Trò chơi tự tin

Chúng ta có xu hướng nghĩ về các cuộc đảo chính cho là được thúc đẩy bởi những người biểu tình tức giận hoặc các sĩ quan nổi loạn. Nhưng, trên thực tế, chúng hầu như luôn được  giới ưu tú thống trị trong lãnh vực chính trị, quân sự và kinh doanh của đất nước mang đến.

Những người môi giới quyền lực, sau tất cả, có tiếng nói cuối cùng về việc một nhà lãnh đạo ở lại hay đi. Nhưng họ chỉ có thể loại bỏ một nhà lãnh đạo nếu họ hành động cùng với nhau – thực hiện bất kỳ cuộc đảo chính nào mà Naunihal Singh, một học giả hàng đầu về các cuộc đảo chính, gọi là một “trò chơi phối hợp”.

Tại Libya, ông el-Qaddafi đã có thể bắt đầu một tương đương chính trị như một cuộc rút tiền ồ ạt từ các nhà băng, với phần lớn Libya tham gia vào việc tiếp quản của ông, bởi vì sự sụp đổ của chính phủ đã được coi là sắp xảy ra.

Cảm giác không thể tránh khỏi đó có nghĩa là mỗi quan chức Libya cho rằng cuộc đảo chính sẽ thành công và chính phủ mới sẽ có được sự hậu thuẫn rộng rãi, vì vậy họ nên đi theo.

Ông Guaidó cố gắng nuôi dưỡng một cảm giác đồng thuận và không thể tránh khỏi tương tự giữa các nhà môi giới quyền lực Venezuela.

Một số thất bại của ông Guaidó, mang tính chiến thuật, như đưa ra lời kêu gọi hành động của mình trên Twitter, ông Singh nói. Các nhà lãnh đạo đảo chính theo truyền thống ưa chuộng dùng các đài truyền hình và đài phát thanh quốc gia bởi vì chiếm giữ chúng là một cách để thuyết phục đất nước là họ đã nắm quyền kiểm soát.

Ông Guaidó cũng kêu gọi các nhà lãnh đạo quân đội tham gia ông, thu hút sự chú ý đến sự thiếu hỗ trợ của ông.

Thể hiện sự không thể tránh khỏi

Thổ Nhĩ Kỳ thất bại nhấn mạnh rằng một cuộc đảo chính là một vấn đề hành động tập thể hơn là một hoạt động quân sự.

Những người ưu tú xác định kết quả cuộc đảo chính thường quá nhiều và phân tán để giao tiếp trực tiếp. Và họ không thích rủi ro. Nhiệm vụ của các nhà lãnh đạo đảo chính là thuyết phục từng thành phần ưu tú rằng tất cả những người khác sẽ tham gia, thúc đẩy họ tiến bước cùng nhau.

Điều này thường có nghĩa là đưa dẫn người biểu tình và chính phủ nước ngoài tới mục tiêu, tạo ra sự xuất hiện của sự đồng thuận.

Đó là lý do tại sao cuộc đấu tranh quyền lực của Venezuela đã diễn ra trên một vấn đề có vẻ là về kỹ thuật: Sự tuyên bốcủa ông Guaidó tự xưng là tổng thống hợp pháp.

Sự chính danh của một nhà lãnh đạo hoạt động giống như tiền tệ hiện đại. Bản thân tờ giấy chỉ có giá trị vì người tiêu dùng coi nó là có giá trị. Tương tự như vậy, một nhà lãnh đạo chỉ hợp pháp khi nào các công dân và các tổ chức của nước ông ta xem ông là chính thống.

Nếu đủ các công dân và tổ chức của Venezuela bị lung lay coi ông Maduro là không còn hợp pháp, thì ông sẽ không còn hợp pháp trên thực tế.

Nhưng một khối người quan trọng vẫn coi anh ta là hợp pháp, mặc dù chỉ thụ động. Bản thân Venezuela là một trường hợp điển hình: Ngay cả khi lạm phát đã khiến đồng tiền của họ gần như vô giá trị, các công dân vẫn tiếp tục sử dụng nó.

Tạo sự đồng thuận phổ biến

Thách thức của ông Guaidó, có thể là ông đang cố gắng giải quyết hai vấn đề cùng một lúc. Ông ta đang cố gắng sử dụng những dấu hiệu về sự đào tẩu của giới ưu tú từ chính phủ của ông Maduro, để thúc đẩy một cuộc nổi dậy rộng rãi hơn. Và anh ta đang cố gắng sử dụng các cuộc biểu tình để khuyến khích những người ưu tú đào tẩu nhiều hơn.

Hai đối tượng đó, trong bất kỳ phong trào nào để hạ bệ một chính phủ, có xu hướng muốn có kết quả khác biệt với nhau. Những người ưu tú thường muốn duy trì hiện trạng. Công dân thường muốn có những thay đổi sâu sắc hơn: dân chủ, đe dọa quyền lực của giới ưu tú (giới có thế lực) và luật pháp, có thể đe dọa thu nhập của giới ưu tú và thậm chí cả tự do của họ.

Tại Zimbabwe năm 2017, mâu thuẫn này chỉ trở nên rõ ràng sau khi giới tinh hoa tuân thủ đòi hỏi của người biểu tình để hất cẳng Robert Mugabe, nhà lãnh đạo lâu năm. Thay vì cung cấp nền dân chủ, họ đã cài đặt một người khác trong nhóm đó.

Các cuộc biểu tình rất có thể đã cung cấp sự thúc đẩy cần thiết cho giới tinh hoa của Zimbabwe để phối hợp nhau trong việc loại bỏ ông Mugabe. Tuy nhiên, họ vẫn đặt lợi ích của mình lên hàng đầu, sử dụng các cuộc phản đối như một cái cớ để loại bỏ một nhà lãnh đạo cũ không còn được tin cậy cho một người mới. Cuộc đảo chính có thể là một thành công cho giới ưu tú người Zimbabwe, nhưng được tranh cãi cho là không cho các công dân của nước này.

Những người biểu tình ở Algeria và Sudan, sau khi thúc đẩy thành công để loại bỏ kẻ bạo quyền già nua của chính họ, đang theo dõi một vụ “treo đầu dê bán thịt chó” tương tự.

Cả hai cuộc đảo chính đều là những trường hợp trong sách giáo khoa: Những người ưu tú thống nhất chặt chẽ và đầy quyền lực, sẽ phối hợp với nhau một cách dễ dàng, lợi dụng các cuộc biểu tình để loại bỏ một nhà lãnh đạo suy nhược và không còn được lòng dân.

Tỷ lệ của một cuộc đảo chính dẫn đến dân chủ là mỏng manh. Kể từ Thế chiến II, nền dân chủ chỉ theo sau một trong bốn trường hợp trong đó một nhà độc tài bị cách chức.

Ngay cả khi các nhà lãnh đạo đảo chính bắt đầu một quá trình chuyển đổi thực sự sang dân chủ, họ thường sẽ đảm bảo rằng các đặc quyền và quyền lợi của giới ưu tú vẫn còn tồn tại, đảm bảo rằng nền dân chủ hoàn toàn không thể đạt được cho đến khi giới tinh hoa cũ hầu như thực sự chết hết đi.

Mặc dù vậy, đối với các công dân ở các quốc gia không có cuộc bầu cử có ý nghĩa, các cuộc biểu tình kêu gọi giới tinh hoa của họ loại bỏ nhà lãnh đạo bằng vũ lực có thể là cách hợp lý duy nhất để buộc thay đổi.

Amy Erica Smith, một nhà khoa học chính trị của Đại học bang Iowa, đã viết cho trang web Vox rằng các điều kiện ở Venezuela làm tăng lợi thế của một cuộc đảo chính dẫn đến nền dân chủ, trích dẫn một chế độ độc đoán mất uy tín; một lịch sử kháng chiến do công dân lãnh đạo chống lại chế độ; một liên minh giữa các chính trị gia dân chủ và quân đội; lịch sử cạnh tranh bầu cử giữa các đảng phái.

Tuy nhiên, những điều kiện tương tự đã khiến chính phủ của ông Maduro, chống lại các nỗ lực đảo chính một cách bất thường – tầng lớp ưu tú và dân chúng bị chia rẽ, tham nhũng sâu sắc trong quân đội, một sự bế tắc giữa các cường quốc nước ngoài – có thể khiến việc thiết lập nền dân chủ trở nên khó khăn.

“Lịch sử trên thế giới đầy dẫy các trường hợp chuyển đổi quyền lực được hỗ trợ bởi quân đội,” bà Smith viết, theo đó được cho là sẽ dẫn đến các cuộc bầu cử và dân chủ, và không.”

Nguồn: The New York Times

Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ