Tóm tắt: Các cơ quan tình báo Nga đã biến Brazil thành một dây chuyền sản xuất ra các điệp viên hoạt động bí mật. Một nhóm các điệp viên cấp liên bang từ quốc gia Nam Mỹ này đã âm thầm phá hủy hệ thống tình báo trên của Nga.
—–
Artem Shmyrev đã lừa được mọi người. Viên sĩ quan tình báo Nga dường như đã xây dựng được một danh tính hoàn hảo. Anh điều hành một doanh nghiệp in 3-D thành công và chia sẻ một căn hộ cao cấp ở Rio de Janeiro với bạn gái người Brazil và một chú mèo Maine Coon màu cam và trắng.
Nhưng quan trọng nhất, anh ta có giấy khai sinh và hộ chiếu hợp lệ chứng minh anh ta là Gerhard Daniel Campos Wittich, một công dân Brazil 34 tuổi.
Sau sáu năm ẩn dật, Shmyrev đã nóng lòng muốn bắt đầu công việc gián điệp thực sự.
“Không ai muốn cảm thấy mình là kẻ thua cuộc,” Shmyrev viết trong tin nhắn năm 2021 gửi cho người vợ Nga của mình – cũng là một sĩ quan tình báo – bằng thứ tiếng Anh không hoàn hảo. “Đó là lý do tại sao anh tiếp tục làm việc và hy vọng.”
Shmyrev không hề đơn độc. Trong nhiều năm, một phóng sự điều tra của tờ New York Times phát hiện ra rằng Nga đã sử dụng Brazil làm bệ phóng cho các sĩ quan tình báo ưu tú nhất của mình, được gọi là những người bất hợp pháp. Bằng một nghiệp vụ táo bạo và sâu rộng, các điệp viên đã xóa bỏ quá khứ của mình ở Nga. Họ bắt đầu kinh doanh, kết bạn và có những mối tình — những sự kiện mà trong nhiều năm đã trở thành nền tảng xây dựng nên những bản sắc cá nhân hoàn toàn mới.
Các hoạt động gián điệp lớn của Nga đã bị phát hiện trong quá khứ, bao gồm cả ở Mỹ vào năm 2010. Lần này thì khác. Mục tiêu không phải là do thám đất nước Brazil, mà là trở thành người Brazil. Một khi có được vỏ bọc với những câu chuyện quá khứ đáng tin cậy, họ sẽ lên đường đến Mỹ, Châu Âu hoặc Trung Đông và bắt đầu làm công việc tình báo một cách nghiêm túc.
Về cơ bản, người Nga đã biến Brazil thành một dây chuyền lắp ráp cho các điệp viên hoạt động bí mật như Shmyrev.
Một người bắt đầu kinh doanh đồ trang sức. Một người khác trở thành người mẫu tóc vàng, mắt xanh. Người thứ ba được nhận vào một trường đại học Mỹ. Có một nhà nghiên cứu người Brazil đã tìm được việc làm ở Na Uy, và một cặp vợ chồng cuối cùng đã đến Bồ Đào Nha.
Sau đó, mọi thứ sụp đổ.
Trong ba năm qua, các điệp viên phản gián Brazil đã âm thầm và có phương pháp truy lùng những điệp viên này. Thông qua công tác kiểm tra tỉ mỉ, các điệp viên này đã phát hiện ra một mô hình cho phép họ xác định từng điệp viên một.
Theo các tài liệu và cuộc phỏng vấn, các đặc vụ đã phát hiện ra ít nhất chín sĩ quan Nga hoạt động dưới các danh tính Brazil. Sáu người chưa bao giờ được công khai cho đến bây giờ. Các quan chức cho biết cuộc điều tra đã trải dài ít nhất tám quốc gia, với thông tin tình báo đến từ Mỹ, Israel, Hà Lan, Uruguay và các cơ quan an ninh phương Tây khác.
Sử dụng hàng trăm tài liệu điều tra và phỏng vấn hàng chục cảnh sát và quan chức tình báo trên ba châu lục, The Times đã ghép lại các chi tiết về hoạt động gián điệp của Nga tại Brazil và nỗ lực bí mật nhằm loại bỏ các hoạt động này.
Việc phá dỡ công xưởng sản xuất gián điệp của Điện Kremlin không chỉ là một hoạt động phản gián thông thường. Đó là một phần của hậu quả tai hại từ một thập kỷ âm thầm xâm lược của Nga. Các điệp viên Nga đã giúp bắn hạ một máy bay chở khách trên đường từ Amsterdam vào năm 2014. Họ đã can thiệp vào các cuộc bầu cử ở Mỹ, Pháp và những nơi khác. Họ đầu độc những người được cho là kẻ thù và lập kế hoạch cho các cuộc đảo chính.
Nhưng chính quyết định xâm lược Ukraine của Tổng thống Vladimir V. Putin vào tháng 2 năm 2022 đã thúc đẩy việc truy lùng toàn cầu đối với các điệp viên Nga ngay cả ở những nơi trên thế giới mà các sĩ quan này từ lâu đã được hưởng một mức độ miễn trừ nhất định. Trong số các quốc gia đó có Brazil, quốc gia có lịch sử quan hệ hữu nghị với Nga.
Cuộc điều tra này của Brazil đã giáng một đòn tàn khốc vào chương trình nhập cư bất hợp pháp của Moscow. Nó đã loại bỏ một nhóm sĩ quan được đào tạo bài bản, những người sẽ khó có thể thay thế. Ít nhất hai người đã bị bắt. Những người khác đã vội vã rút về Nga. Khi vỏ bọc của họ bị tiết lộ, rất có thể họ sẽ không bao giờ được làm việc ở nước ngoài nữa.
Nguyên nhân chính dẫn đến thất bại kinh hoàng này là một nhóm điệp viên phản gián thuộc Cảnh sát Liên bang Brazil, cũng là đơn vị đã điều tra cựu tổng thống Brazil, Jair Bolsonaro, vì tội âm mưu đảo chính.
Từ trụ sở hiện đại của họ tại thủ đô Brasília, họ đã dành nhiều năm để sàng lọc hàng triệu hồ sơ nhận dạng của người Brazil để tìm kiếm các mẫu hình nhất định.
Chiến dịch này được gọi là Chiến dịch phía Đông.
1. Những bóng ma trong hệ thống
Vào đầu tháng 4 năm 2022, chỉ vài tháng sau khi quân đội Nga tiến vào Ukraine, CIA đã chuyển một thông điệp khẩn cấp và đặc biệt tới Cảnh sát Liên bang Brazil.
Tổ chức tình báo Mỹ này đưa tin rằng một sĩ quan mật vụ trong cơ quan tình báo quân sự Nga gần đây đã đến Hà Lan để thực tập tại Tòa án Hình sự Quốc tế — ngay khi cơ quan này bắt đầu điều tra các tội ác chiến tranh của Nga ở Ukraine.
Thực tập sinh tương lai này đang đi du lịch bằng hộ chiếu Brazil dưới cái tên Victor Muller Ferreira. Anh ta đã nhận được bằng tốt nghiệp từ Đại học Johns Hopkins dưới cái tên đó. Nhưng tên thật của anh ta, CIA cho biết, là Sergey Cherkasov. Các viên chức biên giới Hà Lan đã từ chối cho anh ta nhập cảnh, và hiện anh ta đang trên máy bay đến São Paulo.
Với bằng chứng hạn chế và chỉ có vài giờ để hành động, người Brazil không có thẩm quyền bắt giữ Cherkasov tại sân bay. Vì vậy, trong nhiều ngày lo lắng, cảnh sát đã theo dõi anh ta chặt chẽ trong khi Cherkasov vẫn tự do tại một khách sạn ở São Paulo.
Cuối cùng, các sĩ quan đã có lệnh bắt giữ và thực hiện tống giam Cherkasov — không phải vì tội làm gián điệp, mà vì tội danh khiêm tốn hơn: sử dụng giấy tờ giả.
Ngay cả điều đó cũng trở thành một vụ kiện khó khăn hơn nhiều so với bất kỳ ai mong đợi. Khi bị thẩm vấn, ông Cherkasov tỏ ra kiêu ngạo, khăng khăng rằng mình là người Brazil. Và ông có tài liệu để chứng minh điều đó.
Hộ chiếu Brazil màu xanh của ông là hộ chiếu thật. Ông có thẻ đăng ký cử tri Brazil theo luật định và giấy chứng nhận chứng minh ông đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự bắt buộc.
Tất cả đều là thật.
“Không có mối liên hệ nào giữa ông ta và đất nước Đại Nga,” một điều tra viên của Cảnh sát Liên bang cho biết, người này cũng như nhiều người khác đều yêu cầu giấu tên vì cuộc điều tra vẫn đang tiếp diễn.
Chỉ đến khi cảnh sát tìm thấy giấy khai sinh của ông thì câu chuyện về ông Cherkasov – và toàn bộ hoạt động của Nga tại Brazil – mới bắt đầu sụp đổ.
Trong quá khứ, điệp viên Nga thường lấy được giấy tờ tùy thân bằng cách mạo danh người đã chết, thường là trẻ sơ sinh.
Nhung không phải trong trường hợp này. Các đặc vụ xác định Victor Muller Ferreira chưa bao giờ tồn tại. Nhưng ông ta lại có giấy khai sinh thật.
Tài liệu này cho biết Victor Muller Ferreira sinh ra tại Rio de Janeiro vào năm 1989, có mẹ là người Brazil, một người có thật đã qua đời bốn năm sau đó.
Nhưng khi cảnh sát tìm thấy gia đình bà Ferreira, các đặc vụ biết rằng bà này chưa bao giờ có con. Các nhà chức trách không bao giờ tìm thấy bất kỳ ai trùng tên với người cha được khai trong giấy.
Phát hiện này đã đặt ra những câu hỏi đáng kinh ngạc. Làm thế nào một điệp viên Nga có thể có được những giấy tờ hợp pháp dưới một cái tên giả? Quan trọng nhất, cảnh sát tự hỏi, nếu một điệp viên có thể làm được điều đó, tại sao những điệp viên khác lại không thể?
Các đặc vụ liên bang của Brazil bắt đầu tìm kiếm những người mà họ gọi là “bóng ma”: những người có giấy khai sinh hợp pháp, sống cả đời mà không có bất kỳ hồ sơ nào chứng minh họ thực sự sống ở Brazil và đột nhiên xuất hiện như người trưởng thành, và sau đó nhanh chóng thu thập giấy tờ tùy thân.
Để tìm ra những bóng ma này, các đặc vụ bắt đầu tìm kiếm các mẫu trong hàng triệu hồ sơ khai sinh, hộ chiếu, giấy phép lái xe và số an sinh xã hội.
Một số trong số đó có thể được tự động hóa, nhưng không phải tất cả các cơ sở dữ liệu của Brazil đều có thể dễ dàng liên kết với nhau và có thể áp dụng tìm kiếm kỹ thuật số. Phần lớn việc này phải được thực hiện thủ công.
Việc phân tích dò tìm này đã cho phép Chiến dịch phía Đông làm sáng tỏ toàn bộ chiến dịch của Nga.
“Mọi thứ bắt đầu từ Sergey,” một quan chức cấp cao của Brazil cho biết.
2. Những điệp viên đặc biệt của Putin
Tất cả điệp viên, bất kể họ làm việc cho quốc gia nào, đều phải đối mặt với cùng một thách thức: tạo ra một danh tính giả có thể vượt qua được việc kiểm soát nhân thân.
Trong nhiều thế hệ, các điệp viên bí mật sử dụng hộ chiếu giả, dưới một cái tên bị đánh cắp và những câu chuyện ngụy trang được tập dượt kỹ lưỡng. Thời đại kỹ thuật số, nơi hầu như mọi người đều có lịch sử trực tuyến, đã khiến mọi thứ trở nên phức tạp hơn nhiều.
Đây là một vấn đề đặc biệt nghiêm trọng đối với Nga. Đó là bởi vì, trong khi tất cả các dịch vụ gián điệp đều sử dụng các điệp viên ngầm, hầu hết đều dựa vào mạng lưới những người cung cấp thông tin địa phương để thực hiện công việc thu thập thông tin tình báo, thì Nga lại là một quốc gia độc đáo. Có lịch sử từ những năm đầu của Liên Xô, các sĩ quan mật vụ này đã cam kết phục vụ cả đời, sống và làm việc như những con người hoàn toàn khác.
Bản thân ông Putin đã thừa nhận công việc giám sát các điệp viên mật của Liên Xô khi còn là một sĩ quan KGB trẻ tuổi được điều động đến Đông Đức vào cuối Chiến tranh Lạnh.
“Đây là những con người đặc biệt có phẩm chất đặc biệt, niềm tin đặc biệt và tính cách đặc biệt,” ông nói trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình năm 2017. “Bỏ lại cuộc sống trước đây, bỏ lại những người thân yêu và gia đình, bỏ lại đất nước trong nhiều năm để cống hiến cả cuộc đời phục vụ tổ quốc, đó không phải là điều mà ai cũng có thể làm được. Chỉ những người được chọn mới có thể làm được, và tôi nói điều này mà không hề khoa trương.”
Brazil dường như là nơi lý tưởng để các điệp viên được ông Putin lựa chọn xây dựng các câu chuyện truyền kỳ của họ. Hộ chiếu Brazil là một trong những hộ chiếu hữu ích nhất thế giới, cho phép đi lại miễn thị thực đến nhiều quốc gia gần như hộ chiếu Mỹ. Một người có nét đặc trưng của châu Âu và giọng nói lơ lớ khó có thể nổi bật ở một quốc gia Brazil đa sắc tộc.
Trong khi nhiều quốc gia yêu cầu xác minh từ bệnh viện hoặc bác sĩ trước khi cấp giấy khai sinh, Brazil cho phép một ngoại lệ đặc biệt đối với những người sinh ra ở vùng nông thôn. Chính quyền sẽ cấp giấy khai sinh cho bất kỳ ai tuyên bố, trước sự chứng kiến của hai người làm chứng, rằng một đứa trẻ được sinh ra từ ít nhất một trong hai cha mẹ là người Brazil.
Hệ thống này cũng mang tính phi tập trung và dễ xảy ra tham nhũng cục bộ.
Có giấy khai sinh trong tay, bạn chỉ cần nộp đơn đăng ký cử tri, giấy tờ quân sự và cuối cùng là hộ chiếu.
Một khi có được những giấy tờ này, điệp viên có thể đi đến bất cứ nơi nào trên thế giới.
Sáu điệp viên Nga, theo chiều kim đồng hồ từ trên cùng bên trái; Yekaterina Leonidovna Danilova, Vladimir Aleksandrovich Danilov, Olga Igorevna Tyutereva, Aleksandr Andreyevich Utekhin, Irina Alekseyevna Antonova và Roman Olegovich Koval.
3. Đột phá trong vụ án
Một trong những cái tên đầu tiên xuất hiện khi các nhà điều tra bắt đầu tìm kiếm là Gerhard Daniel Campos Wittich. Ông ta có vẻ phù hợp với mô hình giả danh này. Giấy khai sinh của Wittich cho biết ông sinh ra ở Rio vào năm 1986, nhưng ông dường như xuất hiện từ hư không vào năm 2015.
Vào thời điểm các đặc vụ bắt đầu điều tra, ông Shmyrev đã xây dựng được một danh tính ngụy trang thuyết phục đến mức ngay cả bạn gái và đồng nghiệp của ông cũng không ngờ được. Ông nói tiếng Bồ Đào Nha hoàn hảo, pha chút giọng mà ông giải thích là kết quả của thời thơ ấu ở Áo.
Ông dường như dồn hết mọi thứ mình có vào công ty 3D Rio, mà ông xây dựng từ con số không và có vẻ thực sự quan tâm đến nó, theo lời kể của những người đồng nghiệp cũ. Ông dành nhiều giờ làm việc trên tầng 16 của một tòa nhà cao tầng ở trung tâm Rio, cách Lãnh sự quán Mỹ một dãy nhà. Đôi khi ông cho nhân viên về nhà để ông có thể làm việc một mình.
“Ông ấy nghiện công việc”, Felipe Martinez, một khách hàng cũ kết bạn với người Nga mà ông biết tên là Daniel, cho biết. “Ông ấy nghĩ lớn, bạn biết đấy.”
Một cựu nhân viên cho biết công ty đã thành công khi giành được các khách hàng như TV Globo, một mạng lưới truyền hình và quân đội Brazil. (Nhân viên này, yêu cầu không nêu tên, cho biết ông Shmyrev chưa bao giờ được mời đến bất kỳ căn cứ quân sự nào.)
Nhưng có những điều kỳ quặc, bạn bè và đồng nghiệp cho biết. Ông không bao giờ kết nối máy tính của mình với internet khi không sử dụng nó. Và ông dường như có nhiều tiền hơn số tiền mà doanh nghiệp của ông có thể cung cấp.
Ông Shmyrev đã có những chuyến đi đột xuất đến châu Âu và châu Á, và nói đùa rằng ông đang tiến hành các công việc “gián điệp công nghiệp” để chống lại các đối thủ cạnh tranh. Đôi khi ông đóng giả làm khách hàng của các công ty in ấn khác và đã từng gửi một trong những nhân viên của mình đến thực tập tại một doanh nghiệp đối thủ để lấy thông tin.
Người đàn ông này cũng có vẻ sợ máy ảnh và không thích bị chụp ảnh đến nỗi một cựu nhân viên nhớ lại anh đã nói đùa rằng ông chủ có thể đã bị “Cảnh sát Liên bang truy nã”.
Ông Martinez nhớ lại rằng ông Shmyrev đã hoảng sợ khi một tờ báo địa phương đăng bức ảnh ông đứng đối diện với thị trưởng Rio tại lễ khai trương một trung tâm công nghệ.
Nhưng chỉ khi nhìn lại, thì mọi chuyện mới có vẻ quan trọng, bạn bè của Shmyrev cho biết.
Trong thâm tâm, ông Shmyrev cảm thấy buồn chán và thất vọng với cuộc sống bí mật này.
“Không có thành tựu thực sự nào trong công việc của anh cả,” ông Shmyrev viết trong một tin nhắn gửi cho người vợ Nga. “Anh đã không ở nơi anh cần phải ở trong 2 năm rồi.”
Vợ ông, Irina Shmyreva, một điệp viên Nga khác nhắn tin từ nửa vòng trái đất tại Hy Lạp, đã tỏ ra không thông cảm. “Nếu anh muốn có một cuộc sống gia đình bình thường, thì anh đã đưa ra một lựa chọn sai lầm về cơ bản mất rồi”, cô trả lời.
Nhưng cô cũng thừa nhận rằng cuộc sống hiện tại của họ không như họ mong đợi.
“Đúng vậy, nó không như đã hứa và nó tệ lắm,” cô nhắn tin cho anh. “Về cơ bản, mọi người đã bị lừa phải sống cuộc sống như vậy và em thấy đó là điều tệ hại. Nó là không trung thực và không mang tính xây dựng.”
Các văn bản này là một phần trong bộ sưu tập tài liệu được chia sẻ với các cơ quan tình báo nước ngoài và được tờ The New York Times xem qua. Chúng được gửi vào tháng 8 năm 2021 và sau đó được tình báo Brazil khôi phục từ điện thoại của Shmyrev.
Sáu tháng sau, Nga xâm lược Ukraine. Đột nhiên, các cơ quan tình báo trên toàn thế giới hợp tác với nhau và ưu tiên phá vỡ hoạt động gián điệp của Điện Kremlin. Cuộc sống của các điệp viên Nga được cấy lại trên toàn thế giới đã bị đảo lộn.
Đầu tiên là ông Cherkasov, một thực tập sinh bị bắt nhiều tuần sau cuộc xâm lược. Sau đó là Mikhail Mikushin, người đang bị Brazil điều tra, đã xuất hiện ở Na Uy và bị bắt. Hai điệp viên Nga hoạt động bí mật đã bị bắt ở Slovenia, nơi họ sống dưới danh tính như những người Argentina.
Đến cuối năm 2022, các nhà điều tra Brazil đã chuẩn bị cất lưới bắt Shmyrev.
Các đặc vụ liên bang đã bóc tách nhân vật Gerhard Daniel Campos Wittich và phát hiện ra rằng bà mẹ của ông đã chết và bà chưa bao giờ có một đứa con nào mang tên giả Gerhard. Người cha được khai trên giấy khai sinh của ông không thể tìm thấy.
Đến cuối tháng 12, các điệp viên gần như chắc chắn rằng họ đã phát hiện ra một điệp viên Nga hoạt động bí mật.
Nếu ông Shmyrev có hoảng sợ, ông cũng không biểu lộ dấu hiệu nào. Một buổi chiều tháng 12, ông dùng bữa tối với một đồng nghiệp tại khu phố Botafogo thời thượng của Rio. Ông có vẻ thoải mái và nói rằng ông sẽ đi Malaysia trong một tháng, theo lời một nhân viên giấu tên.
Shmyrev đã chuồn khỏi Brazil chỉ vài ngày trước khi Cảnh sát Liên bang nước này phát hiện ra tên thật của anh ta. Các đặc vụ đã sốc nặng. Bao nhiêu công sức đã bỏ ra, và họ lại tóm trượt con cá.
Ông Shmyrev có vé khứ hồi trở về Brazil ngày 2 tháng 2 năm 2023. Vì vậy, các đặc vụ đã có được lệnh bắt giữ và lệnh khám xét địa chỉ của ông. Khi ông Shmyrev hạ cánh xuống đất Brazil, cảnh sát sẽ sẵn sàng bắt người.
Nhưng Shmyrev đã không bao giờ quay trở lại.
Ảnh: Một bức ảnh chụp vào cuối những năm 1980 do Cơ quan Lưu trữ Stasi cung cấp cho thấy Vladimir V. Putin, thứ hai từ trái sang, khi ông được điều đến Dresden, Đông Đức, với tư cách là một sĩ quan KGB quản lý các điệp viên, từ năm 1985 đến năm 1990.
4. ‘Điều gì tệ hơn cả việc bị bắt giữ?’
Shmyrev không phải là điệp viên Nga duy nhất trốn thoát khỏi tay các đặc vụ Brazil.
Mỗi lần các điệp viên tìm ra được một cái tên, dường như họ đã đến quá muộn.
Một cặp vợ chồng ngoài 30 tuổi, sống với tên Manuel Francisco Steinbruck Pereira và Adriana Carolina Costa Silva Pereira, đã trốn sang Bồ Đào Nha vào năm 2018 và biến mất.
Một nhóm điệp viên Nga dường như có mặt ở Uruguay. Một người phụ nữ có tên là Maria Luisa Dominguez Cardozo có giấy khai sinh Brazil và sau đó có được hộ chiếu Uruguay. Và có một cặp vợ chồng khác: Federico Luiz Gonzalez Rodriguez và vợ anh ta, Maria Isabel Moresco Garcia, một điệp viên tóc vàng đóng giả làm người mẫu.
Hy vọng tốt nhất của các điệp viên Brazil trong việc bắt giữ có vẻ như là một thợ kim hoàn tên là Eric Lopes. Cảnh sát phát hiện ra rằng thực ra anh ta là một điệp viên Nga tên là Aleksandr Utekhin.
Doanh nghiệp của Utekhin đã được giới thiệu trong chương trình truyền hình Brazil năm 2021 có tên “Doanh nhân thành đạt”, chương trình này gọi ông là “chuyên gia về đá quý”.
Nhưng người dẫn chương trình đã nói trong một cuộc phỏng vấn với tờ The Times rằng ông Lopes đã trả tiền cho quảng cáo trên truyền hình đó. MC này nói ông Lopes là một người kỳ lạ. Ông ấy nói “một thứ tiếng Bồ Đào Nha lơ lớ”, và từ chối lên hình. Một nhân viên lên sóng thay mặt ông Lopes biết rất ít về công việc kinh doanh của Lopes đến nỗi ông ấy phải nhắc hộ lời thoại của người này.
Người dẫn chương trình nói thêm: “Tôi nghĩ: ‘Ồ, có chuyện gì đang xảy ra vậy?'”
Khi các đặc vụ liên bang đến các cửa hàng, họ không tìm thấy dấu vết nào của ông Lopes hay số vàng hoặc đá quý mà ông đã quảng cáo trên Instagram.
Cửa hàng của ông ở Brasília hiện do một công ty bảo hiểm thuê. Địa chỉ cửa hàng ở São Paulo, đối diện với một chi nhánh của cảnh sát quân sự Brazil, là trụ sở của một công ty bất động sản.
Các nhà điều tra tin rằng doanh nghiệp của Lopes chỉ tồn tại như một tấm bình phong để củng cố uy tín của ông tại Brazil. Một viên chức an ninh phương Tây có hiểu biết về vụ án cho biết, sau khi rời Brazil, ông Utekhin đã dành một thời gian ở Trung Đông. Vị trí chính xác của ông không được xác định, mặc dù các viên chức tình báo Brazil nghĩ rằng ông và những đặc vụ khác đã quay trở lại Nga.
Không rõ liệu có sự kiện nào khiến các đặc vụ Nga này sợ hãi và quay về nhà hay không. Nhưng với quá nhiều sự tập trung vào nước Nga sau cuộc xâm lược Ukraine, các chuyên gia tình báo cho biết có lẽ các ông chủ ở Matxcơva đã kết luận rằng thế giới đã trở nên quá nguy hiểm đối với họ.
Các điệp viên Brazil điều hành Chiến dịch phía Đông đã dành vô số giờ để khám phá những cái tên giả và vẫn không có bằng chứng nào ngoại trừ cáo buộc về sử dụng giấy tờ giả mạo đối với ông Cherkasov.
Nhưng họ đã chia sẻ những gì họ biết được với các cơ quan tình báo thế giới, những người có nhiệm vụ kiểm tra chéo thông tin đó với hồ sơ của các điệp viên tình báo Nga đã biết. Và họ đã tìm thấy sự trùng khớp, trong một số trường hợp cho phép người Brazil gắn tên thật vào danh tính giả của người Brazil.
Ví dụ, một cặp đôi sống ở Bồ Đào Nha dưới cái tên Pereira thực chất là Vladimir Aleksandrovich Danilov và Yekaterina Leonidovna Danilova, theo hai quan chức tình báo phương Tây.
Brazil từ lâu đã duy trì sự trung lập khi nói đến các chia rẽ địa chính trị. Ngay cả sau khi Nga xâm lược Ukraine, Brazil vẫn duy trì mối quan hệ hữu nghị với Matxcơva. Vì vậy, việc Điện Kremlin sử dụng lãnh thổ Brazil cho một hoạt động gián điệp quy mô lớn được coi là một sự phản bội. Các nhà chức trách Brazil muốn gửi đi một thông điệp nhắc nhở.
“Chúng tôi chỉ đang suy nghĩ, ‘Điều gì tệ hơn việc bị bắt như là gián điệp vậy?'” một điều tra viên cấp cao người Brazil cho biết. “Đó là việc bị vạch trần là gián điệp”.
Để làm được điều đó, các nhà điều tra đã đưa ra một ý tưởng táo bạo. Họ có thể sử dụng Interpol, tổ chức cảnh sát lớn nhất thế giới, để “thiêu sống” các điệp viên của ông Putin.
Đó là một sự trả thù trớ trêu. Trong nhiều năm, ông Putin đã thao túng cơ sở dữ liệu của Interpol để quấy rối những người bất đồng chính kiến và các đối thủ chính trị của ông.
Mùa thu năm ngoái, Brazil đã ban hành một loạt thông báo xanh của Interpol — cảnh báo tìm kiếm thông tin về một người. Các thông báo này đã lưu hành tên, ảnh và dấu vân tay của các điệp viên Nga, bao gồm cả ông Shmyrev và ông Cherkasov, đến tất cả 196 quốc gia thành viên.
Interpol, với tư cách là một cơ quan độc lập, không giải quyết các vấn đề mang tính chính trị như gián điệp. Để giải quyết vấn đề đó, chính quyền Brazil cho biết những người Nga trên đang bị điều tra vì sử dụng giấy tờ giả.
Uruguay đã ban hành các cảnh báo tương tự, được các phóng viên NYT xem qua, đối với những người bị nghi ngờ là gián điệp Nga đã xuất hiện ở nước này dưới danh tính người Brazil. Các quan chức tình báo cho biết tên thật của họ là Roman Olegovich Koval, Irina Alekseyevna Antonova và Olga Igorevna Tyutereva.
Ông Koval và bà Antonova, một cặp đôi đã kết hôn, đột nhiên rời Brazil trên chuyến bay đến Uruguay vào năm 2023, các nhà điều tra cho biết. Theo quan chức cấp cao, địa điểm cuối cùng được biết đến của bà Tyutereva là Namibia.
Các thông báo của Interpol không bao gồm tên thật, nhưng bao gồm ảnh và thông tin nhận dạng khác. Với danh tính được ghi vào cơ sở dữ liệu của cảnh sát và tên thật được các dịch vụ gián điệp đánh dấu, những điệp viên Nga này rất có thể sẽ không bao giờ làm gián điệp ở nước ngoài nữa.
Trong số tất cả các điệp viên, chỉ có Cherkasov vẫn ở trong tù. Anh ta bị kết tội làm giả giấy tờ và bị kết án 15 năm tù, nhưng bản án đã được giảm xuống còn 5 năm.
Trong một động thái rõ ràng để đưa Cherkasov về nước sớm, chính phủ Nga tuyên bố rằng Cherkasov là một kẻ buôn ma túy bị truy nã và đã đệ đơn lên tòa án Brazil yêu cầu dẫn độ anh ta.
Nhưng Brazil đã nhanh chóng phản bác. Nếu ông Cherkasov là một kẻ buôn ma túy, theo các công tố viên lập luận, thì điều cần thiết là ông phải bị giam giữ lâu hơn nữa để cảnh sát có thể điều tra.
Nếu không thì giờ này Cherkasov lẽ ra đã có thể được thả ra. Nhưng hiện tại Cherkasov vẫn bị giam giữ tại Brasília.
5. ‘Bạn sẽ nghe những chuyện về tôi’
Trong một thời gian sau khi rời Brazil, Shmyrev thường xuyên liên lạc với bạn bè và bạn gái người Brazil của mình. Nhưng vào đầu tháng 1 năm 2023, các tin nhắn text của anh đã dừng lại.
“Nhiều tuần trôi qua và chúng tôi không biết phải làm gì”, ông Martinez, bạn của Shmyrev, cho biết.
Bạn gái của Shmyrev đã đăng bài lên một nhóm trên Facebook có tên là “Hội người Brazil ở Kuala Lumpur” để tìm kiếm sự giúp đỡ nhằm tìm kiếm Shmyrev.
“Chúng tôi bắt đầu như một công việc thám tử,” ông Martinez nói. “Chúng tôi đã lên mạng. Chúng tôi gọi đến đồn cảnh sát, đại sứ quán, khách sạn ở Kuala Lumpur, cố gắng truy tìm anh ta. Và chúng tôi không thể tìm thấy anh ta.”
Khi Shmyrev không đáp chuyến bay trở về Brazil, cảnh sát đã vào cuộc. Các đặc vụ đã phát hiện ra rằng Shmyrev đã để lại một số thiết bị điện tử chứa thông tin cá nhân quan trọng, bao gồm cả tin nhắn với người vợ là điệp viên Nga. Anh ta cũng để lại 12.000 đô la tiền mặt trong két sắt.
Đó là những dấu hiệu cho thấy Shmyrev đã có kế hoạch quay trở về. Cũng như những đặc vụ khác, những câu hỏi về động lực thúc đẩy Shmyrev ra đi và điều gì khiến anh ta chạy trốn vẫn còn là điều bí ẩn. Vào thời điểm đó, người vợ người Nga của Shmyrev cũng đột nhiên rời bỏ công việc gián điệp của mình ở Hy Lạp. Sau đó, người này đã bị chính quyền Hy Lạp vạch trần.
Mặc dù vậy, bạn bè vẫn nói rằng họ nhớ Shmyrev.
“Đôi khi tôi nghĩ rằng một ngày nào đó tôi sẽ đến đó, đến Saint Petersburg,” ông Martinez nói. “Tôi sẽ đến quầy bar. Tôi sẽ gọi một ly vodka. Và rồi, anh ấy sẽ ở phía bên kia quầy.”
Trong tưởng tượng của mình, ông Martinez gật đầu với ông Shmyrev, và ông Shmyrev gật đầu đáp lại.
Lần liên lạc cuối cùng được biết đến của ông Shmyrev với Brazil là một cuộc gọi điện thoại cho bạn gái sau khi anh ta rời đi. Tin nhắn này đã chuyển đến ông Martinez, và người bạn của Shmyrev đã rất buồn, có lẽ là đã khóc.
“Bạn sẽ nghe những chuyện về tôi, nhưng bạn cần biết rằng tôi chưa bao giờ làm điều gì tệ đến thế. Giống như tôi chưa bao giờ giết ai hay điều gì tương tự vậy”, lời nhắn của Shmyrev theo hồi tưởng của ông Martinez.
Lời nhắn tiếp theo của Shmyrev: “Quá khứ đã ám ảnh tôi.”