„Thay vì ủng hộ ý tưởng hợp tác kinh tế, hai siêu cường lớn nhất thế giới có thể đưa mình vào một cuộc chiến giành quyền lực kinh tế tối cao mà kẻ thắng được tất cả.“
Anthony Zurcher
Nguồn hình ảnh,Getty Images/BBC, Mỹ và Trung cộng đang ăn miếng trả miếng
Trọng tâm cuộc chiến thương mại của Tổng thống Donald Trump bất chợt trở nên rõ hơn nhiều.
Thay vì một cuộc chiến trên mọi mặt trận với cả thế giới, giờ đây nó giống như một cuộc chiến trên chiến trường quen thuộc kiểu Trump: nước Mỹ đối đầu với Trung cộng.
Dù mức thuế “đối ứng” cao hơn được tạm dừng trong 90 ngày đối với hàng chục quốc gia, mức thuế phổ quát 10% vẫn được áp dụng đồng loạt.
Nhưng Trung cộng – nhà xuất khẩu mọi thứ từ iPhone cho tới đồ chơi trẻ em và chiếm khoảng 14% tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ – đã bị nhắm tới với mức thuế nặng nề hơn nhiều: 125%, một con số gây choáng váng.
Ông Trump nói rằng nguyên nhân của mức tăng này là việc Bắc Kinh sẵn sàng trả đũa bằng mức thuế 84% của riêng họ đối với hàng hóa Mỹ, một động thái mà tổng thống mô tả là thể hiện “sự thiếu tôn trọng”.
Nhưng đối với một chính trị gia ban đầu đã giành được chiếc ghế của Nhà Trắng nhờ vào thông điệp chống Trung cộng, thì điều này mang ý nghĩa nhiều hơn là sự trả đũa đơn thuần.
Đối với ông Trump, đây là về việc hoàn thành những thứ còn dang dở từ nhiệm kỳ đầu tiên.
“Chúng tôi đã không có thời gian để làm điều đúng đắn, chúng tôi đang làm điều đó bây giờ,” ông nói với các phóng viên.
Mục tiêu của tổng thống Mỹ không gì khác ngoài việc làm đảo lộn hệ thống thương mại toàn cầu vốn đã định hình: Trung cộng là công xưởng của thế giới và quan niệm từng được chấp nhận rộng rãi rằng gia tăng thương mại là một điều tích cực.
Nguồn hình ảnh,Getty Images, Trung cộng hiện sản xuất 60% lượng ô tô điện trên thế giới – phần lớn trong số đó được sản xuất bởi các thương hiệu trong nước
Để hiểu được vấn đề này là trọng tâm quan điểm của Tổng thống Mỹ tới mức nào, cần nhìn lại thời điểm trước khi bất cứ ai đánh giá ông Trump là một ứng viên tổng thống tiềm năng, chứ chưa nói đến việc ông là người đắc cử.
Vào năm 2012, khi tôi lần đầu tiên đưa tin từ Thượng Hải – trung tâm kinh tế của Trung cộng – hầu hết mọi người coi việc gia tăng thương mại với Trung cộng là điều hiển nhiên: từ các lãnh đạo doanh nghiệp toàn cầu, quan chức Trung cộng, phái đoàn chính phủ nước ngoài, đến các nhà báo quốc tế và giới kinh tế học.
Điều đó thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu, cung cấp nguồn hàng giá rẻ vô tận, làm giàu cho “đội quân” công nhân nhà máy mới của Trung cộng tham gia ngày càng sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và mang lại cơ hội sinh lợi cho các tập đoàn đa quốc gia bán hàng hóa của họ cho tầng lớp trung lưu mới hình thành.
Vài năm sau khi tôi tới Trung cộng, quốc gia này đã vượt Mỹ để trở thành thị trường lớn nhất thế giới cho Rolls Royce, General Motors và Volkswagen.
Đằng sau sự phát triển ấy còn có một niềm tin khác, sâu sắc hơn.
Quan điểm lúc đó cho rằng: khi đất nước trở nên giàu có hơn, người dân Trung cộng sẽ bắt đầu đòi hỏi cải cách chính trị.
Thói quen tiêu dùng của họ cũng được cho là sẽ khiến nền kinh tế Trung cộng chuyển dịch sang mô hình xã hội tiêu dùng.
Thế nhưng, kỳ vọng thứ nhất đã không xảy ra – Đảng Cộng sản Trung cộng thậm chí còn siết chặt kiểm soát hơn.
Còn kỳ vọng thứ hai thì tiến triển quá chậm – Trung cộng không những vẫn phụ thuộc vào xuất khẩu, mà còn công khai đặt mục tiêu thống trị thị trường toàn cầu.
Chính sách nổi tiếng – “Made in China 2025” công bố năm 2015 – đã vạch ra tham vọng được nhà nước hậu thuẫn nhằm biến Trung cộng thành lãnh đạo toàn cầu trong một số lĩnh vực sản xuất chủ chốt, từ hàng không vũ trụ đến đóng tàu và xe điện.
Và rồi, chỉ một năm sau đó, một nhân tố ngoại lai hoàn toàn xa lạ với chính trường bắt đầu chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ. Người này liên tục lập luận rằng sự trỗi dậy của Trung cộng đã đục rỗng nền kinh tế Mỹ, tàn phá các bang công nghiệp truyền thống và khiến công nhân lao động tay chân mất kế sinh nhai và cả lòng tự trọng.
Cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã đập tan khuôn mẫu cũ, khiến sự đồng thuận tồn tại bấy lâu bị lung lay. Tổng thống kế nhiệm – ông Joe Biden – dù không tiếp tục gây gắt như ông Trump nhưng cũng giữ lại phần lớn các mức thuế trừng phạt với Trung cộng.
Thế nhưng, dù chắc chắn đã gây không ít tổn thất cho Trung cộng, các đòn thuế đó vẫn chưa thể làm thay đổi mô hình kinh tế của nước này.
Hiện Trung cộng sản xuất 60% số xe điện trên thế giới – phần lớn trong số đó do các thương hiệu nội địa chế tạo – và chiếm tới 80% sản lượng pin cung cấp cho những chiếc xe ấy.
Và giờ đây, ông Trump quay trở lại với vòng leo thang thuế quan mới – ăn miếng trả miếng.
Nếu không tính đến hàng loạt biện pháp thuế quan “bật ra rồi lại thu vào” mà ông đã tung ra trong những ngày gần đây, thì động thái lần này có thể được xem là cú sốc lớn nhất từng giáng vào hệ thống thương mại toàn cầu vốn đã được thiết lập.
Diễn biến sắp tới phụ thuộc vào câu trả lời cho hai câu hỏi chính.
Đầu tiên, liệu Trung cộng có chấp nhận lời đề nghị đàm phán đó hay không.
Và thứ hai, giả sử cuối cùng có đàm phán, liệu Trung cộng có sẵn lòng đưa ra những nhượng bộ lớn mà Mỹ đang tìm kiếm hay không, bao gồm cả việc cải tổ hoàn toàn mô hình kinh tế dựa trên xuất khẩu của mình.
Để trả lời được hai câu hỏi này, điều đầu tiên cần nhắc tới là chúng ta đang ở trong một trận địa mới toanh chưa từng được khám phá trước đó, vì vậy chúng ta nên thận trọng với bất kỳ ai nói rằng họ biết Bắc Kinh sẽ phản ứng như thế nào.
Nhưng chắc chắn có những lý do để thận trọng.
Tầm nhìn của Trung cộng về sức mạnh kinh tế của mình – một tầm nhìn dựa trên xuất khẩu mạnh mẽ và một thị trường nội địa được bảo vệ chặt chẽ – giờ đây gắn liền với ý tưởng phục hưng quốc gia và quyền lực độc đảng tối cao.
Ví dụ, sự kiểm soát chặt chẽ của Bắc Kinh đối với lĩnh vực thông tin có nghĩa là họ khó có khả năng dỡ bỏ các rào cản đối với các công ty công nghệ Mỹ.
Nhưng có một câu hỏi thứ ba, và đó là câu hỏi mà Mỹ phải trả lời.
Liệu Mỹ còn tin vào thương mại tự do? Ông Donald Trump thường cho rằng thuế quan là một điều tốt, không chỉ đơn thuần là một phương tiện để đạt được mục đích, mà tự nó đã tốt.
Ông nói về lợi ích của hàng rào bảo hộ đối với Mỹ, nhằm kích thích đầu tư trong nước, khuyến khích các công ty Mỹ đưa chuỗi cung ứng ở nước ngoài trở về nhà và tăng doanh thu thuế.
Và nếu tin rằng đó thực sự là mục đích chính của thuế quan, Bắc Kinh có thể quyết định rằng chẳng còn gì để đàm phán.
Thay vì ủng hộ ý tưởng hợp tác kinh tế, hai siêu cường lớn nhất thế giới có thể đưa mình vào một cuộc chiến giành quyền lực kinh tế tối cao mà kẻ thắng được tất cả.
Nếu vậy, điều đó thực sự sẽ đập tan sự đồng thuận hiện hữu và dẫn tới một tương lai rất khác, có lẽ rất nguy hiểm.
Anthony Zurcher
Phóng viên Bắc Mỹ
BBC (10.04.2025)