Giao tranh leo thang giữa Israel và người Palestine đã khiến Liên Hợp Quốc cảnh báo về một “cuộc chiến toàn diện”.

Vụ bạo lực mới nhất diễn ra sau một tháng gia tăng căng thẳng ở Jerusalem, mặc dù xung đột đã kéo dài hàng thập niên.

Anh đã nắm quyền kiểm soát khu vực được gọi là Palestine sau khi chính quyền cai trị, Đế chế Ottoman, bị đánh bại trong Thế chiến 1.

Vùng đất này là nơi sinh sống của thiểu số Do Thái và đa số Ả Rập.

Căng thẳng giữa hai dân tộc ngày càng gia tăng khi cộng đồng quốc tế giao cho Anh nhiệm vụ thành lập “ngôi nhà quốc gia” ở Palestine cho người Do Thái.

Đối với người Do Thái, đó là quê hương của tổ tiên họ, nhưng người Ả Rập Palestine cũng tuyên bố chủ quyền và phản đối việc di dời này.

Giữa những năm 1920 và 40, số lượng người Do Thái đến đó ngày càng tăng. Nhiều người chạy trốn khỏi cuộc đàn áp ở châu Âu và tìm kiếm quê hương trong Thế chiến thứ hai.

Bạo lực giữa người Do Thái và người Ả Rập, và chống lại sự cai trị của Anh, cũng gia tăng.

Năm 1947, Liên Hợp Quốc đã bỏ phiếu cho Palestine được tách thành các nhà nước Do Thái và Ả Rập riêng biệt, với Jerusalem trở thành một thành phố quốc tế.

Kế hoạch đó đã được các nhà lãnh đạo Do Thái chấp nhận nhưng bị phía Ả Rập bác bỏ và không bao giờ thực hiện.

Năm 1948, không thể giải quyết được vấn đề, người Anh rời đi và các nhà lãnh đạo Do Thái tuyên bố thành lập nhà nước Israel.

Nhiều người Palestine phản đối và một cuộc chiến xảy ra sau đó. Quân đội từ các nước Ả Rập láng giềng tiến vào.

Hàng trăm nghìn người Palestine chạy trốn hoặc buộc phải rời khỏi nơi ở trong biến cố mà họ gọi là Al Nakba, hay “Thảm họa”.

Vào thời điểm giao tranh kết thúc bằng lệnh ngừng bắn vào năm sau, Israel đã kiểm soát phần lớn lãnh thổ.

Jordan chiếm vùng đất được gọi là Bờ Tây, và Ai Cập chiếm Gaza.

Jerusalem bị chia cắt giữa lực lượng Israel ở phía Tây và lực lượng của Jordan ở phía Đông.

Bởi vì không bao giờ có một hiệp định hòa bình – mỗi bên đổ lỗi cho bên kia – đã có nhiều cuộc chiến và giao tranh hơn trong những thập niên sau đó.

Trong một cuộc chiến khác vào năm 1967, Israel đã chiếm đóng Đông Jerusalem và Bờ Tây, cũng như hầu hết Cao nguyên Golan của Syria, Gaza và bán đảo Sinai của Ai Cập.

Hầu hết những người tị nạn Palestine và con cháu của họ sống ở Gaza và Bờ Tây, cũng như ở các nước láng giềng Jordan, Syria và Lebanon.

Cả họ và con cháu của họ đều không được Israel cho phép trở về nhà của họ – Israel nói rằng điều này sẽ hỗn loạn đất nước và đe dọa sự tồn tại một nhà nước Do Thái.

Israel vẫn chiếm đóng Bờ Tây, và mặc dù đã rút khỏi Gaza nhưng LHQ vẫn coi mảnh đất đó là một phần lãnh thổ bị chiếm đóng.

Israel tuyên bố toàn bộ Jerusalem là thủ đô của mình, trong khi người Palestine tuyên bố Đông Jerusalem là thủ đô của một nhà nước Palestine trong tương lai.

Mỹ là một trong số ít quốc gia công nhận yêu sách của Israel đối với toàn bộ thành phố.

Trong 50 năm qua, Israel đã xây dựng các khu định cư ở những khu vực này, nơi hiện có hơn 600.000 người Do Thái sinh sống.

Người Palestine cho rằng những điều này là bất hợp pháp theo luật pháp quốc tế và là trở ngại cho hòa bình, nhưng Israel phủ nhận điều này.

Căng thẳng thường xuyên dâng cao giữa Israel và người Palestine sống ở Đông Jerusalem, Gaza và Bờ Tây.

Gaza được cai trị bởi một nhóm chiến binh Palestine có tên là Hamas, nhóm đã từng nhiều lần chiến đấu với Israel. Israel và Ai Cập kiểm soát chặt chẽ biên giới của Gaza để ngăn chặn vũ khí đến Hamas.

Người Palestine ở Gaza và Bờ Tây nói rằng họ đang đau khổ vì các hành động và hạn chế của Israel. Israel nói rằng họ chỉ hành động để bảo vệ khỏi bạo lực của người Palestine.

Tình hình leo thang kể từ khi bắt đầu tháng lễ Ramadan của người Hồi giáo vào giữa tháng 4 năm 2021, với các cuộc đụng độ hàng đêm giữa cảnh sát và người Palestine.

Việc một số gia đình Palestine ở Đông Jerusalem bị đe dọa đuổi ra khỏi nhà cũng khiến sự tức giận gia tăng.

Có một số vấn đề mà Israel và Palestine không thể thống nhất.

Ví dụ như điều gì sẽ xảy ra với người tị nạn Palestine, liệu các khu định cư của người Do Thái ở Bờ Tây bị chiếm đóng nên giữ lại hay bị dỡ bỏ, liệu hai bên có nên chia sẻ Jerusalem, và – có lẽ khó khăn nhất – liệu một nhà nước Palestine có nên được thành lập cùng với Israel hay không.

Các cuộc đàm phán hòa bình đã diễn ra liên tục trong hơn 25 năm, nhưng cho đến nay vẫn chưa giải quyết được xung đột.

Tóm lại, tình hình sẽ không sớm được giải quyết.

Kế hoạch hòa bình gần đây nhất do Mỹ chuẩn bị khi Donald Trump làm Tổng thống – được Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu gọi là “thỏa thuận của thế kỷ” – đã bị người Palestine bác bỏ là phiến diện.

Bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào trong tương lai sẽ cần cả hai bên đồng ý để giải quyết các vấn đề phức tạp.

Cho đến khi điều đó xảy ra, xung đột sẽ tiếp tục./.

BBC

Hamas là nhóm lớn nhất trong số các nhóm Hồi giáo dân quân Palestine.

Tên của họ là từ viết tắt trong tiếng Ả Rập của Phong trào Kháng chiến Hồi giáo, bắt nguồn từ năm 1987 sau khi bắt đầu cuộc nổi dậy đầu tiên của người Palestine, chống lại sự chiếm đóng của Israel ở Bờ Tây và Dải Gaza. Theo hiến chương của mình, họ cam kết tiêu diệt Israel.

Hamas ban đầu có mục đích kép là thực hiện một cuộc đấu tranh vũ trang chống lại Israel – do cánh quân của họ, Lữ đoàn Izzedine al-Qassam – dẫn đầu – và cung cấp các chương trình phúc lợi xã hội.

Nhưng kể từ năm 2005, khi Israel rút quân và những người định cư ra khỏi Gaza, Hamas cũng đã tham gia vào tiến trình chính trị của người Palestine. Họ đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử lập pháp năm 2006, trước khi củng cố quyền lực của mình ở Gaza vào năm sau bằng cách lật đổ phong trào Fatah đối thủ của Tổng thống Mahmoud Abbas.

Kể từ đó, các chiến binh ở Gaza đã tiến hành 3 cuộc chiến với Israel.

Israel cùng với Ai Cập đã duy trì phong tỏa trên dải đất này để cô lập Hamas và gây áp lực để ngăn chặn các cuộc tấn công.

Hamas nói chung, hoặc trong một số trường hợp, cánh quân sự của họ, đã bị Israel, Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu và Vương quốc Anh, cũng như các cường quốc khác chỉ định là một nhóm khủng bố.

Đánh bom liều chết

Hamas nổi lên sau cuộc nổi dậy đầu tiên với tư cách là nhóm Palestine chính phản đối các hiệp định hòa bình được ký kết vào đầu những năm 1990 giữa Israel và Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), cơ quan đại diện cho hầu hết người Palestine.

Bất chấp nhiều hoạt động của Israel chống lại họ và sự đàn áp của Chính quyền Palestine (cơ quan quản lý chính của người Palestine), Hamas nhận ra mình có khả năng can thiệp hiệu quả đối với quá trình bằng cách phát động các cuộc tấn công liều chết.

Vào tháng 2 và tháng 3 năm 1996, Hamas đã thực hiện một số vụ đánh bom liều chết trên xe buýt, giết chết gần 60 người Israel, để trả đũa cho vụ ám sát vào tháng 12 năm 1995 nhắm vào nhà sản xuất bom Yahya Ayyash của Hamas.

Các vụ đánh bom được cho là nguyên nhân khiến người Israel không thực hiện tiến trình hòa bình và đưa Benjamin Netanyahu – một người phản đối hiệp định Oslo – lên nắm quyền vào năm đó.

Trong thế giới hậu Oslo, đặc biệt là sau thất bại của hội nghị thượng đỉnh Trại David của Tổng thống Mỹ Bill Clinton vào năm 2000 và cuộc nổi dậy thứ hai diễn ra ngay sau đó, Hamas đã giành được quyền lực và ảnh hưởng.

Hamas đã tổ chức các bệnh xá và trường học, phục vụ những người Palestine, những người cảm thấy thất vọng trước Chính quyền Palestine tham nhũng và kém hiệu quả, do phe Fatah thống trị.

Nhiều người Palestine đã cổ vũ làn sóng tấn công liều chết của Hamas trong những năm đầu tiên của cuộc nổi dậy lần thứ hai. Họ coi các hoạt động “tử vì đạo” là để trả thù cho những tổn thất của chính họ và việc xây dựng khu định cư của Israel ở Bờ Tây, vùng lãnh thổ mà người Palestine muốn coi là một phần của nhà nước của họ.

Vào tháng 3 và tháng 4 năm 2004, lãnh đạo tinh thần của Hamas, Sheikh Ahmed Yassin và người kế nhiệm ông ta là Abdul Aziz al-Rantissi đã bị ám sát trong các cuộc tấn công bằng tên lửa của Israel ở Gaza.

Cái chết của nhà lãnh đạo Fatah Yasser Arafat vào tháng 11 năm 2004 dẫn tới chính quyền Palestine mới do Mahmoud Abbas lãnh đạo, người coi vụ bắn tên lửa của Hamas là phản tác dụng.

Khi Hamas ghi được chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử quốc hội Palestine vào năm 2006, sân khấu được thiết lập cho một cuộc tranh giành quyền lực gay gắt với Fatah.

Hamas đã chống lại mọi nỗ lực để ký kết các thỏa thuận trước đây của Palestine với Israel, cũng như công nhận tính hợp pháp của Israel và từ bỏ bạo lực.

Hiến chương của Hamas xác định Palestine lịch sử – bao gồm cả Israel ngày nay – là đất Hồi giáo và phủ nhận hòa bình vĩnh viễn với nhà nước Do Thái.

Vào năm 2017, Hamas đã đưa ra một tài liệu chính sách mới nhằm giảm bớt một số quan điểm đã nêu và sử dụng ngôn ngữ hiền lành hơn.

Hamas vẫn không công nhận Israel, nhưng chính thức chấp nhận việc thành lập một nhà nước Palestine lâm thời ở Gaza, Bờ Tây và Đông Jerusalem – những gì được gọi là giới tuyến trước năm 1967.

Hamas cũng nhấn mạnh rằng cuộc đấu tranh của Hamas không phải với người Do Thái mà là với “những kẻ xâm lược đang chiếm đóng”. Israel thì nói nhóm này đang “âm mưu đánh lừa thế giới”.

Kết quả là, chính phủ mới do Hamas lãnh đạo đã phải chịu các biện pháp trừng phạt kinh tế và ngoại giao cứng rắn của Israel và các đồng minh của họ ở phương Tây.

Sau khi Hamas hất cẳng các lực lượng trung thành với Fatah khỏi Gaza vào năm 2007, Israel thắt chặt phong tỏa.

Israel quy trách nhiệm cho Hamas về tất cả các cuộc tấn công phát ra từ dải đất này, và đã thực hiện ba chiến dịch quân sự lớn ở Gaza.

Vào tháng 12 năm 2008, quân đội Israel đã tiến hành Chiến dịch Cast Lead để ngăn chặn các cuộc tấn công bằng tên lửa. Hơn 1.300 người Palestine và 13 người Israel đã thiệt mạng trong cuộc xung đột kéo dài 22 ngày.

Israel cũng viện dẫn lý do tương tự để phát động Chiến dịch Trụ cột Phòng thủ vào tháng 11 năm 2012, bắt đầu bằng một cuộc không kích giết chết Ahmed Jabari, chỉ huy của Lữ đoàn Qassam. Khoảng 170 người Palestine – chủ yếu là dân thường – và 6 người Israel đã chết trong 8 ngày giao tranh.

Tên lửa từ Gaza lại gia tăng vào giữa tháng 6 năm 2014 khi Israel bắt giữ nhiều thành viên Hamas trên khắp Bờ Tây trong khi truy lùng ba thiếu niên Israel bị sát hại.

Vào đầu tháng 7, Hamas đã nhận trách nhiệm bắn tên lửa vào Israel lần đầu tiên sau hai năm. Ngày hôm sau, quân đội Israel tiến hành một cuộc tấn công mang tên Chiến dịch Protective Edge nhằm phá hủy các tên lửa và đường hầm xuyên biên giới.

Ít nhất 2.251 người Palestine, trong đó có 1.462 thường dân, đã thiệt mạng trong cuộc xung đột kéo dài 50 ngày. Về phía Israel, 67 binh sĩ và 6 dân thường thiệt mạng.

Kể từ năm 2014, đã có những đợt bùng phát bạo lực thường xuyên, kết thúc bằng các cuộc ngừng bắn do Ai Cập, Qatar và LHQ làm trung gian và không leo thang thành các cuộc chiến toàn diện.

Bất chấp sức ép của cuộc phong tỏa, Hamas vẫn giữ được quyền lực ở Gaza và tiếp tục cải tiến kho vũ khí tên lửa của mình. Những nỗ lực hòa giải với Fatah cũng không thành công./.

BBC