Trên phương diện văn hóa Pháp, năm 2020 sẽ được đánh dấu bởi nhiều sự kiện quan trọng. Thủ đô Paris sẽ tiếp đón ít nhất là ba viện bảo tàng mới, cộng thêm việc khai trương nhiều không gian triển lãm mở rộng sau đợt tân trang các di sản kiến trúc. Ngoài ra, ba viện bảo tàng cổ kính cũng chuẩn bị mở cửa trở lại sau một thời gian trùng tu.
Đây là dự án đầy tham vọng do nhà tỉ phú François Pinault 83 tuổi tài trợ (tài sản của ông được ước tính lên tới 33,4 tỉ đô la). Viện bảo tàng nghệ thuật đương đại này, đồng thời là một trung tâm văn hóa đã được kiến trúc sư Nhật Bản Tadao Ando thiết kế, để tạo ra một không gian trưng bày hoành tráng xứng đáng với bộ sưu tập khổng lồ do nhà tỉ phú Pháp dày công sưu tầm từ nhiều thập niên qua.
Giới phê bình nghệ thuật cho rằng Viện bảo tàng Fondation Pinault một khi được khai trương, sẽ cạnh tranh trực tiếp với Bảo tàng Fondation Vuitton nằm ở rừng Boulogne của nhà tỉ phú Bernard Arnault (tài sản của tổng giám đốc tập đoàn LVMH hiện lên tới 108 tỉ đô la). Bảo tàng Fondation Louis Vuitton nằm ở vùng ngoại ô phía Tây gần Paris. Trong khi Bảo tàng Fondation Pinault, đã cố tình chọn một địa điểm nằm ngay trung tâm Paris, để giành lấy ưu thế trong cuộc chạy đua giữa hai bộ sưu tập có nhiều uy tín.
Khởi công xây dựng Bảo tàng “Đại Thế Kỷ”
Một dự án có tầm cỡ khác là kế hoạch khởi công xây dựng Viện Bảo tàng ‘‘Grand Siècle’’ (Đại Thế Kỷ) tên gọi thông dụng của thế kỷ 17, triều đại quân chủ chuyên chế của vua Louis 14, còn được gọi là Vua Mặt Trời (1643-1715). Theo dự kiến, toà nhà lớn hình chữ L có tên là Doanh trại Sully (trước kia được dành cho đoàn kỵ binh của nhà vua) nằm ven bờ sông Seine, ở vùng Saint-Cloud sẽ được sửa chữa để biến thành một viện bảo tàng dành riêng cho thế kỷ 17 và đồng thời trưng bày bộ sưu tập của nhà nghiên cứu Pierre Rosenberg, chuyên gia về trường phái hội họa Pháp thế kỷ 17 và 18 qua các gương mặt tiêu biểu là Nicolas Poussin, Antoine Watteau và Jacques-Louis David.
Về phía các bảo tàng cổ kính đã phải đóng cửa trùng tu trong vài năm qua, có viện bảo tàng Carnavalet chuyên về lịch sử Paris, bảo tàng nghệ thuật thời trang Palais Galliera, phòng triển lãm của Thư viện Quốc gia Pháp (BNF) trên đường Richelieu, bảo tàng Victor Hugo tại quảng trường Place des Vosges. Các địa điểm này đều mở cửa trở lại kể từ đầu năm 2020 trở đi, điểm chung là các không gian triển lãm đã được mở rộng, được nâng cấp với nhiều ứng dụng công nghệ mới.
Sự kiện Paris mở thêm bảo tàng và phòng triển lãm (dù là công cộng hay tư nhân) cho thấy sức hấp dẫn của thủ đô Pháp trên lãnh vực văn hóa. Tuy nhiên, mức độ tập trung các tụ điểm văn hóa có trọng lượng về cùng một chỗ lại tạo ra tình trạng mất cân xứng so với các tỉnh thành lân cận, cũng như các vùng miền xa.
Chênh lệch giữa Paris và các tỉnh thành
Theo bà Célia Vérot, giám đốc điều hành Quỹ bảo vệ Di sản kiến trúc, quả thật là một điều đáng mừng khi các dinh thự đền đài lịch sử được sửa lại thành những viện bảo tàng. Tuy nhiên nên chăng đầu tư vào việc làm sống lại các nhà hát, các bảo tàng gia đình, các biệt thự thời xưa của giới văn nghệ sĩ ở ngoài khu vục trung tâm Paris. Điều đó sẽ mang lại nhiều lợi nhuận kinh tế cũng như tạo thêm công ăn việc làm tại những nơi có nhu cầu. Các hiệp hội bảo vệ di sản luôn ủng hộ sự phát triển cũng như thúc đẩy các dự án tại các vùng có nhiều tiềm năng nhưng lại ít được khai thác hay bị bỏ quên.
Cho tới giờ, để tạo thế đối trọng với Paris và như vậy cân bằng lại mức chênh lệch quá lớn giữa thủ đô và các tỉnh thành, nhiều dự án quan trọng như Trung tâm văn hóa Pompidou-Metz, Bảo tàng Louvre-Lens và gần đây hơn nữa trung tâm nghiên cứu Louvre-Liévin (ở vùng Pas-de-Calais), đã lần lượt ra đời. Bên cạnh đó thành phố Marseille đầu tư vào việc xây dựng bảo tàng lớn MUCEM, thành phố Lyon tự hào với Bảo tàng lịch sử tự nhiên Musée des Confluences, thành phố Bordeaux có Cité des Vins. Các trường hợp này cho thấy chính sách chủ động đầu tư của các hội đồng cấp tỉnh, tuy nhiên những nỗ lực ấy vẫn chưa đủ.
Biến khuyết điểm thành ưu thế
Theo ông Jean-Christophe Castelain, giám đốc của tạp chí nghệ thuật Journal des Arts, mặc dù các bảo tàng ở các tỉnh thường xuyên tổ chức nhiều cuộc triển lãm có chất lượng cao, nhưng các cơ chế này vẫn phải luôn nỗ lực cạnh tranh với Paris. Bởi vì những tác phẩm nghệ thuật đẹp nhất vẫn luôn được trưng bày tại thủ đô, do vậy luôn thu hút sự chú ý của giới truyền thông báo chí. Vậy thì phải nên làm gì ? Theo ông Jean-Christophe Castelain, các địa phương nên biến khuyết điểm của mình thành một thế mạnh : thay vì cố gắng tập hợp các tác phẩm của các tên tuổi lớn để cạnh tranh với thủ đô Paris, họ nên chọn những chủ đề triển lãm bổ sung với những góc nhìn hay cách đọc khác lạ hơn.
Điều này có thể giải thích tại sao Viện bảo tàng Monnaie de Paris, nằm ven bờ sông Seine, đã quyết định “định hướng lại” chương trình triển lãm của mình trong năm nay. Sau nghệ sĩ ‘‘Kiki Smith’’, bảo tàng này ngưng hẳn các cuộc triển lãm nghệ thuật đương đại dựa trên tác phẩm của cùng một tác giả. Và kể từ tháng Ba năm 2020 sẽ giới thiệu các cuộc triển lãm với chủ đề thích hợp hơn với nhiều đối tượng người xem, chẳng hạn như triển lãm nhân sinh nhật lần thứ 60 của anh hùng truyện tranh Astérix.