“Tôi hồi hộp lắm. Tôi hồi hộp lắm,” Tuyền Đỗ, tác giả của vở Summer Rolls (“Gỏi cuốn”), vở kịch đầu tiên về người Việt trên sân khấu Anh, nhắc đi nhắc lại với nhóm phóng viên BBC World Service khi chúng tôi đến gặp chị và các đồng nghiệp chỉ hai ngày trước khi vở kịch ra mắt công chúng.
“Mẹ tôi cũng chưa xem vở này nữa. Không biết bà sẽ nghĩ sao. Một số câu thoại trong vở kịch là câu của bà ấy,” Tuyền vừa cười vừa kể với chúng tôi trong một phòng tập tại Park Theatre ở khu Finnsbury, phía Bắc London.
Sự hồi hộp của chị cũng là dễ hiểu vì vở Summer Rolls đã được Tuyền ‘thai nghén’ gần bảy năm nay.
Cảm hứng viết kịch về câu chuyện của một gia đình Việt đến với Tuyền sau một lần chị xem kịch về những trải nghiệm của người nhập cư các nước sang Anh Quốc.
Sau sáu năm, chị vẫn chưa tìm được một nhà sản xuất hay một sân khấu thích hợp cho vở kịch.
Rồi chị gặp Tuyết Vân Huỳnh, một phụ nữ gốc Việt cũng hoạt động trong lĩnh vực kịch nghệ, tại Nhà hát Quốc gia Anh (National Theatre) vào năm 2018. Hai chị trở thành cặp bài trùng và sáng lập ra VanThanh Productions, hãng sản xuất nhằm giúp đưa tiếng nói của các nhóm thiểu số lên sân khấu Anh.
VANTHANH PRODUCTIONS Keon Martial-Phillip (trái) trong vai bạn trai của Mai và Anna Nguyễn (phải) trong vai MaiTôi hỏi nhà biên kịch Tuyền Đỗ đây có phải là câu chuyện của chính bản thân chị, Tuyền đáp:
“Câu chuyện của Mai không hoàn toàn là câu chuyện ngoài đời thực hay câu chuyện của tôi. Đây là một nhân vật cho sân khấu, nhưng nó đến từ trải nghiệm sống của tôi. Tôi đã tạo ra nhân vật này từ trái tim mình và nhiều trăn trở của cô ấy cũng chính là những dằn vặt của tôi.”
Một trong những trăn trở lớn nhất của Tuyền khi lớn lên ở Anh là không hiểu rõ mình từ đâu đến, và điều đó ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của chị.
“Chẳng hạn, như cách bạn giao tiếp với gia đình, khó khăn về ngôn ngữ, rồi bạn luôn là một người nhập cư, là thiểu số và luôn bị coi là khác biệt,” Tuyền nói.
“Tất cả những điều đó đều được đưa vào vở kịch. Không thể nói tiếng mẹ đẻ hoàn toàn trôi chảy vì được dạy bằng tiếng Anh ở trường và bạn muốn hòa nhập vào xã hội Anh.
Khi còn đi học, Tuyền không muốn nói tiếng Việt nhiều nhưng giờ đây, là một phụ nữ trưởng thành, cô lại ước gì mình nói tiếng Việt tốt hơn để có thể nói chuyện với ba mẹ.
“Sau khi tôi viết kịch bản, tôi đưa một số người Việt xem và họ đều rất cảm động trước câu chuyện. Có người còn nói “Cảm ơn bạn đã đưa chuyện của gia đình tôi lên sân khấu”. Tôi nhận thấy những trải nghiệm của nhân vật trong vở kịch không chỉ là của riêng tôi, mà còn là của nhiều người Việt thế hệ thứ hai,” Tuyền tiếp lời.
VANTHANH PRODUCTIONS‘Tin điều trái tim mách bảo’
Huỳnh Văn Tuyết, nhà sản xuất của Summer Rolls, và nửa thứ hai của VanThanh Productions, lớn lên trong một gia đình Việt điển hình.
Như nhiều gia đình Việt khác, cha mẹ Tuyết trông đợi con cái sẽ đi theo những con đường nhất định.
“Tôi bị đẩy vào đường mòn phải đi học, lấy chồng, có con, có nhà cửa, làm những công việc như giáo viên, bác sỹ hay luật sư…Tôi đã theo con đường đó. Tôi dạy học trong 7 năm nhưng tôi thấy rất khổ sở.
“Khi lớn lên, tôi không hề biết ai theo con đường nghệ thuật nên tôi nghĩ mình chẳng có hy vọng gì. Nhưng tôi tin trái tim mách bảo điều tôi thực sự muốn làm, và tôi tin vào bản thân rằng tôi có thể làm được. Và tôi đấu tranh để đến với nghệ thuật và may mắn có được công việc tại Nhà hát Quốc gia, và học được những kỹ năng mà tôi có bây giờ.
“Tôi đấu tranh không ngừng nghỉ để đến với ngành kịch nghệ. Thật mệt mỏi nhưng cũng thật bõ công,” chị Tuyết Huỳnh cho biết.
Khó khăn trong việc tìm và phân vai diễn
Chúng tôi được biết việc tìm diễn viên cho vở Summer Rolls là điều không đơn giản, nhất là cho những vai người lớn tuổi.
Tuyết Huỳnh nói với chúng tôi trong thế hệ người Việt lớn tuổi, gần như không có ai hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật hay làm diễn viên.
“Nhưng các diễn viên gốc Việt trẻ đã bắt đầu nổi lên, và chúng tôi tìm được 60% các vai diễn là người Việt. Cách đây 10 năm, điều này đã không thể có được, vì phải có thời gian để người Việt tự tin xuất hiện trước công chúng,” Tuyết kể.
VANTHANH PRODUCTIONSThách thức tìm diễn viên phù hợp cho Summer Rolls cũng chính là điều cặp bài trùng Tuyết – Tuyền muốn thay đổi. Một trong những mục tiêu của VanThanh Productions là tăng sự hiện diện của và tạo thêm cơ hội cho người Việt nói riêng và diễn viên Đông Á nói chung trong các lĩnh vực nghệ thuật, kể cả các khâu kỹ thuật và sản xuất sau cánh gà.
“Khi chúng tôi lập hãng VanThanh Productions, chúng tôi muốn đề cao tiếng nói của những nhóm thiểu số ở Anh”.
“Nhà hát là một ngành mà nam giới, nhất là đàn ông da trắng, có vị trí áp đảo. Thế nên chúng tôi bàn nhau làm sao có thể thách thức được điều đó. Chúng tôi bắt đầu một hành trình tìm kiếm những người phụ nữ rất điêu luyện trong lĩnh vực của họ, nhưng chưa bao giờ có cơ hội làm việc trong một tác phẩm có tầm cỡ như vở này.
“Lúc đầu chúng tôi nghĩ sẽ ưu tiên phụ nữ nói chung, rồi sau đó chúng tôi nghĩ sao lại không tìm các phụ nữ da màu, vì họ cũng là một nhóm thiểu số không có nhiều cơ hội. Phải mất nhiều thời gian chúng tôi mới tìm đủ người cho 25 vị trí của hãng. Nhưng đạt được con số 100% phụ nữ da màu làm việc với chúng tôi thật là một điều tuyệt vời.” Tuyến không giấu vẻ tự hào khi kể với chúng tôi.
GAVIN LI Tuyết Vân Huỳnh, (trái) và Tuyền Đỗ, (phải) cũng là đồng sáng lập của hãng VanThanh Productions‘Mong Summer Rolls được tới nhiều nước khác’
Trở lại với nhà biên kịch Tuyền Đỗ, tôi hỏi chị có dự định đưa vở Summer Rolls ra khỏi nước Anh và đến với cộng đồng Việt ở các nơi khác như Mỹ, Úc, châu Âu hay không.
Tuyền cho biết kịch bản đã được in, có nghĩa là bất cứ ai muốn dàn dựng vở kịch và đưa lên sân khấu, hay dựng phiên bản riêng của họ đều có thể làm được.
“Tôi mong vở kịch sẽ được tới những nơi khác. Đó là giấc mơ.”
“Gần đây, tôi đã hiểu biết nhiều hơn về cộng đồng nghệ sỹ Việt Nam trên thế giới. Có nhiều người ở Mỹ, ở Úc vv. Trong thế giới hiện đại chúng ta có thể kết nối dễ dàng. Và tôi rất vui là bên Mỹ có nhiều người háo hức trên mạng xã hội về Summer Rolls. Thật tuyệt vời khi cảm thấy tôi là một phần của cộng đồng nghệ sỹ người Việt toàn cầu.”
Tuyền cho biết mối liên hệ của chị với Việt Nam chủ yếu là qua gia đình. Cho đến giờ, chị mới chỉ về thăm Việt Nam một lần. Trước khi về Việt Nam, chị lo rằng chị sẽ cảm thấy xa lạ, nhưng khi đến nơi chị cảm thấy như ở nhà.
“Từ khi viết vở kịch này, tôi đã liên hệ nhiều hơn với Việt Nam. Đây là một quá trình và tôi mới ở giai đoạn đầu. Đây là một chặng đường tôi phải đi, điều tôi phải trải qua trong sự nghiệp cũng như cuộc sống,” Tuyền cho biết.
Trước khi chia tay, chúng tôi hỏi Tuyền và Tuyết hai chị muốn mang điều gì tới cho khán giả qua vở Summer Rolls.
“Khán giả đến xem vở kịch này sẽ thấy ngạc nhiên. Vở kịch có bối cảnh của một gia đình Việt Nam, nhưng nó là câu chuyện toàn cầu – câu chuyện về gia đình, về tình yêu và mất mát,” Tuyết đáp.
Còn Tuyền nói chị hy vọng vở kịch sẽ đưa cộng đồng Việt đến với nhau và truyền cảm hứng cho nhiều người Việt thế hệ thứ hai:
“Một trong những thách thức là đưa cộng đồng đến với nhau, để hỗ trợ nhau và cảm thấy tiếng nói của họ được lắng nghe. Vở kịch “Summer Rolls” này chẳng hạn, đây là vở kịch về người Việt lần đầu tiên được lên sân khấu. Tôi không chủ định làm vở kịch Việt đầu tiên tại Anh, nhưng nó là như vậy. Và hy vọng, vở kịch sẽ truyền cảm hứng cho nhiều người Việt thế hệ thứ hai ở Anh cũng kể những câu chuyện của họ.”