Dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông

Dự án Cát Linh – Hà Đông là một bài học rất đau, rất nhục nhã… – Đoàn Bảo Châu

 

Ở đời, nên biết mình là ai. Đã là cừu thì nên tránh xa sói! Thủ đoạn tài chính của Trung cộng.

Mấy ngày qua, mà nói đúng là suốt mấy năm qua, cứ mỗi lần nhìn thấy hình ảnh cái khối bê tông khổng lồ, xấu xí dài 13 cây số nằm chình ình giữa thủ đô, tôi lại nổi giận. Nghĩ lại việc mấy năm trước, khi công luận cùng xúm vào căn ngăn chính quyền dừng Luật đặc khu, tôi lại thấy việc ấy là vô cùng cần thiết.

Việc dùng tài chính để nô dịch một quốc gia khác, ấy là quốc sách của Trung cộng. Dự án 18.000 tỉ đồng này kéo dài 10 năm, vô cùng đắt đỏ, chưa vận hành gì được nhưng tiền lãi một năm có bạn ước tính chừng mấy trăm triệu đô la, tất cả đều nằm trong âm mưu thâm hiểm của Trung cộng.

Những năm qua, Trung cộng nổi lên như một chủ nợ lớn nhất thế giới. Với các khoản cho vay quốc tế vượt hơn 5% GDP toàn cầu, vượt mặt luôn các tổ chức cho vay truyền thống như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế và tất cả các quốc gia chủ nợ của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Đây là quốc sách, là phương châm thống trị thế giới của Trung Cộng, được gọi là ngoại giao bẫy nợ. Đây là một số ví dụ:

1. Vụ Sri Lanka chuyển nhượng Cảng Hambantota, cùng với hơn 6.000 hec-ta đất xung quanh, cho Bắc Kinh theo hợp đồng thuê 99 năm. Đây là một cảng có vị trí chiến lược nhất của khu vực Ấn Độ Dương, chính vì vậy mà vụ này của Sri Lanka được báo chí quốc tế ví von như một nông dân phải mang con gái yêu quý của mình để gán cho chủ nợ quyền lực.
2. Năm 2011, Trung cộng đã xoá nợ cho quốc gia Trung Á Tajikistan để lấy 1.158 km vuông dãy núi Pamir. Đây là một dãy núi có vị trí quan trọng. Ngoài ra nước này còn phải cấp cho các công ty Trung cộng quyền khai thác vàng, bạc và các loại quặng khoáng sản khác. Tận dụng quan chức tham nhũng ở nước này, Trung cộng cũng đã củng cố được vị trí quân sự của mình ở khu vực.
3. Pakistan, đồng minh chiến lược của Trung cộng cũng là con mồi ngon. Chính phủ nước này đã phải trao Trung cộng điều hành cảng Gwadar một cách độc quyền, cùng với việc miễn thuế trong bốn thập kỷ tới. Trung cộng sẽ bỏ túi 91% doanh thu của cảng. Trung cộng cũng tận dụng cảng này để củng cố cho hải quân. Từ xưa đến nay, thử hỏi có sự hợp tác nào với Trung cộng mà có lợi chưa?
4. Ví dụ thì còn nhiều nhưng một bài viết trên FB thì không thể quá dài. Ở đây tôi muốn nêu nạn nhân mới nhất chính là ông em Lào thân thương của chúng ta. Lào gần đây cho phép một công ty Trung cộng kiểm soát lưới điện quốc gia của mình, bao gồm cả việc xuất khẩu điện sang các nước láng giềng cho thời gian 25 năm. Năng lượng là huyết mạch của cơ thể quốc gia mà trao cho ông anh quản lý hộ thì còn gì mà nói nữa?

Đấy chỉ là 4 nạn nhân điển hình trong 100 hợp đồng cho vay với 24 quốc gia của chủ nợ Trung cộng.

Điều đặc biệt đáng lưu ý là nhiều khoản vay của Trung cộng đã không được tiết lộ công khai. Mọi hợp đồng kể từ năm 2014 đều kết hợp một điều khoản bảo mật buộc nước đi vay phải giữ bí mật các điều khoản hoặc thậm chí phải giữ bí mật cả khoản vay. Đây chính là cách chủ nợ giấu đi những thủ đoạn của mình. Tôi tự hỏi có những điều khoản nào bị ẩn đi trong việc cho Việt Nam vay để làm dự án tầu Cát Linh – Hà Đông không? Và nếu có thì điều này có thể lý giải được sự trì trệ, sự đội vốn khổng lồ cho một công trình vừa xấu, vừa tồi tàn như vậy không?

Theo một ông bạn làm phóng viên NY Times của tôi cho biết thì Trung cộng có một điều khoản rất kì quái, là không cho bên đi vay được tái cơ cấu đa phương, tức là không được mời một bên thứ ba vào xử lý nợ thay và điều quan trọng là lãi xuất của Trung cộng thường cao hơn rất nhiều so với các chủ nợ khác. Đây là cách bắt con nợ phải ngậm đắng nuốt cay làm theo thoả thuận, lãi mẹ đẻ lãi con và cứ phải mang “con gái” của mình ra gán nợ: cảng, vị trí đắc địa, quyền quản lý năng lượng hay một ngành công nghiệp nào đấy.

Tôi thực sự không biết cái chủ trương về đặc khu ở Việt Nam đã được dừng lại hay được tiến hành một cách bí mật.

Hãy nhớ rằng về đầu óc mưu mẹo, về tầm nhìn chiến lược dài lâu thì người Việt còn chạy dài so với các lãnh đạo Trung cộng.

Còn tất nhiên về thủ đoạn thì Trung cộng luôn là bậc thầy của thế giới.

Hãy biết mình là ai, mình đang chơi với ai, hãy chọn bạn mà chơi. Hãy lấy cái dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông như một bài học đau đớn để mà trưởng thành lên.

Tôi thì thấy cái dự án ấy là một bài học rất đau, rất nhục nhã và không biết bao giờ mới kết thúc. Liệu tôi nhìn vấn đề cực đoan quá chăng?

P.S. Vì bị cậu con rể Tầu khoá tài khoản nhiều nên ngôn ngữ đành phải hiền đi vậy. Quả là chúng ta không bao giờ có tự do thực sự.

Đoàn Bảo Châu

 (13.06.2021)

 

***

 

Bài đọc thêm:

 

Mấy vấn đề xung quanh Dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông –   Nguyễn Thanh Tuân

 

Mấy ngày nay dư luận rộ lên bàn tán xung quanh sự việc công ty tư vấn Pháp ACT được nhà nước Việt Nam thuê khảo sát, đánh giá chất lượng của công trình dự án đường sắt trên cao Cát Linh-Hà Đông, và đã công bố kết quả.

Dư luận băn khoăn vì sao Công ty tư vấn Pháp ACT ngày 29/4/2021 một mặt đã xác nhận và cấp Chứng nhận Công trình đạt điều kiện an toàn hệ thống cho công trình của Dự án, nhưng, mặt khác, lại vẫn “thòng” thêm 16 Khuyến cáo rằng công trình của Dự án chưa đạt tiêu chuẩn châu Âu theo các nhóm hạng mục khác nhau, và rằng nếu đưa vào sử dụng thì chủ dự án phải chấp nhận khả năng xảy ra rủi ro, tai nạn… (?!).

Trong khi đó, thông tin chính thức từ Bộ GTVT cho biết Dự án Cát Linh – Hà Đông sử dụng tiêu chuẩn kỹ thuật chuyên ngành của Trung cộng.

Cho tới nay, trên thế giới vẫn đang tồn tại các (hệ) tiêu chuẩn kỹ thuật khác nhau, gồm Hệ tiêu chuẩn kỹ thuật Anh (BSI), được sử dụng ở các nước trong khối liên hiệp Anh, Nhật Bản, Mỹ; và hệ Mét (Metric system) của châu Âu lục địa và phần còn lại của thế giới. Từ đó mới có các hệ thống Tiêu chuẩn kỹ thuật riêng của từng quốc gia. Vì vậy, trước tiên cần phân biệt Hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật của Khối quốc gia, và hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật của từng quốc gia.

Trong thời kỳ trước 1990, trong Hệ Mét đã có hệ tiêu chuẩn kỹ thuật Gost (ГОСТ) của Liên Xô và các nước XHCN (hiện nay nước Nga đang kế thừa), và Tiêu chuẩn quốc gia của Đức, Pháp… Không có hai hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia nào hoàn toàn giống nhau, mà vấn đề là các nước có công nhận và cho áp dụng hệ thống tiêu chuẩn của nhau hay không mà thôi. Sinh viên các ngành kỹ thuật ngay từ năm thứ nhất đã đều phải biết về chuyện này.

Trong thực tiễn, (hệ) tiêu chuẩn kỹ thuật của mỗi quốc gia hay khối quốc gia vẫn được áp dụng cho việc sản xuất, chế tạo từ con ốc vít cho tới cả con tàu vũ trụ. Tuy nhiên, sản phẩm được sản xuất, chế tạo theo Hệ tiêu chuẩn Anh (Tiêu chuẩn quốc gia của Anh, Úc…) vẫn có thể được bán và sử dụng rộng rãi trên thị trường của châu Âu lục địa hay Hàn Quốc…, và ngược lại.

Chưa có kết luận quốc tế nào, rằng (hệ) Tiêu chuẩn Anh (BSI) thì tốt hơn (hệ) Tiêu chuẩn Mét, và ngược lại. Và cũng chưa có kết luận khoa học ở bình diện quốc tế nào rằng tiêu chuẩn kỹ thuật của Trung cộng thì tệ hơn tiêu chuẩn Pháp, và ngược lại. Ăn thua là người ta chọn hệ tiêu chuẩn nào để sản xuất, chế tạo các sản phẩm, hay thực hiện dự án mà thôi.

Sau đây chúng ta sẽ xem xét một số vấn đề liên quan của Dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông, nhìn từ các góc độ khác nhau:

Trước hết là từ góc độ pháp lý, về vấn đề Tiêu chuẩn kỹ thuật dùng để thiết kế, thi công, nghiệm thu và vận hành một công trình. Người ta phải luôn luôn theo (hệ thống) Tiêu chuẩn kỹ thuật được ghi rõ trong Hợp đồng thầu thực hiện dự án, bao gồm cả cho các giai đoạn thiết kế, thi công, nghiệm thu, vận hành và bảo hành (bảo trì). Một khi hợp đồng đã được ký kết, thì tất cả các các điều, khoản của nó, bao gồm cả Tiêu chuẩn kỹ thuật, đều có giá trị ràng buộc và có hiệu lực thi hành giữa các bên trong tất cả các giai đoạn của dự án.

Như vậy, xét về nguyên tắc, thường thì sẽ không thể có chuyện tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc thiết kế, thi công khác hẳn với tiêu chuẩn để nghiệm thu, vận hành và bảo trì công trình của dự án.

Vấn đề tiếp theo là phạm vi công việc của Công ty Tư vấn ACT theo hợp đồng Cung cấp dịch vụ tư vấn kỹ thuật cho việc kiểm tra chất lượng để nghiệm thu công trình của dự án. Theo hợp đồng, thì ACT phải kiểm tra, khảo sát vấn đề chất lượng kỹ thuật của dự án theo tiêu chẩn nào?

Thường khi kiểm tra, khảo sát để đánh giá các vấn đề chất lượng của một dự án, thì trước hết, và trên hết, là phải dựa theo các tiêu chuẩn kỹ thuật và các điều khoản và điều kiện của hợp đồng thầu thực hiện dự án.

Nếu trong Hợp đồng giữa Chủ dự án với Tư vấn ACT có quy định dùng tiêu chuẩn châu Âu đề khảo sát, đánh giá chất lượng công trình mà đã được thiết kế, thực hiện theo tiêu chuẩn Trung cộng, thì rõ ràng là Hợp đồng tư vấn, khảo sát chất lượng này có vấn đề!

Ngược lại, nếu hợp đồng giữa Chủ đầu tư với Tư vấn ACT chỉ quy định ACT phải sử dụng Tiêu chuẩn kỹ thuật của hợp đồng để khảo sát, đánh giá chất lượng của công trình, mà Tư vấn ACT lại cố tình sử dụng tiêu chuẩn châu Âu để đánh giá, đưa ra ý kiến chủ quan của mình về chất lượng công trình, thì chính nhà tư vấn ACT lại đang trở thành một vấn đề!!!

Một vấn đề khác: Vì sao phía Việt Nam khi ký kết Hiệp định vay vốn với Trung cộng lại phải chấp nhận việc sử dụng nhà thầu, kỹ thuật, công nghệ, thiết bị máy móc của Trung cộng? Có nhất thiết phải chấp nhận những điều kiện bất lợi như vậy không? Có nhất thiết phải đi vay Trung cộng số tiền ban đầu chỉ vài trăm triệu USD (mà có thể vay ở đâu cũng được) để thực hiện dự án này, để đến mức phải chấp nhận những bất hợp lý lớn đến thế trong nội dung Hiệp định hay không?

Cũng còn một vấn đề khác: Việc chọn nhà thầu Trung cộng là do đấu thầu hay chỉ định thầu? Vì sao lại chọn nhà thầu Trung cộng khi nhà thầu đó rõ ràng không có bề dày kinh nghiệm trong lĩnh vực kỹ thuật của dự án?

Tiếp theo, thông thường, khi tham gia đấu thầu hay thực hiện gói thầu, nhà thầu bắt buộc phải nộp các Bảo lãnh về mặt tài chính từ bên thứ ba, để Bảo đảm việc thực hiện (xong) toàn bộ công trình, Bảo đảm chất lương công trình và/hoặc bảo đảm việc bảo hành chất lượng công trình.

Bảo lãnh từ bên thứ ba thường là bảo lãnh của các ngân hàng, các tổ chức tài chính có uy tín, cam kết chi trả tiền phạt vi phạm hay đền bù thiệt hại khi nhà thầu, người được bảo lãnh không hoàn thành khối lượng và/hoặc không đạt chất lượng công trình theo thời gian, tiêu chuẩn kỹ thuật và thỏa thuận về giá trị hợp đồng thầu thực hiện dự án.

Vậy trong hợp đồng thầu dự án Cát Linh – Hà Đông đã có các điều khoản quy định việc Nhà thầu phải xuất trình các Bảo lãnh có liên quan hay không?

Nếu có, thì vì sao chủ đầu tư của dự án không đình chỉ việc thực hiện hợp đồng khi nhà thầu vi phạm tiến độ, và yêu cầu Bên bảo lãnh thanh toán theo Thư bảo lãnh, hay thậm chí khởi kiện nhà thầu ra Trọng tài/Tòa án để yêu cầu bồi thường thiệt hại; mà lại để cho nhà thầu chây ỳ, làm trì trệ tiến độ thực hiện dự án, hòng gây sức ép đòi tăng giá trị hợp đồng lên gấp nhiều lần giá trị ban đầu của hợp đồng, dẫn tới việc chủ dự án phải vay thêm vốn từ Trung cộng?

Ngoài ra, Nhà thầu EPC Trung cộng cho tới nay vẫn không cung cấp đủ tài liệu liên quan tới an toàn vận hành hệ thống; hệ thống an toàn cháy nổ nhà ga trên tuyến… rõ ràng vi phạm nghĩa vụ của nhà thầu về việc cung cấp thông tin, tài liệu kỹ thuật theo hợp đồng, vậy mà chủ dự án vẫn chưa thực hiện biện pháp chế tài theo hợp đồng?

Trước khi ký Hiệp định vay vốn với Trung cộng và Hợp đồng thầu xây dựng công trình của dự án Cát Linh – Hà Đông, phía Việt Nam đã có hàng chục năm kinh nghiệm ký kết Hiệp định vay vốn với các định chế tài chính quốc tế như World Bank, ADB… và với các chính phủ các nước phát triển. Việt Nam cũng đã có bề dày hàng chục năm kinh nghiệm đấu thầu xây dựng, mua sắm quốc tế và việc thực hiện các dự án bằng vốn vay quốc tế…

Vậy thì sao lại có thể ký kết Hiệp định vay vốn Trung cộng và ký kết Hợp đồng thực hiện dự án trên cơ sở Hiệp định chính phủ với nhà thầu Trung cộng với những khiếm khuyết, bất lợi như vậy?

 

Nguyễn Thanh Tuân

Nghiên cứu Quốc tế (13.06.2021)