„AI chính là cuộc đua không gian mới giữa Mỹ và Trung cộng – và DeepSeek chính là, theo lời của Thượng nghị sĩ Chuck Schumer, một “khoảnh khắc Sputnik”.“
James Palmer, Foreign Policy, 28/1/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Hiểu như thế nào về thành công của DeepSeek?
Vào hôm thứ Hai, tin tức về một mô hình ngôn ngữ lớn mạnh mẽ được phát triển bởi công ty AI DeepSeek của Trung cộng đã khiến chỉ số Nasdaq 100 của Mỹ mất 1 nghìn tỷ USD chỉ trong một ngày, đảo ngược lại chuỗi tuần tăng trưởng của một thị trường sôi nổi mà ở đó niềm tin được đặt vào một tương lai do AI chiếm ưu thế.
Nhà sản xuất chip Nvidia chịu thiệt hại nặng nhất, mất gần 600 tỷ USD giá trị thị trường vào hôm thứ Hai. Mô hình của DeepSeek được cho là được huấn luyện trên những con chip rẻ và cũ của Nvidia thay vì trên các sản phẩm tiên tiến mới nhất của hãng, vốn là những sản phẩm đang bị cấm ở Trung cộng. Thị trường chứng khoán Trung cộng hiện đang đóng cửa nghỉ Tết Nguyên Đán, nhưng có thể sẽ chứng kiến một đợt phục hồi khi mở cửa trở lại trong tuần này – dù cho DeepSeek không niêm yết công khai.
Một số cuộc thảo luận của truyền thông Mỹ về DeepSeek đã bị thổi phồng, chẳng hạn như tuyên bố rằng mô hình AI của DeepSeek chỉ tốn 5,5 triệu USD để phát triển. Như các tuyên bố của DeepSeek đã làm rõ, đó chỉ là chi phí cho lần huấn luyện cuối cùng của mô hình và chưa bao gồm các chi phí nghiên cứu, thiết bị, lương bổng cùng các chi phí khác.
Việc các nhà phân tích vội vàng khẳng định rằng các lệnh trừng phạt lên chip không có tác dụng cũng là một sai lầm. Mô hình của DeepSeek được huấn luyện trên các con chip H800 của Nvidia, mà như một bài viết khá sắc sảo trên ChinaTalk đã chỉ ra, loại chip này được thiết kế để tránh các lệnh trừng phạt chip của Mỹ có hiệu lực từ tháng 10 năm 2022. Đợt trừng phạt mới nhất của Mỹ bắt đầu có hiệu lực vào cuối năm 2023 – quá muộn để có thể tác động được đến mô hình của DeepSeek.
Dù vậy, giới chức Mỹ và các chuyên gia AI có thể sẽ viện dẫn DeepSeek làm lý do để mở rộng các lệnh trừng phạt, trong đó Nvidia H200 – dòng chip được người mua Trung cộng rất ưa chuộng – có thể là mục tiêu tiếp theo.
Dĩ nhiên, DeepSeek vận hành dưới sự kiểm duyệt nghiêm ngặt, điều có thể dự đoán được nếu ở Trung cộng. Hiện tại có thể thấy mô hình ngôn ngữ lớn này bắt đầu tạo ra câu trả lời nhưng sau đó tự kiểm duyệt khi gặp các chủ đề nhạy cảm như sự kiện thảm sát Thiên An Môn năm 1989 hoặc né tránh các hạn chế bằng cách sử dụng ngôn từ khéo léo. Khi DeepSeek trở thành tâm điểm chú ý, mức độ kiểm duyệt có lẽ sẽ càng chặt chẽ hơn.
Ảnh hưởng của DeepSeek đến lĩnh vực AI tại Mỹ dù vậy vẫn rất đáng chú ý. Thị trường tài chính luôn bị chi phối phần nào bởi những câu chuyện, trong đó có hai câu chuyện đã thúc đẩy cơn sốt AI. Câu chuyện đầu tiên cho rằng AI sẽ thay đổi tận gốc nền kinh tế – điều này vẫn còn phải chờ kiểm chứng. Câu chuyện thứ hai là việc phát triển AI đòi hỏi nguồn vốn đầu tư khổng lồ và do đó tạo ra một khoảng cách mà các đối thủ nhỏ hơn không thể bắt kịp. DeepSeek vừa đập tan suy nghĩ đó.
Tất cả những điều trên có nghĩa là những người ủng hộ AI tại Mỹ cần một câu chuyện mới dành cho các nhà đầu tư, và rõ ràng họ muốn câu chuyện đó là: AI chính là cuộc đua không gian mới giữa Mỹ và Trung cộng – và DeepSeek chính là, theo lời của Thượng nghị sĩ Chuck Schumer, một “khoảnh khắc Sputnik”.
Như vậy, việc cấp nhiều tiền cho các công ty AI sẽ trở thành một ưu tiên mang tính yêu nước – như Tổng thống Donald Trump đã nói, để “họ” có thể “tập trung cao độ” vào chiến thắng. Minh chứng điển hình là Dự án Stargate trị giá 500 tỷ đô la mà Trump phê duyệt vào tuần trước, ngay cả khi chính quyền Trump đang cắt giảm ngân sách cho khoa học.
Vấn đề của câu chuyện này là thành công của DeepSeek không phải là sản phẩm của chính phủ Trung cộng. Chính phủ Trung cộng đã hứa sẽ rót nhiều vốn cho ngành AI, chẳng hạn như khoản cam kết 1 nghìn tỷ nhân dân tệ của Ngân hàng Trung cộng. Nhưng DeepSeek thực chất là một dự án nghiên cứu khám phá (blue-sky research) do nhà quản lý quỹ phòng hộ Lương Văn Phong phát triển dựa trên mô hình mã nguồn mở, phi thương mại với nguồn vốn tự thân.
Tuy nhiên, giờ đây khi DeepSeek thành công, chính phủ Trung cộng có khả năng sẽ “nhúng tay” vào một cách trực tiếp hơn. Lương đã tham gia một cuộc họp quan trọng với Thủ tướng Trung cộng Lý Cường vào tuần trước. Trung cộng có tiền lệ biến những công ty chiến thắng và vươn lên từ môi trường cạnh tranh khốc liệt trong khu vực kinh tế tư nhân thành những “doanh nghiệp quốc gia”. Điều này đồng nghĩa với việc có thêm nguồn lực và sự quan tâm, nhưng cũng đi kèm với việc bị các quan chức, những người mà chuyên môn còn hạn chế, can thiệp vào nhiều hơn.
Mà hơn cả, thành công của DeepSeek cũng chưa hẳn là lý do thuyết phục để chính phủ phải đầu tư mạnh vào lĩnh vực AI. Đây có thể là một công nghệ mà “hào kinh tế” (economic moat) không sâu, ở đó những cải tiến với chi phí thấp có thể đến từ các công ty nhỏ hơn, cũng như khả năng sáng tạo về mặt kỹ thuật cũng có thể giúp vượt mặt ngay cả những nguồn lực mạnh nhất.
Lời đe dọa của Trump đến Đài Loan. Lệnh của Trump yêu cầu tạm dừng viện trợ cho nước ngoài trong 90 ngày để đánh giá lại tình hình chính trị là một đòn giáng đối với quyền lực mềm của Mỹ trên toàn cầu – và có vẻ như điều này cũng ảnh hưởng đến việc hỗ trợ quân sự cho Đài Loan. Đài Bắc đã hy vọng vào một chính quyền có thái độ thân thiện hơn trong cuộc chiến chống Bắc Kinh và đã chi tiền cho rất nhiều nhà vận động hành lang thân Trump.
Tình hình hỗn loạn hiện nay rốt cuộc có thể dẫn đến một chính sách của Mỹ có lợi cho Đài Loan. Nhưng vào hôm thứ Hai, Trump lại đe dọa đánh thuế nặng lên chất bán dẫn của Đài Loan nhằm tái lập sản xuất tại Mỹ. Tuy vậy, việc xây dựng các nhà máy sản xuất chip mới sẽ mất rất nhiều năm và đòi hỏi chuyên môn kỹ thuật mà Mỹ hiện còn thiếu.
Trong lúc này, các công ty Mỹ như Nvidia và Apple – những doanh nghiệp mà nguồn cung đến từ tập đoàn TSMC, nhà sản xuất chip hàng đầu Đài Loan – sẽ phải gánh chi phí khổng lồ. Tất cả là nhằm để gây tổn thất kinh tế cho một đồng minh của Mỹ. Tôi ngờ rằng lời đe dọa này sẽ được rút lại dưới áp lực từ các ông trùm công nghệ thân cận với Trump, nhưng ai mà biết trước được?
James Palmer, Foreign Policy (28.01.2025)
Nguồn: DeepSeek Doesn’t Signal an AI Space Race
Theo Nghiên Cứu Quốc Tế (01.02.2025)