Mục lục
50 năm sau chiến tranh: Hà Nội vẫn nuôi thù cả những nấm mồ
Bài của Najma Sambul / Bản lược dịch của Khiết Văn
27 tháng 3, 2025
Đã 50 năm kết thúc chiến tranh, nhưng Hà Nội vẫn giữ sự căm thù với cả binh sĩ tử trận của phía VNCH. Thật khó hiểu khi thân nhân của của những ngôi mộ tại nghĩa trang quân đội Biên Hòa 4 cải táng hoặc dựng lại mộ cũng gặp vô cùng vàng những điều khó khăn từ ABC News của Úc Châu mới đây đã có phóng sự về điều này, với bài viết mang tựa đề “Người dân miền Nam Việt Nam muốn tìm và chôn cất những tử sĩ trong chiến tranh. Tại sao lại khó khăn đến vậy?” (South Vietnamese want to find and bury their war dead. Why is it so hard?)
Ông Hùng Trần ngập ngừng khi kể lại một ký ức ám ảnh ông trong nhiều thập kỷ, giọng ông run lên vì tức giận và buồn bã.
“Tôi vẫn có thể nhìn thấy khuôn mặt của họ – những người đàn ông đã cùng tôi chiến đấu, những người không trở về nhà. Họ đã chiến đấu, họ đổ máu và họ đã hy sinh vì đất nước”, người đàn ông 73 tuổi, người đã chiến đấu cho phía Việt Nam Cộng Hòa trong Chiến tranh Việt Nam, cho biết.
Nửa thế kỷ sau khi chiến tranh kết thúc, ông Trần và những người khác như ông vẫn đang đấu tranh để tìm kiếm và chôn cất thi thể những người đồng đội đã hy sinh.
“Họ không có mộ. Không có tên. Giống như họ chưa từng tồn tại vậy”, ông nói.
Quỹ Người Mỹ gốc Việt và các thành viên, bao gồm cả Hùng Trần đã làm việc để hồi hương thi thể của những người lính Nam Việt Nam trong nhiều thập kỷ.
Ông Trần, người đã sống ở Úc 40 năm sau khi chạy trốn khỏi Việt Nam với tư cách là người tỵ nạn, cho biết Nghĩa trang Quân đội Quốc gia Biên Hòa bên ngoài Sài Gòn – nay gọi là Thành phố Hồ Chí Minh – đó là một “nơi linh thiêng” trước năm 1975 đối với người miền Nam.
“Nhưng sau khi cộng sản tiếp quản, họ đã phá hủy nó. Họ đập vỡ bia mộ, đào bới các ngôi mộ và trồng cây để phủ kín đất.
“Mục đích của họ rất rõ ràng: xóa tên chúng ta khỏi lịch sử “, ông Hùng Trần nói.
Nhà sử học người Úc Robert Hall, người đã hỗ trợ chính phủ Việt Nam tìm kiếm nơi chôn cất binh lính Bắc Việt và trả lại các hiện vật cá nhân thu được từ chiến trường, cho biết thời gian tìm kiếm hài cốt của quân đội Việt Nam Cộng Hòa đang cạn dần.
“Tình hình vô cùng tồi tệ ngay sau chiến tranh. Các nghĩa trang quân đội Nam Việt Nam đã bị chính quyền cố ý san phẳng”, ông nói.
Mặc dù thời gian đã giúp cho thái độ của Hà Nội dịu đi và đã có tiến triển, Tiến sĩ Hall cho biết “những yếu tố nhạy cảm gia tăng” khiến cho việc tìm kiếm hài cốt trở nên khó khăn hơn.
Đại sứ Việt Nam tại Úc, Phạm Hùng Tâm, cho biết Hà Nội đã cho phép người thân khôi phục và di dời các ngôi mộ của binh lính Việt Nam Cộng Hòa tại các nghĩa trang như Bình An – trước đây là Nghĩa trang Quân đội Quốc gia Biên Hòa – hiện là nghĩa trang dân sự.
“Hàng ngàn ngôi mộ như thế này đã được người thân trùng tu, nhiều ngôi mộ trong số đó đã được đổ xi măng”, ông Tam nói với ABC News.
Ông cho biết thêm rằng nghĩa trang đã tiến hành các nỗ lực dọn dẹp và tân trang, bao gồm cả việc dựng các bàn thờ bằng đá.
Về thách thức lớn hơn trong việc tìm kiếm hài cốt, ông Tâm cho biết: “Nhiệm vụ tìm kiếm hài cốt của những cá nhân này là rất lớn, đầy thách thức, tốn kém và mất thời gian.
“Thậm chí hàng ngàn liệt sĩ yêu nước (Bắc Việt) của chúng tôi vẫn còn mất tích.”
Thách thức trong việc tìm kiếm những người lính Nam Việt Nam
Theo Trung tâm Phi tiêu của Đại học Columbia, sau khi Chiến tranh Việt Nam kết thúc vào năm 1975, ước tính có khoảng 165.000 binh lính đã được đưa đến các “trại cải tạo” ở Bắc Việt Nam, thực chất đó là những trại tù không án, và không thời gian trả tự do cụ thể.
Ông Hùng Trần, một người sống sót từ một trong những trại tập trung như vậy, mô tả đây là “nơi tra tấn” đối với những người chiến hữu Việt Nam Cộng Hòa của ông.
“Nhiều người chết vì đói, tra tấn hoặc bệnh tật. Họ được chôn cất trong những khu rừng và ngọn núi xa xôi, ngôi mộ của họ không có bia mộ”, ông nói.
“Gia đình họ không có cách nào tìm thấy họ, chứ đừng nói đến việc đưa họ về nhà. ”
Tiến sĩ Hall, một cựu chiến binh người Úc và là giảng viên danh dự tại UNSW Canberra, giải thích rằng việc tìm kiếm hài cốt của những người lính đã hy sinh sau Chiến tranh Việt Nam đặc biệt khó khăn.
“Đối với những người lính Việt Cộng, thi thể của họ thường vẫn nằm lại trên chiến trường”, ông nói.
“Họ không có báo cáo chi tiết hoặc địa điểm chôn cất chính xác như chúng tôi. Trong nhiều trường hợp, họ sẽ báo cáo về các vụ chôn cất một cách mơ hồ — như một đồn điền cao su hoặc một quận rộng hàng ngàn mét vuông.”
Các tổ chức như Quỹ Người Mỹ gốc Việt hơn 50 năm vẫn tiếp tục vận động trả lại hài cốt của những người lính Việt Nam Cọng Hòa cho gia đình họ.
Đến nay đã tìm thấy 504 hài cốt, và còn rất nhiều hài cốt khác đang chờ nhận dạng và trao trả.
Tổ chức này đã khai quật nghĩa trang trại cải tạo Láng Đá ở tỉnh Yên Bái vào năm 2010 và thu thập được 12 bộ xương, trong đó có 11 bộ xương có chứa DNA còn sống.
Hài cốt của một người lính Nam Việt Nam được tìm thấy vào năm 2006 trong khuôn khổ nỗ lực của Quỹ người Mỹ gốc Việt và một nhóm chuyên gia bao gồm một nhà khảo cổ học. ( Cung cấp: Quỹ người Mỹ gốc Việt – VAF )
Nhà khảo cổ học Julie Martin sau đó đã viết trên một tạp chí học thuật rằng một nhóm đã khai quật bộ xương và phát hiện ra những vật dụng cá nhân như bát gốm và bàn chải đánh răng trong nhiều ngày bất chấp điều kiện đất đai và khí hậu khắc nghiệt.
Nhưng ông Hùng Trần cho biết những nỗ lực vận động của Quỹ người Mỹ gốc Việt với chính phủ Hoa Kỳ và Việt Nam thường chậm chạp và gặp nhiều khó khăn.
Quỹ này đã đề xuất xây dựng lại Nghĩa trang Quân đội Quốc gia Biên Hòa, nhưng vẫn chưa có hồi đáp từ chính quyền CSVN.
“Chúng tôi không muốn bất kỳ sự phô trương hay chính trị nào, chỉ cần một nơi an nghỉ trang nghiêm,” Ông Hùng Trần cho biết.
Hai người đang dùng xẻng đào đất khô trong khi nhiều người khác đang nhìn theo.
Quỹ Người Mỹ gốc Việt đã thu hồi được 504 hài cốt của những cựu chiến binh Nam Việt Nam sau nhiều thập kỷ làm việc. ( Nguồn: Quỹ Người Mỹ gốc Việt )
‘Hà Nội muốn xóa bỏ chúng tôi’
Hàng năm, các cựu chiến binh Hoa Kỳ và Úc trở lại Việt Nam để tưởng niệm những người đã khuất.
Cựu chiến binh Úc trong Chiến tranh Việt Nam giúp tìm thấy những người lính đã bị chôn vùi từ lâu. Họ thậm chí còn tham gia vào các sự kiện kỷ niệm Trận Long Tân.
Đối với ông Hùng Trần, điều đó làm tăng thêm nỗi đau khi nhìn thấy mà không thể giúp những người đồng đội của mình được yên nghỉ.
“Làm sao những người cộng sản Việt Nam có thể tuyên bố hòa giải với kẻ thù cũ trong khi lại đối xử với chúng tôi – những người có cùng ngôn ngữ, màu da và lịch sử – như kẻ thù?
“Đây là sự tàn ác mà không ai ngoài người Việt Nam có thể thực sự hiểu được”, ông nói.
Nhưng ông Tâm của Đại sứ quán Việt Nam cho biết những người Việt ở nước ngoài, bao gồm cả những thành viên cấp cao của chế độ Việt Nam Cộng Hòa, đã được chào đón trở về nước như một phần của nỗ lực hòa giải.
“Chính phủ Việt Nam luôn coi người Việt ở nước ngoài là một bộ phận không thể tách rời của dân tộc Việt Nam”, ông nói.
Mặc dù các cựu chiến binh Úc có thể tưởng niệm những người đã ngã xuống ở Việt Nam, nhiều binh lính Việt Nam Cộng Hòa nói họ không bao giờ có được cơ hội như vậy.
Ông Hùng Trần cho biết việc tìm kiếm những người lính Nam Việt Nam mất tích vẫn là cuộc chiến lớn nhất mà ông từng chiến đấu.
“Chúng tôi không còn chính phủ nào đại diện cho chúng tôi nữa. Chúng tôi giống như cát bụi – mọi người đều muốn cuốn chúng tôi đi”, ông nói.
“Nhưng chúng tôi sẽ không ngừng chiến đấu. Những người chiến binh VNCH đó đã hy sinh mạng sống của mình vì điều họ tin tưởng. Họ xứng đáng được ghi nhớ.”
South Vietnamese want to find and bury their war dead. Why is it so hard?
By Najma Sambul
Topic:Unrest, Conflict and War
A South Vietnamese commander yells into a pack radio as his unit is encircled by heavy Viet Cong fire on Tan Dinh Island in September 1965. (AP: Huynh Thanh My/File)
Hung Tran pauses as he recounts a memory that has haunted him for decades, his voice trembling with anger and sorrow.
“I can still see their faces — the men I served with, the ones who didn’t come home. They fought, they bled, and they died for their country,” said the 73-year-old, who fought for South Vietnam in the Vietnam War.
Warning: This story contains some imagery that readers might find confronting.
Half a century since the war ended, Mr Tran and others like him are still fighting to locate and bury the bodies of their fallen comrades.
“They have no graves. No names. It’s like they never existed,” he said.
The Vietnamese American Foundation and its members, including Hung Tran (right) have been working to repatriate bodies of South Vietnamese soldiers for decades. (Supplied)
The Bien Hoa National Military Cemetery outside Saigon — now Ho Chi Minh City — was a “sacred place” before 1975, said Mr Tran, who has lived in Australia for 40 years after fleeing Vietnam as a refugee.
“But after the communists took over, they destroyed it. They smashed the tombstones, dug up the graves, and planted trees to cover the land.
“Their aim was clear: to erase us from history.”
A large statue of a weary soldier on the highway once marked the entrance to Bien Hoa Military Cemetery before it was torn down after the defeat of South Vietnam in the war. (Wikipedia: NARA photo 111-CCV-47-CC37503 by SFC Kazuo Uchima)
Australian historian Robert Hall, who has aided the Vietnamese government in locating burial sites of North Vietnamese soldiers and returning personal artefacts recovered from the battlefield, says time is running out to find the remains of South Vietnamese troops.
“It was extremely nasty straight after the war. South Vietnamese military cemeteries were bulldozed by the government,” he said.
While attitudes have softened and progress had been made, Dr Hall said “added sensitivities” made the logistics of locating remains even more difficult.
Vietnam’s ambassador to Australia, Pham Hung Tam, said the government had allowed relatives to restore and relocate graves of South Vietnamese soldiers at cemeteries such as Binh An — formerly the Bien Hoa National Military Cemetery — which is now a civilian cemetery.
“Thousands of these graves have been restored by relatives, many of which have been cemented,” Mr Tam told the ABC.
The Vietnamese American Foundation has been working to restore the graves at the Bien Hoa National Military Cemetery, now known as the Binh An Cemetery. (Supplied: Vietnamese American Foundation)
The cemetery had undertaken cleaning and refurbishing efforts, including the erection of stone altars, he added.
On the broader challenge of finding remains, Mr Tam said: “The task of locating the remains of these individuals is immense, challenging, costly, and time-consuming.
“Even thousands of our patriotic martyrs remain unaccounted for.”
The challenge of finding South Vietnamese soldiers
After the Vietnam War ended in 1975 an estimated 165,000 soldiers were sent to “re-education camps” in North Vietnam, according to Columbia University’s Dart Center.
Mr Tran, a survivor of one such camp, described it as a “torturous place” for his South Vietnamese comrades.
“Many died from starvation, torture, or illness. They were buried in remote forests and mountains, their graves unmarked,” he said.
“Their families had no way to find them, let alone bring them home.”
Half a century since the war ended, South Vietnamese veterans are still fighting to locate and bury the bodies of their fallen comrades. (Reuters/File)
Finding the remains of fallen soldiers after the Vietnam War was especially difficult explained Dr Hall, himself an Australian veteran and honorary lecturer at UNSW Canberra.
“For North Vietnamese and Viet Cong soldiers, their bodies tended to remain on the battlefield,” he said.
“They didn’t have detailed reports or precise burial locations like we did. In many cases, they’d report burials in vague terms — like a rubber plantation or a district covering thousands of acres.”
Organisations such as the Vietnamese American Foundation continue to advocate for the return of South Vietnamese soldiers’ remains to their families.
It has recovered 504 remains so far, with many more still awaiting identification and return.
The organisation excavated the Lang Da re-education camp cemetery in Yen Bai province in 2010, recovering 12 skeletons — 11 of which yielded viable DNA.
The remains of a South Vietnamese soldier found in 2006 as part of efforts by the Vietnamese American Foundation and a team of experts including an archaeologist. (Supplied: Vietnamese American Foundation)
A team exhumed skeletons and unearthed personal items such as ceramic bowls and toothbrushes over several days despite challenging soil and climate conditions, archaeologist Julie Martin later wrote for an academic journal.
But the Vietnamese American Foundation’s advocacy efforts with the US and Vietnamese governments were often slow and arduous, Mr Tran said.
The foundation has proposed rebuilding the Bien Hoa National Military Cemetery, but there has been little progress with the Vietnamese government.
“We don’t want any fanfare or politics, just a dignified resting place,”
Mr Tran said.
The Vietnamese American Foundation has recovered 504 remains of former South Vietnamese soldiers over decades of work. (Supplied: Vietnamese American Foundation)
‘Everyone wants to sweep us away’
Every year, US and Australian veterans return to Vietnam to commemorate their dead.
They even partake in events marking the anniversary of the Battle of Long Tan.
For Mr Tran, that compounds the pain of not being able to lay his fellow soldiers to rest.
“How can the Vietnamese communists claim to reconcile with their former enemy while treating us — people who share the same language, skin colour, and history — as enemies?
“It’s a cruelty that nobody who isn’t Vietnamese can truly understand,” he said.
But the Vietnam embassy’s Mr Tam said diaspora members, including prominent members of the South Vietnamese regime, had been welcomed back to the country as part of reconciliation efforts.
“The Vietnamese government has always regarded overseas Vietnamese as an inseparable part of the Vietnamese nation,” he said.
Despite Australian veterans being able to commemorate their fallen in Vietnam, many South Vietnamese soldiers feel they may never be extended the same opportunity. (Reuters: Kham )
The rights of overseas Vietnamese including the South Vietnamese were “equivalent to those of any Vietnamese citizen”, he added.
Mr Tran said locating lost South Vietnamese soldiers remained the greatest battle he will ever fight.
“We don’t have a government to represent us anymore. We’re like dust — everyone wants to sweep us away,” he said.
“But we won’t stop fighting. Those men gave their lives for something they believed in. They deserve to be remembered.”