cơ quan cấp bộ với khoảng 250 người. Mục tiêu của họ là xây dựng xã hội “số hóa” cho người dân. Fedorov đi khắp thế giới, thường xuyên gặp giới chức tập đoàn công nghệ hàng đầu. Trong chuyến thăm cuối mùa Hè năm ngoái tới tổng hành dinh Apple ở California cùng Tổng thống Zelensky, Phó Thủ tướng trẻ măng Mykhailo Fedorov đã bàn với Tim Cook việc đưa Apple Store đến Ukraine và về cách Apple có thể trợ giúp điều tra dân số Ukraine cũng như mở rộng các dự án liên quan giáo dục và chăm sóc sức khỏe… Tài khoản Twitter, Instagram và Facebook của Fedorov thường xuyên đề cập các cuộc họp với giới lãnh đạo công nghệ, từ Amazon, đến Giám đốc điều hành Facebook Sheryl Sandberg hoặc Karan Bhatia, Phó chủ tịch phụ trách các vấn đề chính phủ của Google.

Giờ đây, từ một địa điểm bí mật, trong một hầm trú an toàn, có thể ở Kyiv hoặc thành phố nào đó ở Ukraine, Phó Thủ tướng Fedorov cùng Alex Bornyakov (Thứ trưởng Bộ Chuyển đổi kỹ thuật số quốc gia) và nhóm tác chiến tiếp tục thực hiện chiến dịch toàn cầu. Sau khi cuộc xâm lược bắt đầu, ưu tiên của họ là bảo đảm cơ sở hạ tầng quan trọng không bị ảnh hưởng và đặc biệt phải dựng “lô cốt” chống lại các cuộc tấn công mạng. Họ “online” gần như 24/24 với Google, Facebook, YouTube, Twitter… để cùng phối hợp chống lại Nga trên mặt trận không gian ảo. Phó Thủ tướng Mykhailo Fedorov cũng thành lập nhóm tin tặc đặc biệt làm việc tình nguyện để đánh phá các trang web và dịch vụ trực tuyến của Nga. Fedorov còn thành lập một quỹ tiền điện tử huy động được hơn $60 triệu cho quân đội Ukraine.

Với một số nhà quan sát, Mykhailo Fedorov đang tạo ra một cẩm nang chiến tranh mới, cho thấy cách một quốc gia thời chiến có thể sử dụng internet, tiền điện tử, các hoạt động kỹ thuật số cũng như phương pháp sử dụng mạng xã hội để lập thành một mặt trận qui mô có sức công phá đối phương ở diện rộng. Không chỉ nhằm bảo vệ Ukraine, Mykhailo Fedorov còn tấn công thẳng sang Nga để tạo thế lấn át về mặt truyền thông. Đó là chiến dịch “phong tỏa kỹ thuật số” được thực hiện sao cho có thể khiến cuộc sống của công dân Nga trở nên khó chịu và cùng lúc khiến họ phải nghi ngờ về tính “chính nghĩa” của cuộc chiến.

Các biện pháp trừng phạt kinh tế của Mỹ, Liên minh châu Âu cùng các nước khác đóng vai trò trung tâm trong việc cô lập Nga; nhưng Peter Singer, giáo sư tại Trung tâm về Tương lai Chiến tranh tại Đại học Arizona, nhận định thêm rằng Mykhailo Fedorov đã làm việc “cực kỳ hiệu quả” khi kêu gọi các công ty xem xét lại mối quan hệ với Nga.

Fedorov lớn lên ở thị trấn nhỏ Vasylivka tại miền Nam Ukraine gần sông Dnepr. Trước khi dấn thân vào chính trường, Mykhailo Fedorov thành lập một công ty tiếp thị kỹ thuật số có tên SMMSTUDIO chuyên thiết kế các chiến dịch quảng cáo trực tuyến. Công việc đã đưa Fedorov tiếp cận Volodymyr Zelensky vào năm 2018 khi Zelensky chuẩn bị tranh cử tổng thống. Fedorov trở thành Giám đốc kỹ thuật số của chiến dịch tranh cử, bằng cách sử dụng mạng xã hội để lôi kéo ủng hộ cử tri. Sau khi Zelensky đắc cử, Fedorov, khi đó 28 tuổi, được chọn làm Bộ trưởng Bộ Chuyển đổi kỹ thuật số…

Những ngày này, Fedorov chỉ ngủ 3-4 tiếng mỗi đêm, thường bị gián đoạn sau mỗi 30 phút bởi tin nhắn mới gửi đến điện thoại… Nói về cuộc chiến, Mykhailo Fedorov tin rằng Ukraine nhất định phải thắng. “Sự thật đang ở về phía chúng tôi. Tôi chắc chắn rằng chúng tôi sẽ chiến thắng”.