Ông Nguyễn Thanh Việt, tác giả cuốn The Sympathizer (Cảm Tình Viên), cuốn sách được giải Pulitzer năm 2016 vừa có một cuộc phỏng vấn do cơ quan truyền thông VOA thực hiện. Sẽ không có gì đáng nói nếu ông Việt không có những phát ngôn vừa thiếu hiểu biết vừa vô trách nhiệm của một người có học vị giáo sư tại trường đại học Nam California (University of Southern California).

Sau khi được tin ông Nguyễn Thanh Việt đoạt giải Pulitzer năm 2016, tôi đã tìm đọc quyển The Sympathizer (Cảm Tình Viên). Chỉ sau khoảng 1/3 quyển sách, tôi thấy thật thất vọng. Sách được giải Pulitzer vì đã khéo léo sáng tác, tưởng tượng (fiction) theo đúng nhận định, suy nghĩ, hiểu biết, mong muốn của đa số sử gia Mỹ thiên tả về cuộc chiến tranh Việt Nam kéo dài 21 năm (1954-1975). Tuy nhiên, đó không phải là điều chính muốn nói trong bài viết này.

Điểm chính là trong cuộc phỏng vấn bằng tiếng Anh do VOA thực hiện ngày 21 Tháng Mười 2023 – được dịch sang tiếng Việt, ông Nguyễn Thanh Việt đã đưa ra nhận định về ngày 30 Tháng Tư 1975 – ngày người Việt tị nạn cộng sản thường gọi là Tháng Tư Đen, cho rằng “hàng triệu người Việt tị nạn Cộng Sản phải chịu trách nhiệm cho những hành động của mình tại Việt Nam cũng như tại Hoa Kỳ”.

Trước khi có cuộc phỏng vấn này, một tổ chức của người Do Thái ở New York City – 92NY – đã hủy bỏ buổi nói chuyện với sự tham dự của Nguyễn Thanh Việt vào ngày 20 Tháng Mười 2023, lý do được cho là ông Việt đã ký vào bức thư ngỏ lên án sự tàn bạo của Do Thái trong cuộc tấn công vào Dải Gaza, khu dân cư của người Palestine.

Ông Việt rời khỏi đất nước, cùng với gia đình chạy trốn chế độ cộng sản Việt Nam vào những ngày cuối Tháng Tư 1975, khi đó ông mới bốn tuổi. Ông không hề có một ngày nào, giờ nào sống với chế độ cộng sản Việt Nam. Ông cũng không lớn lên dưới chế độ Việt Nam Cộng Hòa.

Sống, đi học từ mẫu giáo, trưởng thành dưới chế độ tự do, dân chủ, nhân bản của Mỹ, trở thành nhà văn, giáo sư đại học, ông không rành tiếng Việt nhưng lại rất can đảm, mạnh mẽ khi nhận định, phát biểu về một vấn đề to lớn mà ông hoàn toàn thiếu hiểu biết, không có kinh nghiệm, chưa hề trực nghiệm thực tế một ngày nào. Kiến thức, sự hiểu biết của ông Việt về cuộc chiến Việt Nam 1954-1973 chắc chắn chỉ được thu thập từ sách vở, tài liệu của các tác giả, sử gia phản chiến Hoa Kỳ được giảng dạy, phổ biến trong các trường đại học.

Ông Việt nói:

“Những người Mỹ gốc Việt đang tưởng nhớ về những mất mát, những sự ngược đãi mà họ phải gánh chịu nhưng chính bản thân họ cũng ‘quên mất’ những điều mà họ đã gây ra cho người khác và tôi nghĩ rằng chính những người Mỹ gốc Việt đó, những người sống trong tại miền Nam Việt Nam phải chịu trách nhiệm cho những vấn đề và những hành động của mình tại Việt Nam cũng như tại Hoa Kỳ. Vậy nên, điều quan trọng ở đây là khi chúng ta ghi nhớ những điều mà ‘phía bên kia’ gây cho mình thì cũng đừng quên những thứ mình gây ra cho với họ.”

Hành động của họ là hành động gì? Có người dân miền Nam, đơn vị quân đội nào đem quân tấn công, xâm chiếm, pháo kích bừa bãi vào xóm làng, trường học miền Bắc không, hay chỉ ngược lại? Chính vì âm mưu, chủ trương xâm chiếm miền Nam nên ngay sau khi hiệp định Genève được ký kết và cán binh cộng sản tập kết ra Bắc theo các điều kiện trong hiệp định, cộng sản đã âm thầm gài lại cán bộ, binh sĩ, chôn giấu vũ khí… để sau đó phá hoại hiệp định, tấn công vào nền dân chủ non trẻ của miền Nam.

Ông Việt có biết rằng, Tháng Ba 1972, quân đội Bắc Việt đã đồng loạt đưa xe tăng T54, hỏa tiễn 122 ly, đại pháo 130ly, hàng chục sư đoàn quân chính quy vượt sông Bến Hải tấn công vào tỉnh Quảng Trị của miền Nam? Cộng quân Bắc Việt đã pháo kích vô tội vạ vào dòng người dân chạy loạn trên Quốc lộ 1 tạo thành một đoạn đường dài 9km toàn xác người, đoạn đường sau đó được gọi là Đại Lộ Kinh Hoàng.

Hay ông Việt cho rằng, cộng đồng người Việt hải ngoại phải chịu trách nhiệm về tình trạng đất nước hiện nay vì họ đã để cho xã hội Việt Nam suy đồi, giáo dục tụt hậu, kinh tế yếu kém, tham nhũng tràn lan, công an tùy tiện bắt bớ, giam giữ, kết án bất kỳ ai họ muốn…?

Chắc chắn một điều rằng ông Việt không hề biết đến không khí ngột ngạt, tù túng, hoang mang, lo sợ của người dân miền Nam, cảm giác đói triền miên của người dân trên cả nước dưới chế độ cộng sản Việt Nam sau ngày 30 Tháng Tư 1975 kéo dài đến thập niên 1990 đến độ hàng triệu người phải liều chết ra đi tìm đường sống.

Tôi thắc mắc rằng một người được xem là trí thức có hiểu biết như ông tại sao lại không biết những chính sách tàn bạo, thất nhân tâm của chế độ cộng sản, khi họ giam giữ hàng trăm ngàn sĩ quan, viên chức, cán bộ hành chánh VNCH trong các trại cải tạo mà không có án; cưỡng bức người dân thành phố đi kinh tế mới, cải tạo công thương nghiệp để hợp thức hóa việc cướp bóc tài sản, nhà cửa, vườn tược, đất đai của người dân miền Nam; cướp vàng, xua đẩy người Hoa ra biển, đuổi về nước…

Thay vì lên án, kết tội chế độ cộng sản Việt Nam gây ra cuộc nội chiến 1954-1975, cướp miền Nam bằng vũ lực rồi đưa đất nước đến tình trạng hiện nay, ông Việt dường như lại trút trách nhiệm đó lên đầu người Việt hải ngoại? Hay ông muốn tìm kiếm tín dụng chính trị (political credit) cho một mục đích nào đó sau này? Hơn nữa, ông lấy tư cách gì để phê phán, kết tội cộng đồng người Việt hải ngoại về những việc họ không có trách nhiệm?

Quyển The Sympathizer được giải Pulitzer năm 2016 thuộc dạng fiction tức là hư cấu, không có thật. Là nhà văn, ông Việt có quyền hư cấu một tác phẩm nhưng khi nhận định tình trạng một xã hội, một đất nước, một cộng đồng, ông Việt cần phải có kinh nghiệm sống thực. Ông không thể hư cấu, tưởng tượng rồi phát ngôn bừa bãi, thiếu hiểu biết, vô trách nhiệm như vậy.

Nếu thông thạo tiếng Việt, chịu khó tìm hiểu tài liệu, báo chí, nói chuyện với các bậc cha anh từng tham dự, đổ máu hoặc bỏ lại một phần thân thể cho cuộc chiến Quốc-Cộng, có thể cuốn Cảm Tình Viên sẽ được viết theo chiều hướng khác và ông Việt sẽ không nhận được giải Pulitzer.

Tôi không nghĩ ông Việt là kẻ ăn cháo đá bát, tôi chỉ cho rằng ông là một người Mỹ hoàn toàn từ trong tâm thức, chỉ có gốc gác, màu da, dòng máu là Việt Nam. Nói cho dễ hiểu hơn là “ngoài vàng trong trắng” như một trái chuối, giờ có được chút danh vọng, địa vị trong xã hội nên ông đã đại ngôn về một vấn đề mà ông hoàn toàn thiếu hiểu biết.

Ông Việt chẳng những phê phán, nhận định về cộng đồng người Việt hải ngoại một cách ấu trĩ, thiếu hiểu biết mà còn chỉ trích Do Thái về một cuộc chiến tàn bạo có nguyên do tôn giáo cách đây cả ngàn năm giữa hai dân tộc Do Thái-Palestine. Đó chính là lý do tổ chức 92NY ở New York của người Do Thái hủy bỏ cuộc nói chuyện có sự tham dự của ông.

Lên án tội ác chiến tranh do một bên gây ra trong bất cứ một cuộc chiến tranh nào, nếu không tìm hiểu cặn kẽ nguyên nhân là một sự thiếu sót trầm trọng, nếu không muốn nói là thiếu đạo đức, nhất là với một người học vị giáo sư. Ông sẽ truyền đạt sự thiếu hiểu biết hoặc quan điểm méo mó lệch lạc như thế trong giảng đường đại học Mỹ sao?

Nguyễn Thanh Việt, người từng đoạt giải Pulitzer vừa cho VOA biết tổ chức Do Thái 92NY ở thành phố New York đã hủy buổi đọc sách mà ông dự kiến tham dự tại sự kiện Christopher Lightfoot Walker Reading Series của trung tâm văn học 92nd Street Y ở Manhattan sau khi ông ký bức thư ngỏ lên án “bạo lực bừa bãi” của Israel nhắm vào người Palestine ở Gaza.

Lần vào trang nhà của VOA thì bài viết vẫn còn đấy và hơn thế, mở ra cho người quan tâm về vấn đề này nhiều chuyện thú vị lẫn phiền lòng khác khi tìm hiểu thêm về một người Việt Nam thành đạt trong lĩnh vực văn chương sách vở.

“Trong một phát biểu với Reuters, người phát ngôn của 92NY xác nhận họ đã hoãn sự kiện này, dẫn ra lập trường của ông Việt đối với Israel cũng như vụ tấn công ngày 7 tháng 10 của các chiến binh thuộc nhóm chủ chiến Hồi giáo người Palestine Hamas và việc tiếp tục cầm giữ các con tin, điều mà họ nói “đã khiến cộng đồng vô cùng đau đớn.”

Thật ra ông Nguyễn Thanh Việt hay bất cứ ai đều có quyền biểu đạt ý kiến cá nhân bất kể ông Việt có là người nhận giải Pulitzer hay không, ngay cả quyền biểu đạt ấy có thể gây hại hay tổn thương tâm lý cho cái bên mà ông ấy phản đối. Mặc dù vấn đề Israel và Palestine không phải là mới vì ít nhất ba phần tư thế giới phân cực về vấn đề này rồi thì một ý kiến nữa của ông Việt sẽ không làm cho Dải Gaza hòa bình hơn hay chiến tranh hơn.

Tuy nhiên cái mà ông Việt cũng từng biểu đạt khác là nhận định về “Tháng Tư đen” qua cuộc phỏng vấn video mà VOA thực hiện kèm bên dưới bài báo của VOA mới thành vấn đề, vấn đề lệch lạc nhận thức và thiếu khách quan của một người nổi tiếng, với việc áp đặt, bôi xóa lịch sử, và tỏ ra kẻ cả nhằm góp phần xoa dịu vết thương của hàng triệu người bỏ nước ra đi vì Tháng Tư đen. Ông Nguyễn Thanh Việt cho rằng những người này phải chịu trách nhiệm cho những hành động của mình tại Việt Nam cũng như tại Hoa Kỳ.

Video này không thể làm giả hay “biên tập” vì VOA là một cơ quan truyền thông lớn, mặc dù ông Việt trả lời bằng tiếng Anh nhưng VOA đã dịch sang tiếng Việt bên dưới lời phát biểu của ông nên người xem hoàn toàn yên tâm vì tính trung thực của nó. Ông Việt nói:

“Những người Mỹ gốc Việt đang tưởng nhớ về những mất mát, những sự ngược đãi mà họ phải gánh chịu nhưng chính bản thân họ cũng ‘quên mất’ những điều mà họ đã gây ra cho người khác và tôi nghĩ rằng chính những người Mỹ gốc Việt đó, những người sống trong tại miền Nam Việt Nam phải chịu trách nhiệm cho những vấn đề và những hành động của mình tại Việt Nam cũng như tại Hoa Kỳ. Vậy nên, điều quan trọng ở đây là khi chúng ta ghi nhớ những điều mà ‘phía bên kia’ gây cho mình thì cũng đừng quên những thứ mình gây ra cho với họ.”

Mới nghe, giới trẻ thuộc thế hệ thứ hai thứ ba trên đất Mỹ có thể sẽ không chú ý vì việc này là trách nhiệm của cha ông họ, nhưng chúng tôi, những người thuộc thế hệ có thể là cha chú của ông Việt thực sự thảng thốt và nỗi tức giận càng lúc càng lớn hơn khi suy nghĩ từng lời ăn tiếng nói của một thế hệ thành tựu vượt bậc trong dòng chính điển hình là giải thưởng danh giá Pulitzer qua tác phẩm mà ông ấy viết về Việt Nam – The Sympathizer. Chúng tôi không thể tin một người như ông Việt lại có một quan điểm đi ngược lại với lương tâm hàng triệu người trong đó có thể bao gồm gia đình ông.

Trong phát biểu về Tháng Tư Đen, ông Việt đã sai lầm nghiêm trọng khi nhìn người Việt hải ngoại qua lăng kính của một kẻ bẻ cong lịch sử để áp đặt cách hành xử mà ông nghĩ là “hòa giải” theo cung cách của các sử gia khuynh tả đầy dẫy trên kệ sách của nhiều viện đại học Mỹ: Phía VNCH và Mỹ là nguyên nhân gây ra tang thương cho đất nước Việt Nam trong khi đó miền Bắc Việt Nam chỉ chiến đấu giành độc lập.

Ông sang Mỹ vào năm 1975 khi mới bốn tuổi. Đó cũng là năm mà người Việt hải ngoại gọi là Tháng Tư Đen. Gọi như thế để ghi nhớ những gì mà chế độ Hà Nội đã làm cho họ phải bỏ nước ra đi. Bây giờ từng phần một, xin gỡ cái bùi nhùi mà ông cố tình nhét vào đầu của những đứa trẻ tại hải ngoại. Ông nói: Những người Mỹ gốc Việt đang tưởng nhớ về những mất mát, những sự ngược đãi mà họ phải gánh chịu nhưng chính bản thân họ cũng “quên mất” những điều mà họ đã gây ra cho người khác.

Chúng tôi hiểu ông đang cố chứng minh rằng những người hiện sống ở Mỹ ngày hôm nay đều xuất thân từ chế độ cũ, tức VNCH, những người này cũng từng tra tấn, ngược đãi, bỏ tù và thậm chí giết chóc người miền Bắc. Những người này tổ chức Tháng Tư Đen và quên mất những gì họ từng làm.

Xin giải thích cho ông cái sai mà ông cố tình bước lên khi chính ông là một giảng sư cho sinh viên tại một đại học của Mỹ trong ngành văn học. Ông kiến giải vấn đề một cách sai trái vì câu chuyện “Tháng Tư Đen” xảy ra không ai trong những người trực tiếp cầm súng chiến đấu chống Bắc Việt có mặt tại Mỹ, lúc đó họ đang nằm trong trại cải tạo suốt cả dải đất Việt Nam từ Nam chí Bắc.

Tháng Tư Đen mô tả lại một cuộc tị nạn có một không hai trong lịch sử nhân loại khi mà hàng triệu người ồ ạt trốn chạy cộng sản vì nhiều nguyên do. Tốp đầu tiên là gia đình các sĩ quan quân đội cũ, kéo theo dân chúng lên những chuyến tàu ra khơi vì sợ trả thù, nhưng con số đó không nhiều cho tới khi quân đội Bắc Việt tiến vào Sài Gòn, lúc ấy mới bắt đầu những trang giấy đẫm máu và nước mắt được mang tên Tháng Tư Đen.

Bắt đầu là đánh tư sản mại bản. Hàng trăm ngàn người có chút ít tài sản bị đuổi ra khỏi nhà sống đời lang bạt. Họ bị đẩy lên vùng đất được gọi là “kinh tế mới”, nơi có thể so sánh với rừng thiêng nước độc để sống đời tù ải. Tiếp theo đó là “nạn kiều” tức là những người Hoa sống tại Việt Nam hàng trăm năm, họ bị nhìn như những tên gián điệp và cái giá họ phải trả là bị đuổi ra khỏi đất nước bằng tám cây vàng một người.

Tiếp theo sau là hàng triệu người Việt, trong đó có gia đình của tù nhân cải tạo, không sống nổi dưới chế độ hà khắc qua cách đối xử bất công với dân chúng, những người ra đi tìm tự do cho bản thân và gia đình họ bất kể họ có chính kiến hay không nhưng trong tư tưởng của họ chắc chắn là có: Họ chọn lựa tự do thay vì bị áp bức.

Hàng triệu người này có gì phải “quên mất”? Thay vào đó, họ không thể “quên” mới đúng! Họ là dân chúng, là những người không một tấc sắt trong tay, họ chỉ có đôi chân và ý chí vậy thì họ đã từng làm gì sai trái với đồng bào họ khiến ông phải chỉ tay vào họ mà lên giọng đạo đức?

Ông còn quá nhỏ khi Tháng Tư Đen xảy ra nên không chia sẻ được nỗi đau của người ở lại. Nhưng thay vì nhìn vấn đề tỉnh táo và tích cực hơn ông chuyển hành vi mà ông tưởng tượng về phía nạn nhân, những người bỏ nước ra đi vì cái Tháng Tư đen tối. Chính cái Tháng Tư này là nguồn hứng khởi cho ông viết tác phẩm The Sympathizer dựa trên một chút lịch sử về ngày hàng triệu người bỏ nước ra đi.

Là một trí thức khi nói về một vấn đề lịch sử, ông phải nghiên cứu mọi ngóc ngách của nó trước khi quyết định lập ngôn. Ông đã để thiên kiến của mình đi quá xa trong nhận thức và hành xử. Việc ông đề nghị người Việt hải ngoại đừng quên những gì họ chưa hề làm không khác nào ông đặt bút ký chống lại cộng đồng Do Thái sau khi họ bị tàn sát bởi những thành phần Hamas cực đoan hiếu sát. Người Do Thái bị giết dã man thì họ có quyền làm bất cứ thứ gì để trả thù. Họ chịu mọi trách nhiệm qua hành vi trả thù của họ, chưa tới lượt ông hô hào hãy quên đi sự đổ máu mới hôm qua mà thiết lập nền hòa bình cho Palestine ngày mai.

Loại ngôn ngữ này – chúng tôi, những nạn nhân Tháng Tư Đen – đã gặp quá nhiều qua các tài liệu lịch sử bị bôi xóa sự thật. Chúng tôi từng sung sướng khi nghe tin ông đoạt Pulitzer bao nhiêu thì giờ đây cũng đau đớn bấy nhiêu khi nghe ông bảo chúng tôi đừng “quên mất” những gì chúng tôi chưa từng làm.