Buối sáng thứ 3 của ngày Sài Gòn phong thành (11-7), nghe tin công an giao thông và công an chốt chặn thông báo ghi phiếu phạt những người đi đường không chứng minh được tính “chính đáng” và “cần thiết”, tổng số một ngày lên đến gần 900 triệu tiền phạt mà…ham. Trung bình một người bị phạt là 2 triệu (gần 100 đôla Mỹ). Người đi đường và nhân viên chính quyền cãi nhau ỏm tỏi được quay video, kể lại đầy trên các trang mạng xã hội. Có vẻ, khái niệm mơ hồ “chính đáng” và “cần thiết” ở trong điều luật, cũng làm nhức đầu không ít với giới thi hành nhiệm vụ.

Chuyện phong thành, không ai được gặp ai ở Sài Gòn, hoàn toàn khác hẳn với các quốc gia hay được nghe kể chuyện ở như Anh, Pháp, Mỹ, Úc…  Ở mấy xứ đó, người ta chỉ cần ở yên trong nhà, chính phủ sẽ yểm trợ nhiều thứ, bao gồm luôn cả gửi tiền ăn, miễn phí tiền thuốc… Còn ở Sài Gòn nói riêng, Việt Nam nói chung, phong thành đem lại biết bao nỗi lo của dân thường. Đặc biệt còn là nỗi lo của những người làm thiện nguyện, của những tổ chức phi chính phủ đang giúp người nghèo chạy bữa ăn. Nỗi lo dễ thương đến mức “nếu không phát cơm được, những người đó sẽ sống sao?”. Những lời than thở như vậy xuất hiện khắp nơi, thậm chí họ gọi cả chủ tịch phường, chủ tịch quận để chất vấn như gây gỗ.

Sợ từng phần cơm không đến được người nhận, mà lo vậy đó.

Chuyện ở quán cơm từ thiện Nụ Cười 1 (Trần Hưng Đạo, Q.5, Sài Gòn) là một ví dụ. Mấy anh em đây nghĩ rằng giãn cách thì giãn cách, nhưng chuyện phần ăn của người nghèo thì vẫn phải lo. Anh Tập Nguyễn, một trong những người tham gia công việc này, kể rằng tuy vẫn xắn tay áo làm, cứ phập phồng lo khó khăn sẽ sớm xảy ra. Nhưng rồi cứ nghĩ tới chuỗi ba quán cơm Nụ Cười như vậy, mỗi ngày chu cấp cho 1500-1800 người nghèo, nay đột ngột ngừng, họ sống sao?

Dân nghèo Sài Gòn có đủ dạng. Từ người lao động nghèo, đến người già, đau yếu không khả năng tự nuôi mình, đến người bệnh không có tiền đóng tiền cơm tháng ở bệnh viện… Không chỉ quán Nụ Cười, mà hàng hàng lớp lớp những nhóm, những quán, những người tự nguyện… vẫn chia sẻ miếng ăn hàng ngày với đời khốn khó. Không có ai thống kê, nhưng không biết bao nhiêu là con người Bắc-Trung-Nam vẫn âm thầm cùng tựa vào nhau để đi, trên đất Sài Gòn này. Có người sống đến hết đời vẫn khổ. Nhưng có người may mắn thoát lên, họ lại nối tiếp, trả ơn cho đời bằng chính khả năng của mình.

Có người bạn nhạc sĩ từ Hà Nội vào, hắn viết trên facebook kể rằng đường đi dạy về nhà, lúc nào cũng phải qua 2 cây cầu. Thoạt đầu hắn ngạc nhiên vì không hiểu sao luôn có nhiều người ngồi ở hai bên thành cầu từ chiều tối. Cho đến một ngày, hắn nhìn thấy lúc sẫm tối, những thanh niên, những nhóm xe chở thực phẩm ghé vào đưa cho từng người, thì sửng sốt. Hóa ra, đó là giao ước đô thị không lời: Người nghèo cứ ở những nơi dễ tìm nhất, họ sẽ được ai đó giúp thức ăn, nước uống. Thậm chí nửa đêm mưa đổ, vẫn có những nhóm thiện nguyện chia nhau chạy đi, phát quần áo cũ, áo mưa cá nhân và bánh mì. Bất kể là ai, dù đó là một người ăn mày, một người, lang thang bụi đời hay một gã xì ke ma túy nào đó, cũng được nhận khi cần. “Tôi là người sống ở Hà Nội, nhưng ít khi nào nhìn thấy điều cảm động như vậy. Tuyệt vời Sài Gòn ơi”, anh ta kể.

Quay lại chuyện quán cơm từ thiện Nụ Cười 1. Y như rằng, sáng sớm lúc 6g30, lúc anh khoe rằng mọi người đang chuẩn bị hàng trăm phần cơm, làm thịt kho tiêu thiệt ngon cho bà con, thì điện thoại từ Ủy ban Phường gọi tới, nói dẹp liền tay.

Ai nấy buông tay, bàng hoàng. Điều đầu tiên họ nghĩ tới, là chuyện thất hứa với hàng trăm con người không quen. Hàng trăm con người đó sẽ không biết bấu víu vào đâu hôm nay, ngày phong thành mọi nơi vắng ngắt.

 

Anh Tập kể, khi quán thông báo phải nghỉ bán-cho cơm, người tìm đến như không muốn tin, vẫn nấn ná đứng lại chờ. Không ai đành lòng nhìn cảnh ấy, quán đành phải kéo cửa xuống. Ấy vậy mà họ vẫn đứng ngoài nói vọng vào năn nỉ: “Tụi tui đâu có chen lấn, đâu có xúm lại đâu. Cho tụi tui lấy cơm đi!”

3 ngày đầu giãn cách ở Sài Gòn vậy đó. Lệnh trên ban xuống phong thành, thì cứ bắt buộc thi hành, không cần biết – hay không chịu tìm hiểu cặn kẽ – để tìm một giải pháp thích nghi cho một đô thị lớn, muôn mặt phức tạp nhất trên đất nước này. Nhiều nơi làm từ thiện phải vào hoạt động du kích: Đóng cửa làm việc, cho người lén lút đi phát, hoặc thông báo riêng cho những khách khó khăn quen thuộc, ghé qua, nhìn quanh, lấy phần rồi lẩn đi.

“Tại sao người có tiền xếp hàng mua thực phẩm ở siêu thị trong những ngày này được coi là “lý do chính đáng được ra đường” trong khi người nghèo cùng kiệt xếp hàng trật tự chờ những phần cơm từ thiện thì bị coi là nguy cơ lây lan dịch bệnh?”, anh Tập Nguyễn đặt câu hỏi.

Nhưng những người làm từ thiện như anh Tập Nguyễn không chịu bó tay, dễ dàng chấp nhận các chỉ thị lạnh lùng ấy. Những cuộc gọi, nhắn tin, vận động, thuyết phục… diễn ra liên tục. Cuối cùng thì tới chủ tịch Quận 5 cũng mềm lòng, cho phép tuần thứ hai giãn cách, quán Nụ Cười sẽ bắt đầu lại, nhưng chỉ cho mang cơm đến các khu cách ly.

Dù chỉ mới là giúp cho các khu cách ly thôi – cũng đã là một bước tiến đáng mừng nên họ đành chấp nhận trước cánh cửa hẹp đó. Ở Việt Nam, cứ cố, và có còn hơn không. Nhưng còn những người nghèo khác thì sao, những người cần miếng ăn ngoài khu cách ly? Tôi không thể kể ở đây được với các bạn. Vì chắc chắn những nơi như quán Nụ Cười sẽ không bỏ cuộc, dù có bị xem là hành động “bất hợp pháp” trong những ngày quay quắt tình đồng bào.

Cũng trong ngày 11/7, chuyện một anh làm truyền thông ở điểm từ thiện trong Sài Gòn, phát cơm từ thiện nhưng nhận xét khắc nghiệt quá, khiến dân chúng khắp nơi giận dữ. Anh này có giọng lạnh lùng phê phán cách ăn mặc của người đi nhận cơm, hoặc kết án là lợi dụng bữa cơm từ thiện, qua video, khiến nhiều người khó chịu. “Cho người ta cơm, mà nói trên đầu người ta thì còn ý nghĩa gì?”, một người lên Tiktok, làm hẳn một video dài để phản ứng. Một người khác thì nói trên facebook “Giọng này không là người Sài Gòn. Kiểu cho cũng không là Sài Gòn, vậy thì đừng làm ô danh tấm lòng Sài Gòn”.

Sài Gòn vậy đó, cho cũng phải nhẹ nhàng, vui vẻ. Có cho cũng mang theo tình thương chứ không là của mạt thí bỏ đi.

Dân chúng nói quá, đến mức chịu không nổi, đến chiều tối, anh ấy phải tự quay video xin lỗi mọi người. Diễn biến nhanh, bùng lên dữ dội, có kết quả trong chỉ có một ngày. Mau mắn y như cách người Sài Gòn vừa nghe lệnh phong tỏa, đã ngồi xuống bàn với nhau, ngày mai dù có “bất hợp pháp”, ta cũng sẽ phát cơm từ thiện như thế nào để đến được với người nghèo.

Ai đi xa Sài gòn rồi sẽ nhớ lắm, những câu chuyện như vậy. Nhớ ơi là nhớ. Nhớ những thứ vụn vặt không thành lời nhưng lại chính là linh hồn đô thị. Nhớ đến bật cười, mà có khi quay mặt vào, nước mắt lại chảy quanh.

Sáng nay, người nhà mang về cho mình ly café đá. Nhìn mà sững người không tin được. Bởi giờ này, Sài Gòn có ai mà dám lộ diện bán buôn gì được nữa đâu. Khắp nơi, xe công an, dân phòng cứ rà rà dòm ngó, thấy chỗ nào có dấu hiệu lén bán, là xông vào phạt tức thì, không nói nhiều.

Hóa ra, đuối quá, nhiều nơi vẫn tìm cách bán cho khách quen. Những cánh cửa bí mật quen thuộc của Sài Gòn lại khép mở. Người mua lén lén mang đi. Người bán hé cửa, thấy ai quen lại gần thì suỵt, hỏi có mua không. Kiểu y như hồi sau năm 1975, người đổi đôla hay bán vàng cũng thì thà thì thụt như vậy. Nhìn ly café mà thương. Kiếm được chút nào thì ráng, chứ không ai dám đợi, cũng không ai dám tin vào lời hứa sẽ có hỗ trợ của chính quyền.

Chỉ thị 16 của nhà nước nói vậy, mà không phải vậy. Bởi Nhà nước phong tỏa nhưng tự co giãn cho mình mà không co giãn cho người dân. Các khu họp chợ ngoài trời đều bị giăng dây, cấm bán. Nhưng các hệ thống siêu thị của nhà nước thì vẫn mở bán, độc quyền giá cả và hàng hóa vào lúc này. Nhà nước nói cấm tụ tập ở nơi khép kín vì dễ lây. Nhưng các siêu thị như vậy thì ngút người, nhưng đố ai dám hỏi ngược chính quyền cả.

Mình nhớ một cô bán hàng chợ rong, mọi thứ vẫn chất đầy lên một chiếc xe máy cũ. Nào là thịt heo, gà làm sẵn. Rồi rau quả… cô còn trẻ lắm và tháo vát. Ngày nào cũng chạy vào hẻm gần nhà để chờ mấy người quen ghé vào mua. Lúc rảnh rỗi, cô ngồi ngó lung, nét mặt ít niềm vui. Hỏi thăm qua mới biết, cô từ Thái Bình vào, nơi miền quê nghèo, người dân phải chịu nhiều loại thuế nhất của Việt Nam. Cô nói chỉ có đi xa như vầy, cô mới hy vọng kiếm sống và gửi tiền chút đỉnh về nhà.

Những ly café nhỏ, dễ giấu còn bán được, nhưng gánh hàng như cô gái đến từ Thái Bình thì chắc đành chịu chết, đành nằm nhà thở dài mong một lúc nào đó, chỉ thị này, chỉ thị nọ sẽ sớm qua. Nếu giờ này mà cô cố ra đường, cố chạy ít tiền để đóng tiền nhà hay gửi dăm ba trăm về quê, cô sẽ không bao giờ chứng mình được tính “cần thiết”, hay “chính đáng” mà nhà nước đề cập tới.

Người dân như cô  gái bán hàng nếu tuân thủ chỉ thị 16, và mong được giúp đỡ trong gói hỗ trợ 26.000 tỷ đồng như nhà nước vừa loan, thì báo chí cho biết cứ làm đơn, sẽ được duyệt. Đơn gửi lên Ủy ban gần nhất sẽ được duyệt trong 7 đến 10 ngày. Nhưng kiểu như cô, thì có gửi cũng chưa chắc gì được duyệt. Năm 2020, không cần phải làm đơn như gói 62.000 tỷ đồng, nhưng khối người nghèo đã bị gạt ra vì “không đủ tiêu chuẩn”, cô nói mình không dám mơ, và không muốn gửi đơn, để rồi thất vọng. Con số bị gạt nhiều đến mức là 62.000 tỷ đồng, đến tháng 5-2021, chỉ phát được hơn 15.000 tỷ đồng thôi.

Chuyện không cũ bao giờ ở Việt Nam, đặc biệt với dân Sài Gòn, là những điều nghe nói – rồi không có, của người cầm quyền trong lúc ngặt nghèo. Mùa phong thành này, đó là chuyện cứ lặp đi lặp lại không thôi. Đó cũng là lý do người dân cứ đổ ra đường, mỗi người một lý do, chạy sống chạy chết cho mình, bất kể hàng trăm chốt gác, barie, kẽm gai đang phân chia Sài Gòn như vào một mùa chống bạo loạn, thậm chí không vượt qua được, có khi tốn tiền phạt bằng 1/5 tháng lương.

Anh bạn trẻ Nhật Huỳnh, một người quen trên facebook kể rằng sáng 12-7, anh đi trên vỉa hè, trước nhiều cửa nhà bị giăng dây, có nhà buông rèm một nửa, bên trong có người ngồi, thỉnh thoảng bước ra ngoài, ngó ngó.

– Mua gì anh ơi – một cô gái trẻ hỏi khi thấy anh Huỳnh vừa đi chậm vừa ngó dáo dác – ở đây tụi em có vịt, gà, anh mua gì?

Huỳnh kể anh may mắn mua được con vịt với giá 75.000 / ký. Nói là may vì nãy giờ chạy trên dãy phố này, anh cũng thấy vài nhà bán như cô em này nhưng khi vô hỏi, thì họ lắc đầu nguầy nguậy. Huỳnh đem tâm sự này nói với cô gái trong lúc chờ lấy hàng, cô gái phì cười:

– Tại thấy anh lạ, họ tưởng anh là chỉ điểm đó. M* tụi nó! Người ta buôn bán đàng hoàng, tuân thủ nguyên tắc phòng chống dịch mà nó coi người ta như tội phạm, giả vờ cho người mặc thường phục lân la rồi xông vào bắt. Đã không giúp dân thì thôi chứ….

Anh Huỳnh viết trên facebook rằng thấy những lúc nguy cấp, dân thà tin vào chính mình dù bất chấp nguy hiểm chực chờ (có khi là vi phạm pháp luật) hơn là tin vào lời hứa của lãnh đạo, bởi không phải tự nhiên mà dân nhác trông thấy họ thì gọi bằng 2 từ gần gũi: “tụi nó”.

Trên trang nhà của nhà thơ Đỗ Trung Quân, có câu nói hài hước “Xin hãy để cụ Thiệu được siêu thoát!”, ai nấy coi đều cười. Bởi khắp nơi, dân chúng cứ nhắc lại câu tuyên bố bất hủ của tổng thống Nguyễn Văn Thiệu. Tại Việt Nam, tại Sài Gòn mùa phong tỏa này xảy ra vô số những chuyện không khó tin được, mà nhớ cụ.

Lớn nhất là vụ nhà cầm quyền ở Sài Gòn bữa trước nói như đinh đóng cột “không có chuyện phong tỏa Sài gòn”. Truyền hình báo chí đưa rầm rộ, nói dữ dằn như thể ai bị bắt gặp là a lê, lên đồn công an liền. Đùng một cái, ngay bữa sau thì truyền thông nhà nước như đeo mặt nạ, nói tỉnh bơ, tuyên bố phong tỏa Sài Gòn.

Không có một lời xin lỗi nào, và cũng không có ai của phía chính quyền phải chịu trách nhiệm với dân chúng về sự bát nháo và nhếch nhác của cả một hệ thống chính trị.

Trên trang nhà của luật sư Lê Công Định, có ghi lại chuyện này, rằng “Năm 1985, lúc tôi 17 tuổi, báo đài liên tục đăng thông báo bác bỏ tin đồn đổi tiền. Đùng một cái tin đồn thành tin chính thức. 36 năm sau VTV và các báo vẫn làm y như vậy, qua nay cứ bác bỏ tin đồn cho đã rồi bây giờ thành … trật lất. Chơi kỳ dzậy mấy cha?”

Cụ Thiệu lại không thể sớm siêu thoát nữa rồi, như lời nhà thơ Đỗ Trung Quân nói.

Cứ vậy, mà biết bao nhiêu chuyện lại dội về với người dân Sài Gòn, những chuyện đã lâu lắm rồi, nhưng lại không cũ bao giờ. Các trang mạng xã hội, các trang blog… lại có dịp đào xới những điều rất quen và rất đau.

Chẳng hạn như sau 1975, thông báo tất cả các sĩ quan Úy, Tá của VNCH đi học tập 7 ngày, theo kênh Ủy ban Quân quản. 7 ngày ấy, cũng là một kiểu đổi tiền sinh mệnh. Có người đi đến 10 năm mới về, có người bỏ mạng ở rừng sâu núi thẳm. Không ai giải thích tại sao, và không ai biết thằng quỷ nào ra cái thông báo lừa gạt dữ thần vậy.

Nhớ đến 3 lần đổi tiền vào năm 1975, 1978 và 1985. Lần nào thông tin cũng bị rò rỉ ra ngoài ít nhiều, dân chúng lo âu thì báo chí, truyền hình nói đừng nghe những luận điệu bịa đặt, xuyên tạc, gây hoang mang dư luận. Nhưng rồi chỉ ít ngày sau, việc đổi tiền đã xảy ra như ai cũng đã biết. Nhiều gia đình có người tự tử, nhiều người liều mình ra đi vì không sản nghiệp không còn gì.

Thật may mắn cho những người yên ổn ở bên ngoài Việt Nam. Họ sống với tương lai và thanh thản với những điều đã ngủ yên. Nhưng nếu sống ở Việt Nam, bạn cứ được khều nhắc lại, và luôn được sống lại với những câu chuyện không cũ bao giờ.

Mấy ngày trước, trong các nhóm hay chăm sóc mấy ông thương phế binh Việt Nam Cộng Hòa, gửi cho nhau tin báo ông Yến mất rồi. Nếu là một ngày bình thường, mọi người sẽ rủ nhau ghé qua chào ông lần cuối. Nhưng giữa đại dịch thế này, lại còn khắp nơi bị chặn hỏi, xét giấy… thôi thì đành chắp tay nhớ về ông vậy.

Ông Yến là một người vô danh, ngay trong cuộc chiến Nam Bắc, ông đã vô danh. Sau năm 1975, ông lại càng vô danh hơn. Giống như kiểu một người có hình dạng nhưng cứ rồi trong suốt dần, đến khi hòa tan lẫn vào gió, vào nắng trên trần gian.

Lần ghé thăm ông ở Cần Giờ trước khi Sài Gòn có phong tỏa, nơi giáo xứ Dòng Chúa Cứu Thế có xây một khu nhà nuôi dưỡng những ông vất vưởng trên đường, mang về và chăm sóc, tôi chú ý đến một người đàn ông có nụ cười hiền và ít nói năng gì. Đón nhận quà xong, ông quay vào phòng, ngồi nhìn qua cửa sổ. Mắt xa xăm như xuyên qua ánh nắng chiều, suy nghĩ bọc trong tiếng nhạc cải lương nho nhỏ, ri rỉ. Ông là một trong rất nhiều người đàn ông không may, sau chiến cuộc vẫn còn phải chịu một cuộc chiến tinh thần từ nhà cầm quyền, coi các thương phế binh VNCH là những thừa thãi và bất lợi trên toàn cảnh chiến lợi phẩm cách mạng vô sản.

Có người nói ông Yến “đi” vậy cũng hay, vì vẫn êm ả hơn hàng ngàn các ông thương phế binh VNCH khác, đang thẩn thờ với tuổi già, và khốn khó vì đại dịch.

Chắc bạn sẽ hỏi tôi, đại dịch và phong tỏa ở Sài gòn, có biết bao nhiêu là người già và nghèo khó, vậy sao cứ tách riêng số phận của các vị cao niên thương phế binh VNCH (TPB-VNCH) ra để làm gì? Đơn giản bởi, ngay trong ngày thường, TPB là những người luôn chịu sự đối đãi khắc nghiệt của mọi chính quyền địa phương. Mọi hình ảnh liên quan và cả sự trợ giúp với họ, bị coi là “nhạy cảm” theo ánh nhìn chính trị của chính quyền sau 1975.

Năm ngoái, nghe nói có ngân sách 62.000 tỷ đồng, rồi năm nay tiếp theo là 26.000 tỷ… mà chính quyền tuyên bố dành trọn cho những người khó khăn, neo đơn, những người không có khả năng mưu sinh qua mùa dịch này. Nhưng hầu như không có ai, là TPB mà có thể nhận được những phúc lợi đó. Mọi người phải làm đơn xin, và phải duyệt xem đúng thành phần nào đó, mới được nhận. Chuyện dân chúng vẫn cười ngã nghiêng, văng nước miếng, nói cùng nhau lên tivi lãnh tiền cứu trợ đã đành, nhưng ngay với các ông TPB, thì có đùa, câu chuyện đó cũng không thể cười được với phần mình.

Cha Vinh Sơn Phạm Trung Thành, là một trong những người âm thầm nhận giúp đỡ cho nhiều ông TPB. Lúc ít thì 20-30 người. Lúc nhiều thì lên đến 160-200 người. Đại dịch này thì cha tối tăm mặt mày, chỉ lo phát gạo cho các ông thôi, cũng không xuể. Sau tháng 7-2019, khi chương trình có tên Tri Ân TPB-VNCH thường kỳ tại Nhà thờ Chúa Cứu Thế, 38 Kỳ Đồng, bị cha Giám tỉnh mới về dẹp bỏ, nhiều linh mục, nhóm, và dòng… đã chia nhau, gánh mỗi người một ít, cố không cho các ông bị hụt hẩng.

Nhưng không chỉ vậy, việc phát quà TPB-VNCH diễn ra từ giữa năm 2019 đến nay từ Sài gòn đến các tỉnh, dù âm thầm nằm trong diện chơi “cút bắt” với các chính quyền địa phương, khiến mọi thứ thêm tan tác. Theo thống kê, hơn 6.000 người già và bệnh tật như vậy đã bị giải tán khỏi chương trình trợ giúp chính danh tại Nhà thờ Chúa Cứu Thế, Kỳ Đồng, và họ chỉ còn thấp thỏm chờ gọi tên từ các cú điện thoại không thể hẹn trước, của những nhóm lặng lẽ nối tiếp công việc này.

Vào ngày phong tỏa đại dịch, khi được hỏi rằng sao không tìm cách điền đơn giúp các ông, để đưa lên Ủy ban xin giúp đỡ, như nhà nước vẫn nói. Cha Vinh Sơn bật cười “Khó lắm, hầu như không có ai được. Nghe đâu có vài ông, con cái đứng ra xin chung cho gia đình thì may mắn được. Còn những ông TPB mà chúng tôi biết, là hoàn toàn không. Họ không thể xin vì không có hộ khẩu, không có giấy tờ đầy đủ lâu nay. Nhiều ông từ miền Trung, khó khăn quá nên chạy vào Sài Gòn để xin bán vé số, xin làm lặt vặt đổi bữa cơm, không có gì để chứng minh cả. Chính quyền địa phương thì tụi mình quá biết rồi đó. Làm một cái đơn thì bị hỏi, bắt khai báo lung tung rồi cũng chẳng làm được gì”.

Người không lanh lợi như ông Yến, lại càng chẳng xin được gì. Mấy linh mục đưa ông Yến về nhà chăm sóc, kể rằng ngày vác được ông về, chỉ nghĩ được là mong làm đám tang có nơi có chỗ cho ông. Ấy vậy mà khi được ăn uống đầy đủ, có người chung quanh trò chuyện, ông sống lại. Cô Phạm Thanh Nghiên, một tù nhân lương tâm sống ở Gò Vấp, kể rằng lúc đầu khi ở khu trọ Vườn rau Lộc Hưng, ông Yến trong tình trạng suy kiệt, chỉ còn da bọc xương. Không ai nghĩ rằng ông có thể cầm cự và sống được bao nhiêu ngày. Ông phải ngồi xe lăn, mọi sinh hoạt hàng ngày như tắm gội, ăn uống, vệ sinh đều cần có người giúp đỡ, chăm sóc. Lạ thật, ông sống lại mà không ai tin nổi: như một cành khô gầy guộc, chỉ chờ để vứt, lại chầm chậm ra lá, đơm hoa.

Nói đến sự trợ giúp từ chính quyền, những người như ông Yến không dám mơ. “Cái vụ 62.000 tỷ đó, những người gọi là có tiêu chuẩn được nhận, thì phải làm giấy, phải chứng minh, khai lên khai xuống và chờ được duyệt. Nhưng những người què, mù, tật nguyền… như (ông Yến) vậy, họ đâu sao dễ dàng tới lui làm chuyện đó. Đó là chưa nói khi khai bệnh tật của mình là TPB-VNCH là kể như xong. Nên tôi biết là các ông không ai làm đơn xin gì cả”, linh mục Vinh Sơn Phạm Trung Thành kể.

Gói hỗ trợ dân nghèo 62.000 tỷ từ chính quyền, cho đến tháng 5-2021, báo chí thống kê là chỉ phát được hơn 15.000 tỷ. Như vậy là có vô số người đã làm đơn, đã chờ và thất vọng. Không hiểu vì sao chính quyền không phát tiếp, mà lại tuyên bố hết hạn giải ngân, rồi đưa ra gói mới là 26.000 tỷ đồng. Mọi thứ phải làm đơn xin lại từ đầu.

Nghe nói, ông Yến được mặc chiếc áo sơ-mi trắng đẹp nhất của mình khi nhắm mắt. Tài sản ông quý báu của ông là chiếc máy nhỏ hay phát nhạc cải lương, và đôi khi là mấy bài bolero, có cả bài Anh không chết đâu em.

Cuộc chiến của đời ông Yến vậy là kết thúc. Nhưng cuộc chiến sinh tồn vẫn còn đeo đẳng với hàng ngàn đồng đội của ông trong tháng ngày đại dịch – phong tỏa tối đen này. Không có chiến tranh, không có lý tưởng, chủ nghĩa, chắc ông sẽ là một trong những người nông dân hiền lành ở đâu đó tại miền Tây Việt Nam. Ngày tháng của ông sẽ chỉ là vườn tược và sông nước, hát cải lương và bài Anh không chết đâu em.

Thôi thì chào ông Yến vậy. Và chào những người như ông Yến, vốn vẫn còn phải đang vật lộn với các tầng nghịch cảnh đời mình, dù không biết ngày mai ra sao, nhưng họ vẫn đủ bền bỉ để mỉm cười, để hát cho hết bài ca của đời mình, ít nhất là qua đại dịch.

Nửa đêm, tự nhiên nghe một cái tin nhắn từ đứa em, chỉ quen trên facebook thôi chứ cũng chưa chừng từng gặp mặt bao giờ. “Bên anh có ai cần ăn rau không anh, mai em chạy qua đưa”.

Trước đây mà có ai hỏi vậy, chắc chỉ là chuyện nói qua lại cho vui rồi thôi. Nhưng giữa bóng tối thăm thẳm và heo hút phố chợ, sao nghe như tiếng chuông dịu dàng mở đầu cho buổi cầu kinh sớm mai.

“Có được bao nhiêu vậy D.?”.
“Bao nhiêu cũng có, em ở nhà vườn ngay ngoại ô Sài Gòn mà, anh tính chia ra cho bao nhiêu người thì nhắn, mấy chục ký còn dư”.

Tôi thoáng nhẩm. Nhà anh T, chị L, chị N,…  Trong đầu hiện ra luôn gương mặt của những con người đó, vui với món quà “cần thiết” và  hết sức “chính đáng” lúc này. Tôi nhắn cho D. con số 30kg toàn là rau, cải… rồi theo đợi mật lệnh. Trưa hôm sau, điện thoại tôi nhá lên tin nhắn “Ra nhận đi, em thả ngay đầu hẻm”. Nhờ thêm một thằng bé nữa, chạy tới nơi thì thấy mấy bịch rau lớn bỏ chỏng trơ ở đó. Không thấy ai khác. “Đâu rồi D.?”, “Em chạy rồi anh, để không bị phạt thì xui. May mà có thủ thêm cái áo chạy xe ôm Grab”.

Rau để trong nhiều bịch nhựa lớn. Tôi và thằng bé thay nhau ra đầu hẻm, xách vào nhà đến 2-3 lượt mới hết. Đến lần thứ 3, nhiều gia đình hé cửa sổ, mở cửa bước ra nhìn với ánh mắt khó tả. Nó giống như kiểu sau năm 1975, bạn đi nhận hàng từ Mỹ gửi về, hàng xóm cứ nhìn theo, không lời, nhưng làm cho bất kỳ ai đang vui cũng có thể chựng lại, áy náy.

Khổ lắm, thời buổi mà báo Một Thế Giới đăng cả một bài chất vấn “100.000 đồng/kg hành lá, 400.000 đồng/kg ớt ở TP.HCM lúc dịch, Bộ Công thương nói gì?”, có thể thấy cuộc sống Sài gòn bây giờ là để chạy đua với nhau tìm thực phẩm vừa sức mua và sốt ruột con số tăng liên tục. Nhiều thứ đang tăng giá gấp 3 lần, nhưng cũng không dễ tìm.

Tôi gửi lời cám ơn đến đứa em facebook chưa từng nói chuyện ngoài đó, gửi theo ít nụ cười và niềm vui của bà con nhận được. D. nói hắn cũng mừng, nói cần gì thêm thì bàn với nhau, hắn sẽ cố mang qua. Người Sài Gòn với nhau như vậy, hàm ơn không thể tả được. Hàm ơn cái cảm giác mình sống, và hàm ơn vì thấy cuộc đời chung quanh mình, ai cũng được sống.

D. may mắn chạy về được nhà, không gặp trắc trở gì. Nếu như xui mà bị vịn lại, mất 2,3 triệu tiền phạt vì ra đường không “chính đáng” như chơi. Phạt là a lê, khỏi cãi, vì đi làm chuyện bao đồng, chứ có thiết thực gì cho mình đây mà chứng minh được?

Chỉ thị 16 của chính quyền HCM đưa ra, được đủ loại nhân viên công lực rầm rập chận xét, thẩm vấn tại chỗ và phạt rất ngặt, với tuyên bố đanh thép “không chính đáng”. Nhưng sao biết được thế nào là chính đáng trong thời buổi này? Đôi sinh viên ở nhà trọ không có đồ nấu nướng, chở nhau đi mua bánh mì về ăn, cũng bị phạt vì mua thực phẩm không chính đáng. Một phụ nữ đi rút tiền về mua đồ ăn, bị phạt vì công an khăng khăng “mua online được rồi, rút tiền là chuyện không chính đáng”. Trên mạng xã hội còn có chuyện công an tự cho mình quyền quay video, không xin phép một bé gái mang con mèo của mình đến chốt, khóc nức nở xin cho đưa đến thú y. Viên công an đưa lên mạng giễu cợt nước mắt bé gái này, nói bé không giải thích được tính “chính đáng” của sự việc. Con mèo nhỏ chết sau đó. Nhiều người vào chia buồn với bé gái đó, trong đó có câu: “Đành vậy. ở một xứ sở mà người ta còn coi chó mèo là thức ăn khoái khẩu, thì kêu gọi tình thương là điều không thể”.

Báo Thanh Niên có bài “Mang rau Đồng Nai lên TP.HCM bị CSGT phạt 2 triệu: Trên đây mắc, sao mua nổi”. Tuy không dám phản ứng với chỉ thị 16, nhưng hàm ý trong bài cũng khó chịu sự cường quyền và làm dụng phạt người, với hai chủ đề mơ hồ “cần thiết” và “chính đáng” đang được tuyên bố vung vít, thậm chí giảng bài như tuyên giáo ở những chỗ phạt người.

Một phụ nữ, có vẻ là chủ một công ty nào đó, đi xe hơi mua rau số lượng lớn từ Đồng Nai lên Sài Gòn để làm thực phẩm cho các nhân viên của mình. Dù trình ra được đủ loại giấy theo quy định nhưng vẫn bị phạt, vì công an coi nhu cầu ăn rau không là chuyện “chính đáng”. Báo Thanh Niên trích mấy câu nói của người phụ nữ này “Sao lại không cần thiết, rau đây mắc quá sao mua?… Người nhà tôi rất đông, nhân sự của tôi rất đông… Sao là không cần thiết, anh trả lời tôi đi”.

Có vô số những trường hợp như vậy, tương tự như với người phụ nữ ấy, đã không có ai trả lời cả. Theo báo chí nhà nước thống kê, trong 4 ngày “ra quân” phạt, chính quyền HCM đã lập biên bản với 2.052 trường hợp, tiền thu về gần 5 tỷ đồng.

Người dân Sài Gòn làm gì mà cần đi ra đường dữ vậy? Bị phạt tối tăm mặt mũi mà vẫn đi, bất chấp vòng vây mang tên chỉ thị 16? Nhiều nơi tại Phú Nhuận, Gò Vấp… đã xuất hiện chỗ bán giấy thông hành giả để qua chốt, với giá 80.000 đến 100.000 đồng/giấy. Có giấy ghi là đi làm ở công ty A, B… có giấy thì ghi là đi bệnh viện, chở hàng…  Người dân làm mọi cách để đi qua, vượt thoát… mà không muốn trả lời gì về việc tại sao họ cần thiết đi đến vậy, thậm chí phải bỏ tiền ra để mua giấy giả.

Tôi cũng tự hỏi, và tin rằng, nếu không là chuyện sống còn, chuyện bữa cơm hàng ngày, cùng cực với lẽ riêng… không ai thích tự mình đứng ra thách thức chính quyền như vậy. Rõ là trong một mệnh lệnh khô khan ban ra kèm tiếng nhạc thúc quân sống sượng, cơ thể Sài Gòn cuộn quặn, đau trong những nỗi niềm của mình mà không có ai tự xưng là chính quyền nhân dân ở đủ gần, có thể cảm nhận được.   

Đã đau yếu, lại còn phải chịu phạt. Sài Gòn tôi ơi. Những tờ biên lai phạt và làm đầy ngân khố quỹ phạt nhanh chóng đầy tính chủ trương ấy, như vặt đi không biết bao mầm sống của người dân, trong cơn khốn khó.

Bất ngờ, ngày 13/7, trên mạng chuyền cho nhau một văn bản bị lộ của Ủy ban phường 6, Quận Gò Vấp về chuyện ra lệnh kín cho mọi nhân viên mặc áo công lực phải ra sức, mỗi ca phải phạt cho được 20 người. Một ngày ở phường này, có 6 ca trực. Tức một ngày phải phạt cho được 120 người. Ai nấy sửng sốt. Hóa ra, có cả một chủ trương mang tính hệ thống “vặt” người dân cho đầy ngân sách của chính quyền. Dân tình chửi bới không ngớt lời, đến mức cuối ngày 13/7, Quận Gò Vấp phải nói qua loa cải chính, rút lại văn bản này.  Mặc dù dân chúng tức giận, nhưng chủ tịch phường 6 chẳng bị khiển trách gì, ngoài chuyện rầy rà chút xíu để lộ vì nội dung cơ mật thôi.

Hết nói nổi, giữa đại dịch này, việc bòn cho được những đồng tiền xương máu của dân chúng, lại là chủ trương hành chính, nhân danh lệnh phong tỏa. Sao lại có kiểu người cầm quyền điên loạn trục lợi trên nhân dân mình theo kiểu lấy mỡ nó rán nó: Dùng số tiền phạt đó, có thể thay số ngân quỹ cần xuất ra bồi dưỡng cho các ca trực (lại còn thừa nữa chứ). Người dân nào kém may mắn sẽ chi trả tiền canh chốt, và chung tay chống dịch, làm giàu thêm ngân quỹ của cơ quan địa phương.

Hành động đó, thời vua Gia Long, gọi là nhũng lạm, có thể bị xử roi, bãi quan, tù hoặc đi đày biệt xứ.

Chỉ còn biết cầu nguyện cho những người đang băng mình trên đường, với những điều không thể nào sẻ chia được sự “cần thiết” của mình. Nhất là khi họ phải nhốt mình ở nhà, còn các loại hỗ trợ của chính quyền ở rất xa, còn rất lâu. Xin cầu nguyện cho những người như D. ,đứa em nghĩa hiệp mãi mãi không bao giờ chứng minh được sự “chính đáng” của mình trên đường, sẽ bình an qua tháng ngày nhiễu nhương này.

Sáng 15-7, Sài Gòn tối đen từ rất sớm. Những cụm mây lớn trải dài khắp các quận huyện dự báo một ngày không nắng. Thành phố đã vắng người, nay lại trĩu nặng và mệt mỏi hơn. Rồi những cơn mưa đổ xuống, không quá lớn nhưng từng cơn, từng cơn nối nhau, đẫm cả một ngày dài. Vài gương mặt thấp thoáng qua cửa số nhìn xuống đường, im lặng. Thi thoảng ai đó vụt qua nhanh, không biết là để tránh cơn mưa, hay để mau đến nơi đã định mà không bị vướng chốt kiểm soát.

Có vẻ như không có gì đáng để lạc quan, vào một ngày mà tin tức về người nhiễm covid-19 mỗi lúc càng nhiều. Cuộc sống dân Sài Gòn bây giờ xoay quanh các trang mạng xã hội, tin tức và sự thật cứ dội lên đó, luôn khác biệt trong đời thường.

“Đọc tin đó chưa?”, “Hay gì chưa?”… những thông điệp như vậy chạy quanh ngày sống của dân Sài Gòn, hiện trên facebook, tiktok, youtube… Cũng may mà có em, đời còn dễ thương, nếu không chỉ xem trên báo chí hay truyền hình nhà nước, đôi khi người dân có thể tự làm thiệt hại tài sản của mình, vì mất kiên nhẫn hay nổi giận.

Có cái gì đó thật bất thường. Khi Bộ Y Tế cho biết chỉ mới có 32 ca tử vong vì covid-19 ở Sài Gòn, nhưng rồi ai đó trong hệ thống lãnh đạo ở Thành Hồ lại sẩy miệng, xác nhận thật ra đã có đến 130 người đã chết. Con số cách biệt lớn quá khiến ai nấy chết lặng. Không thể nói khác được. Chiều 15-7, Bộ Y Tế lập tức lên tiếng nhận lỗi, và nói có “độ trễ trong việc Bộ Y tế công bố số ca tử vong, và cả số ca dương tính, so với địa phương”.

Trên báo Vnexpress, lời giải thích của Bộ Y Tế được ghi lại, là “Việc thông báo từng ca bệnh Covid-19 cần quá trình hoàn thành mã số bệnh nhân, yếu tố dịch tễ, đối với ca tử vong thì cần đưa chính xác nguyên nhân tử vong”.

Thật ra người Sài Gòn cũng không ai quan tâm đến cái kiểu giải thích dông dài – mục đích để thuyết minh rằng lãnh đạo chẳng có ai sai lầm cả – để làm gì. Điều mà người ta nhận thấy, là có cái gì đó bất bình thường trong tin tức về covid-19 đang đưa đến cho người dân. Bạn nghĩ sao? Liệu có chuyện quan chức nào ở Thành Hồ lại dám quên và lỡ miệng nói ra con số thật như vậy? “Có thể giới quan chức ở Sài Gòn không muốn mình phải gánh trách nhiệm theo chỉ thị từ trung ương, nên tự mình xé rào tiết lộ”, một người đọc báo, nhắn bình luận cho tôi.

Ngày 15-7, Việt Nam có đến hơn 37.000 người nhiễm covid-19. Riêng Sài Gòn đến chiều tối đã có đến 1399 ca nhiễm mới. Thứ trưởng Bộ Y Tế Nguyễn Trường Sơn ra tuyên bố khiến ai nấy phải ngẩn người suy nghĩ “Ca nhiễm covid-19 tăng nhanh, do chống dịch đi đúng hướng”. Là sao? Nhưng rồi cũng không ai còn thời gian để tranh cãi với ông Sơn, vì đáng lo hơn, tối khuya ngày 15, báo chí đưa tin ông phó thủ tướng Trương Hòa Bình nói “nếu dịch còn tăng, khó có thể bỏ chỉ thị 16 ở HCM”.

À, vậy là phong tỏa có thể sẽ nối tiếp. Ôi…

Quả là một ngày u ám theo nghĩa đen, lẫn nghĩa bóng. Bất chấp hôm nay, là ngày mà thông tin từ Trang Chính phủ reo lên rằng “HCM cam kết ngày 15-7 chi trả hỗ trợ cho 260.000 lao động tự do, hoàn thành hỗ trợ theo nghị quyết 68 trong tháng 7”.

Thật là ngày vui qua mau, chỉ đến chiều, lại rộ lên những câu chuyện, “tình thương” của chính phủ hình như lọt vào khoảng không, vào những điều chua chát muôn thuở, khiến người nghèo lại thay nhau gào lên tức giận trên các video.

Dân ở hẻm 197, Ấp 4, xã Phước Lộc, Nhà Bè, Thành Hồ gửi đi chứng cứ cả một khu dân cư bị giam hãm hơn 20 ngày vì cách ly chống dịch. Dân ở khu này, phần lớn là lao động tay chân, mỗi ngày chạy hơn chục cây số vào Sài Gòn làm đủ việc kiếm ăn. Từ lượm ve chai, móc cống, phụ hồ… có gì làm nấy, miễn có cơm sống qua ngày. Ai nấy vàng mắt chờ được giúp. Đùng một cái, nghe có hỗ trợ, họ đổ xô đi kiếm trưởng ấp, trưởng xã để hỏi. Đúng ngay lúc đó, họ bắt gặp danh sách “người nghèo” nào đó đã được lập từ trước, và trưởng ấp đang giấm giúi chia cho những người trong danh sách đó. Cả trăm con người khốn khó ở đó, ai cũng bị ra rìa, chỉ có 9-10 người được nhận trong lặng lẽ trơ trẽn. Đó là còn chưa nói, danh sách khó khăn được nhận, trưởng ấp bị bắt gặp đang phát cho chính vợ mình.

Dân bu vô hỏi, thì được giải thích là theo chỉ thị của thành phố, chỉ được phát có bao nhiêu đó thôi. Một bác gái ra trước ống kính, nói giọng Bắc như mới vào Nam “tôi đi mua ve chai đây này, hơn 60 tuổi rồi, mà chẳng nhận được gì. Còn vợ ông Trưởng ấp thì lại nhận đầu tiên”. Những người quanh video không thấy mặt thì thay nhau gào lên. Giọng một người đàn ông khàn đục vang lên, nghe quen thuộc “Đ.M, vậy mà nói giúp đỡ”.

Dân ở đây nói họ tự chạy miếng ăn trong những ngày cách ly, gọi xin, đón người làm từ thiện để nhận quà rồi chia nhau đồng đều. Không ai thấy hỗ trợ nào của nhà nước cả. Nhưng rồi đến khi nghe nói có tiền, chỉ có danh sách nào đó được nhận.

Chuyện của những người dân Nhà Bè không là một sự kiện hiếm hoi đâu. Từ chối trợ giúp ai đó, gần như là một thủ thuật nhuần nhuyễn của giới hành chính địa phương lên danh sách trợ giúp. Chỉ cần hoàn thành việc trao tiền cho một nhóm người nào đó, mang ý nghĩa biểu trưng, thế là sau đó địa phương có thể làm báo cáo là xác nhận đã hoàn thành kế hoạch trợ giúp dân nghèo. Số 9-10 người được nhận tiền ở Nhà Bè, được coi là tổng số khó khăn ghi nhận, và khi sau khi trao tiền, kể như xóa được mọi khó khăn – đã hoàn toàn xóa đói giảm nghèo. Còn cả trăm người khác, là vô nghĩa.

Có rất nhiều lý do khiến một người nghèo bị từ chối giúp đỡ tại Việt Nam. Đầu tiên, bạn sẽ bị hỏi đến căn cước, rồi hộ khẩu hoặc có đăng ký tạm trú tại địa phương. Bạn sẽ phải chứng minh rằng mình rất nghèo, giới thiệu công việc, giới thiệu thu nhập và cần cả người chứng cho lời khai của mình, và chứng minh rằng đang có khoảng thời gian đói khổ – tình trạng ấy, cũng phải có người xác nhận. Cuối cùng, bạn phải có phải có một lá đơn xin, và chờ xét duyệt 3-4 bên: công an, ủy ban, tổ trưởng, nơi làm việc… Cũng như những người ở Nhà Bè, mọi nỗ lực của bạn sẽ bị im lặng cho qua, hoặc may mắn hơn thì được trả lời vỏn vẹn “không đủ tiêu chuẩn”.

Bạn tôi ơi, người nghèo Việt Nam muôn hình vạn trạng. Có những người ăn mặc chào hàng rất tươm tất, khi chiều về thì cẩn thận thay ra, treo lên trong căn nhà trọ tồi tàn của mình để mai lại sắm vai. Có những người nghèo Việt Nam lam lũ, có thể nhìn là biết ngay. Nhưng trong đại dịch này, bìa của cuốn sách, không nói hết được nỗi niềm ẩn chứa trong nó. Khó mà lường hết được.

Ở khu Gò Vấp, sáng hôm qua, một gia đình có cửa hiệu buôn bán nhìn rất khang trang, nay phải đóng cửa, cô vợ mở cửa vừa bước ra, lập tức công an ập vào kết tội là nơi này âm mưu buôn bán trở lại, đòi phạt tiền. Người chồng chạy ra nhìn sững sờ, rồi quỳ sụp xuống lạy công an như tế sao “trời ơi, vợ tôi mở cửa bước ra, chứ có buôn bán gì, làm ơn thương tui đi, tui khổ quá mà”. Tiếng gào khóc nức nở của anh ta như xé toang màn sương mù khiến tay công an phải lùi lại, nhưng bắt lỗi khác “sao không đeo khẩu trang”…

Vậy đó, Sài Gòn hôm nay, Sài Gòn phải trải để biết đời, còn có ai còn thương mình?

Mới sáng sớm, nghe lao xao, mở cửa bước ra nhìn đã thấy con hẻm cách chục thước bị giăng dây cách ly rồi. Đó là một cái ngõ nhỏ, dẫn vô mấy căn nhà toàn người ở trọ. Có vẻ như là dân ở tỉnh vào, thuê để đi làm. Họ ở gần, mà không bao giờ chạm mặt để trò chuyện được: Sáng tờ mờ họ đã đi, khuya mịt mới về. Người ở ngõ đó cũng không thấy chơi karaoke hay sinh hoạt giải trí gì. Dường như về đến nơi trọ, họ chỉ kịp ăn, ngủ vội để mai lại đi làm.

Đóng ngõ đó, không biết họ sống sao. Anh công an khu vực trẻ buổi tối ngồi gác ở trước dây cách ly một mình, có mắc một ngọn đèn nhỏ tù mù, nhìn buồn buồn như ngõ có đám tang.

Thấy tôi đi mua hàng về, anh chào. Sẵn tiện, tôi hỏi thăm là sao thấy anh chỉ có một mình vậy (ngày thường nhân viên trật tự, dân phòng… của vùng này cũng đông đúc lắm). Anh ngần ngừ rồi nói rằng ngoài các nhân viên ăn lương của chính phủ, ai nấy cũng cần chạy về nhà để lo cho gia đình lúc mù mịt này.

À. Có thể hiểu, khó khăn thật sự đang thúc mọi thành phần quay đầu, nhìn về gia đình của mình. Chỉ mới có một tuần đóng cửa, Sài Gòn đã có quá nhiều chuyện khốn khó hiện ra, ai cũng lo ngay ngáy. Việc xiết chặt phong tỏa với các cuộc tuần tra, phạt… khiến các nơi vẫn đang nỗ lực chia sẻ phần ăn của người nghèo cũng không làm được nhiều như trước. Không ở Sài Gòn lúc này, không đứng dưới đáy của cuộc sống, khó có thể nhìn thấy sóng ngầm đang run rẩy mọi nền móng thiết chế.

Mấy người lo phần cơm từ thiện ở Phú Nhuận kể rằng họ mất một ngày không tiếp cận được khách quen của mình, hôm sau mang được cơm đến, có cụ run run bóc ăn ngay vì đói từ qua đến giờ. Người phát cơm cũng muốn khóc. Gánh nặng của lẽ yêu thương cuộc đời chưa bao giờ trĩu như vậy.

Sài gòn lần đầu tiên chứng kiến những người gõ cửa xin giúp. Họ không xin tiền, chỉ xin gạo, xin nước mắm, xin ít quả cà… Một người họ Huỳnh viết trên trang fanpage Sài Gòn Chợ Lạc Xoong rằng anh bị gọi từ đêm trước để xin thức ăn, bồn chồn ngủ không được. Đến sáng chạy ra đưa thì thấy người già nhận và chắp tay lạy anh. Kể lại với giọng như muốn khóc, anh nói rằng cả đời họ Huỳnh của anh không dám nhận lạy của ai, nên đối diện với chuyện đó, đã hoảng kinh lạy trả. Sài Gòn đã run rẩy đến vậy trong hơi thở, đôi chân, tiếng gọi của kẻ khó. Ai nỡ lòng nào tự cho mình là kẻ đứng trên?

Bài viết của anh được share nhiều lắm. Nhưng chỉ vài tiếng đồng hồ sau thì anh cho ẩn đi. Mấy người quen đi tìm coi lại, không thấy, thở dài và nói rằng cũng dễ hiểu thôi. Bởi đông người vào bình luận xót ruột, nói nặng về chính quyền. Như tất cả mọi người đang làm từ thiện, đang gánh vác sứ mạng đồng bào ở Sài Gòn hay Việt Nam cũng vậy, phải biết chọn cách bày tỏ. Ngay cả nói về người nghèo, phải mô tả với giọng điệu lạc quan, không được quá cùng cực. Nếu không may bị rơi vào ánh nhìn như kiểu “mượn từ thiện để bôi xấu chế độ”, mọi công việc giúp người sớm muộn gì sẽ gặp khó. 

Anh họ Huỳnh đó cũng kể một câu chuyện khác.

“Em ơi cho chị xin hai phần cơm với nha, ở nhà chị còn một đứa bạn. Mấy nay tụi chị không có gì ăn, đói lắm.”

“Dạ đây, chị lấy thêm đồ ăn nè để mai có mà ăn, mua hoặc nấu thêm cơm trắng thôi!”

“Cảm ơn em, cảm ơn em nhiều lắm nha!”

“Mà chị có đi làm không, cố lên nha chị, mùa này ai cũng khó khăn!”

“Đi làm không ai dám nhận em ơi, nên chị chỉ nhận đồ gia công về làm thôi à. Mà cũng bữa có bữa không, đói miết.”

“Ủa sao không ai nhận chị, em thấy đi bán hàng cũng đỡ lắm.”

“Tại hồi đó chị làm… gái. Sau này chị có bệnh nên không làm nữa, sợ lây cho người ta mang tội. Nghiệp mình gieo giờ mình lãnh em ơi, trách chị chứ không trách ai. Giờ đi khám sức khoẻ ra giấy tờ vậy rồi ai đâu dám nhận, nên thôi. Chị cũng không biết mình còn bao lâu, bây giờ chỉ ráng sống rồi đi chùa làm công quả. Cũng mong cuối đời nhẹ gánh, kiếp sau chuộc tội…”

Bạn họ Huỳnh kể, nhìn thấy nước mắt chị ứa ra. Trong khốn khó, có khi người ta không ngại mở lại vết thương của đời mình, và trong chân thành, con người đối diện nhau cũng cảm thấy như cùng chung một niềm đau vô danh hoàn hảo. Triệu con người mang triệu tâm trạng không lời đó, đang quay quắt trong ngày tháng này. Đất Sài Gòn vẫn im lặng ôm lấy họ bao lâu nay, nay kiệt sức mới đành để lộ diện vậy.

Mới quay qua quay lại. Anh H., một anh bạn luật sư gửi cho cái tin nhắn về chuyện “đã lâu lắm rồi, Sài Gòn mới nhìn thấy người đi xin gạo qua bữa”. Mà giật mình, lại là những bạn sinh viên trẻ ở tỉnh. Kẹt ở khu cách ly thành phố. Kẹt ở mùa giãn cách mà nhiều vùng chia cắt không giúp được, họ đành phải muối mặt xin chút gạo qua ngày.

Sao chính quyền không làm như ngày xưa nhỉ? Lúc ốm đau, khốn khó, các chính quyền phong kiến Việt Nam vẫn mở kho thóc, phát chẩn cho khắp dân đen. Còn bây giờ, chỉ thấy phải làm đơn để đợi duyệt cho đúng thành phần, mở thêm cửa hàng bán cho dân, lại tăng giá điện, giá xăng…

Miếng ăn thôi mà. Một người làm dân phòng xênh xang đến chị gái lỡ đường, thậm chí đến một quan chức… Có phải cái đói luôn công bằng trong từng sự đay nghiến sao?

Năm Ất Hợi, đời Gia Long năm thứ 14 (1815), đã từng có bệnh dịch, ghi nhận thiệt hại có tới 206.835 người chết. Triều đình Huế đã xuất công quỹ 730.000 quan tiền để phát chẩn, mai táng.

Đại Nam Thực Lục ghi, Vua Gia Long ra dụ, rằng “Gần đây nghe có người đau ốm giữa đường, dân sở tại đã không nhận nuôi lại còn ruồng đuổi, chẳng chút lòng thương xót giúp nhau, phong tục ấy rất là bạc bẽo. Từ nay quân dân đi đường có người đau ốm thì chủ quản ở làng xóm đều phải tùy tiện bảo dưỡng, không được ruồng đuổi, mỗi ngày nuôi dưỡng bao nhiêu, nhà nước trả tiền, chết thì cấp tiền chôn cất, để cho kẻ còn người mất đều được nhờ ơn, không một ai phải bơ vơ thất sở. (Cấp tiền nuôi dân và quân mỗi ngày 30 đồng; cấp tiền chôn quân 3 quan, dân 1 quan)”. 

Ngày xưa thì vậy. Giờ thì dân với dân, có lẽ nhanh gọn và không phiền hà phán xét gì nhau. Vậy lại nhanh hơn, và tình người hơn.

Đã là ngày 17-7 rồi. Hai ngày trước, ông Đào Ngọc Dung, Bộ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, cam kết chi 26.000 tỷ cho người nghèo với phương thức nhanh, quả quyết táo bạo nhất, chưa từng có. Nhưng giờ thì lại không thấy dư âm gì của cuộc ra quân phát chẩn “táo bạo” ấy của chính quyền.

Cũng có thể ai đó, đã được nhận. Mừng cho họ. Nhưng còn nhiều lắm, nhiều gương mặt mệt ngoài, những đôi mắt buồn rầu chờ một tia sáng san sẻ lúc này. Sao nhà nước không dùng 26.000 tỷ đó để mua thực phẩm, hoặc đổi thành phiếu thực phẩm để phát từng nhà, từng người đang bị vây hãm khó khăn từ cuộc phong tỏa, để người không phải chắp tay lạy người, nhìn nhau, rưng rưng khắc khoải?

Tháng 7 này, dù không phải là tháng âm, nhưng chắc cũng sẽ là một tháng đầy khó khăn với bác sĩ Phan Xuân Trung, hiện đang làm việc tại Trung tâm Medic, Quận 10, hay còn gọi là Trung tâm Hòa Hảo ở Sài Gòn.

Khó khăn, là bởi giữa giòng truyền thông về covid-19 phát đi của nhà nước với thông điệp rất rõ: phải sợ hãi và biết vâng lời, thì Bác sĩ Phan Xuân Trung đang có những ý kiến khác biệt. Ông lên tiếng thường xuyên trên trang facebook của mình khiến ngày càng nhiều người quan tâm, thậm chí các đài quốc tế cũng gọi phỏng vấn. Đơn giản, ông đòi hỏi những phân tích khoa học, và để đối phó với covid-19 là những giải pháp khoa học, chứ không thiên về mệnh lệnh chính trị.

Nỗ lực của ông, đang khiến nhiều người nhớ về bác sĩ Lý Văn Lượng (Li Wenliang) trong những ngày đầu bùng phát đại dịch ở Vũ Hán, Trung Quốc. Nhưng hơn thế, có vẻ như ông Trung đang là người phát động cho một chiến dịch bất tuân dân sự trong lòng xã hội, nhân danh lời thề Hippocrates, quyết không bỏ rơi bệnh nhân.

Kiểu nói của ông bác sĩ này, chắc không dễ làm mấy nhà lãnh đạo xuôi tai. Viết trên facebook, ông Trung bày tỏ “Dân Nam tánh tình bộc trực, thấy trái tai gai mắt thì lên tiếng. Nói rồi thì bỏ qua, không ghim gút”. Ông không ghim. Nhưng có người khác ghim – mà ghim dữ nữa. Vì vậy mà kể từ hôm 18-7, trên mạng bắt đầu xuất hiện những đợt tấn công ồ ạt, nặc danh bởi các “chiến sĩ thông tin”. Nội dung chửi bới, cắt xén, gạch hình ảnh… của ông nhìn vô cùng quen thuộc. Thậm chí nhiều người trùng tên Phan Xuân Trung cũng bị các nhóm tấn công nhảy vào chửi loạn xạ theo lệnh, mà không phân biệt nổi nơi nào là chính chủ.

Rõ ràng, khó khăn phần nhiều của đợt chống dịch thứ 4 này, từ chủ trương của thủ tướng Việt Nam, là “phải bảo đảm ổn định sản xuất, và chống dịch thành công”. Nghe thì cũng có lý, nhưng khi vào thực tế, việc phải đưa người đi lao động thời dịch giã để giữ vững kinh tế chế độ, đã khiến xã hội không thể giãn cách hoàn toàn, con số người nhiễm dịch tăng vùn vụt, khiến người bị lây nhiễm rơi vào tình thế của “giặc dịch phải bị chống”. Các cuộc cách ly gắt gao, các biện pháp truy vết dai dẳng, rồi báo chí kết tội, lên án những người nhiễm bệnh… khiến xã hội trở nên vô cùng căng thẳng, kể từ sau đợt nghỉ dài 30-4 và 1-5 năm nay.

Từ đầu tháng 7,  những ý kiến của bác sĩ Trung lan dần trên mạng. Dựa vào những con số thống kê người mắc bệnh và người chết ở Việt Nam, ông liên tục nhắc phía nhà nước rằng không thể học bài học đóng cửa, dồn dân như kiểu Vũ Hán, mà nên nhìn vào các số liệu khoa học của tình hình Việt Nam. Nhất là ở Sài gòn.

Một trong những lời nhắc nhở của ông với chính quyền Thành Hồ, được các “chiến sĩ thông tin” trích dẫn và rủa sả ghê gớm, là ông phản đối việc đưa trẻ em 3 tuổi, 5 tuổi… đi vào khu cách ly mà không có cha mẹ. Phía báo chí một chiều thì lại còn đưa những hình ảnh và sự kiện như một kiểu cảm động vì các em bé này “ý thức chấp nhận hy sinh, khó khăn vì đại cuộc từ tuổi nhỏ”. Không thể nào hiểu nổi.

Trước đó ít ngày, bác sĩ Trung có bày tỏ rằng nếu cứ nói thẳng như vậy, chắc không ai nghe, mà đời ông lại còn gặp khó khăn về sau nữa, nhưng biết làm sao bây giờ nếu thấy chướng mắt mà im lặng. Kiểu nói đó không chạy đâu được. Dân miền Nam, y chang!

Và cũng với cái giọng miền Nam thẳng thừng không gạt bà con, lời kêu gọi của ông đã chọc giận các “lực lượng yêu nước bằng mồm và bàn phím” trên mạng. Nguyên văn là “Tôi yêu cầu chính quyền trả các cháu bé F1, F0 về với gia đình ngay lập tức. Không nhân danh bất cứ điều gì để bắt các cháu bé vô trại cách ly. Không giường nằm, không bác sĩ, sốt không có thuốc, đói không có cơm! Một sự vô cảm đáng kinh tởm!”

Ngay lập tức, trang Chính trị Việt Nam trên facebook bắn phát đạn lớn, kêu gọi công an thu thập chứng cứ và khởi tố bác sĩ Phan Xuân Trung ngay lập tức. Hàng trăm lời bình được điều động vào hưởng ứng, reo hò như đêm giữa ban ngày. Quái. Đất nước gì mà lúc nào cũng có giai cấp đấu tranh ngồi chồm hổm chờ sẵn, reo hò đòi đưa người vào tù. Cái gì cũng réo tên công an vào cuộc!

Ngoài các phân tích liên tục cập nhật, và đưa ra giải pháp kêu gọi chính quyền Thành Hồ không nên sa lầy vào phương pháp chống dịch tốn kém và ít hiệu quả như hiện nay, bác sĩ Phạm Xuân Trung vài lần dấy động tâm can giới y bác sĩ, khi nhắc rằng bối cảnh Sài Gòn hiện nay, nhà cầm quyền đang vận động toàn bộ nguồn lực y tế chỉ để chống dịch, đang bỏ rơi quá nhiều các bệnh nhân khác, vốn cũng trong tình cảnh ngặt nghèo. Hơn nữa, việc giãn cách bất chấp mọi vận hành tự nhiên của xã hội như đi khám bệnh, đưa người đi cấp cứu, điều trị… sẽ khiến xã hội bị bịt mắt trước toàn cảnh thực tế, chỉ biết chạy với tình trạng mệnh lệnh duy ý chí.

Lời kêu gọi thứ nhất, hôm 10-7, ông viết “Hiện nay do lockdown toàn thành phố, nhiều cơ sở y tế đóng cửa khiến cho người bệnh bị bỏ rơi. Tôi kêu gọi quý đồng nghiệp vì danh dự và trách nhiệm của Thầy Thuốc hãy sẵn sàng đến nhà giúp bệnh nhân. Quý đồng nghiệp hãy ghi số phone, chuyên khoa và khu vực mình ở lên facebook, zalo để dân chúng gọi khi hữu sự… Đây là lời kêu gọi khẩn thiết đến quý thầy thuốc. Hãy giúp dân bằng cả trái tim”.

Lời kêu gọi này không chỉ đánh động tình cảm giới y bác sĩ, mà cả còn cả người đọc quan tâm. Trang Fanpage có tên Giúp nhau mùa dịch, với hơn 70.000 người tham gia đã trở thành nơi các bác sĩ, y tá, nhân viên y tế ghi danh tình nguyện cho kết nối, liên lạc, nhận đi đến nhà người bệnh.

Một người đưa lại tin này, nói mẹ của anh phải chạy thận 2 lần/tuần trước phong tỏa, gần như tuyệt vọng vì không được đến bệnh viện nữa, khi có các bác sĩ nhận đến nhà giúp, không khác gì như chết đi sống lại. Một người khác nói họ cũng không khác gì, người nhà của họ đang ngoi ngóp lâu nay vì không sao lấy máu để đem đi bệnh viện xét nghiệm INR (chỉ số đông máu), do người nhà bị tai biến liệt nửa người.

Chuyện cứu người thôi, nhưng cũng đâu dễ qua các kiểu kiểm soát, chận phạt ở Sài Gòn. Dù nói rõ tính cần thiết và chính đáng. nhưng nhiều y, bác sĩ bị phạt tiền, hoặc bị đuổi về. Lên tiếng, cũng lại là bác sĩ Phan Xuân Trung. Ông viết “Dân thì bị hạn chế ra khỏi nhà! Ai bệnh thì cứ nằm chờ chết thôi! Chính quyền đang làm gì vậy?”

Thật ra, khi chép lại câu chuyện này, mục đích chính của tôi là nói về một người dám lên tiếng. Sống trong lòng một nhà nước độc tài, việc lên tiếng thẳng thắn và khác biệt, đồng nghĩa sẽ đánh mất nhiều thứ về sau. Nhưng nếu thiếu những tiếng nói như vậy, Việt Nam hay Sài Gòn sẽ lộng lẫy nhạt nhẽo. Và thiếu những con người như vậy, người Việt cũng sẽ hèn mọn trong bình đẳng ngu muội.

Nếu không có bác sĩ Phan Xuân Trung lên tiếng, những y, bác sĩ khác có sống với tinh thần lương y của mình không? Tôi đặt câu hỏi như vậy với bác sĩ Nguyễn Đại, một người bạn của tất cả gia đình tù nhân lương tâm và TPB-VNCH, người vẫn rong xe chạy tự nhiên khi có người đau yếu gọi tên. Ông cười hà hà và nói, rằng lương tâm thúc mình lên đường, chứ đợi ai.

Quả vậy. Không có bác sĩ Trung, chắc chắn hàng ngàn y, bác sĩ khác cũng có chọn lựa đúng của mình. Nhưng nếu có sự lên  tiếng ấy, những con người đang sống với lời thề Hippocrates sẽ không thấy cô đơn. Họ được giới thiệu cho thấy rằng lương tâm, vẫn là ánh sáng soi đường giữa dòng đời chằng chịt những mệnh lệnh, thời Sài Gòn phong tỏa.

Mùa hè năm nay ở Việt Nam có vẻ ít mưa. Trời hầm hập nóng từ trưa. Nóng đến chiều, thậm chí đến hết nắng mới có được chút không khí dịu mát. Nghĩ đến không biết bao nhiêu con người mặc những bộ PPE bảo hộ lúc làm việc chống dịch mà sợ. Chỉ nóng và mất nước thôi cũng đủ xỉu. Các bạn cứ tưởng tượng ở thời tiết nóng trung bình 35-38 độ C ở Sài Gòn, mà phải mặc suốt một cái áo mưa bịt kín như vậy suốt 8-10 tiếng, thì hiểu.

Bà cụ sống trong con hẻm bên cạnh, căn nhà nhỏ và thấp. Chiều nào cụ cũng bước ra đứng ở đầu hẻm đón gió. Ông dân phòng mặc bộ đồ màu cứt ngựa đi ngang, phất phất tay “Thôi vô nhà đi, đứng ngoài đây nguy hiểm lắm’. Bà cụ lắc đầu, nheo nheo mắt, “Đứng chút đã. Ở trong nhà ngộp cũng chết mà”.

Nóng nực quá, rồi chuyện dịch bệnh tràn vào các khu trại giam ở Chí Hòa, đã nên hồi ngày 6-7 đã xảy ra vụ hàng trăm tù nhân ở đó nổi loạn. Trong đêm đó, tiếng súng nổ liên hồi. Anh L., một người sống gần khu trại giam Chí Hòa kể là lần đầu tiên anh thấy tiếng reo hò của phạm nhân, tiếng súng, tiếng quát tháo của cán bộ trại… kéo dài, bày ra một khung cảnh chưa bao giờ có. “Lần đầu tiên mới thấy, đó, lâu nay, nhiều nhất là nghe còi hụ thôi, chứ lớn như vậy thì chưa bao giờ”, anh L. kể.

Báo chí cho biết có đến 81 phạm nhân, cán bộ trại, công nhân viên phục vụ trại… bị nhiễm covid-19. Nhưng đỉnh điểm là tối 6-7, tin về một thanh niên 26 tuổi bị giam ở đây đã chết, khi đang dương tính với covid-19 lan ra trong trại, khiến sự kích động làm bùng nổ sự kiện.

Dù đưa tin dè chừng và nhỏ giọt, nhưng rồi ai cũng biết là trại xa hơn như Bố Lá cũng đã có covid lây nhiễm trong đó. Còn xa hơn nữa thì không ai biết. Các trại giam bao giờ tin tức cũng kín như bưng.

Chiều 18-7, người dân Sài Gòn nhìn thấy hàng chục xe thùng, chuyển các phạm nhân ở Chí Hòa đến nơi khác. Nghe nói là đến trại giam ở Củ Chi, nơi cái nóng đến điên người.

Sài Gòn đã vậy, còn ở những nơi khác như Nghệ An, nơi có trại giam số 6 lừng danh khắc nghiệt, tù nhân sẽ trải qua những ngày nóng như tra tấn, cùng chuyện an toàn trước dịch bệnh như thế nào?

Chị Kim Thanh, vợ của tù nhân lương tâm Trương Minh Đức, người bị kết án 13 năm tù và 5 năm quản chế, nói chị cũng nghĩ đến điều đó, nhưng cũng không biết có tin gì, cũng không biết làm sao. Trại giam lấy lý do là dịch bệnh, nên không gia đình tù nhân nào được đi thăm, mà chỉ gửi đồ qua bưu điện. “Mỗi tháng được 10 phút gọi điện thoại về, nói không được bao nhiêu thì hết giờ. Thăm hỏi, dặn dò… không sao đủ được. Mà hầu hết người nhà không ai dám hỏi những gì sâu hơn, vì bất cứ khi nào cũng có thể bị công an trực đang nghe, cúp máy ngang khi họ không đồng ý”, chị Kim Thanh nói.

Chắc cũng không nhiều người còn nhớ. Hồi tháng 7-2019, đã có một cuộc tuyệt thực của 4 người là Trương Minh Đức, Nguyễn Văn Túc, Đào Quang Thực và Trần Phi Dũng, để phản đối việc trại giam đột nhiên cắt điện và tháo quạt trong phòng giam. Trời nóng hừng hực, chỉ ngừng quạt một chút thôi đã không thể chịu nổi, nhưng cán bộ trại vì lý do gì đó, lẳng lặng mang quạt đi, lấy cớ là hư.

Khi mọi người trong phòng đề nghị cùng chung tiền mua quạt mới, và thậm chí là trả tiền điện trong phòng, cán bộ cũng từ chối. Những người lớn tuổi và sức khỏe yếu như thầy Đào Quang Thực và ông Nguyễn Văn Túc thì gần như rũ liệt trước tình hình này. Chuyện xảy ra hồi tháng 7, đến tháng 12-2019, thầy Đào Quang Thực chết trong trại.

Chắc cũng phải nói thêm một chút, về cái nóng ở Nghệ An. Sài gòn có nóng, thì cũng chỉ là tắm hơi giải trí. Còn ở vùng đó, đặc biệt ở trại giam thì thật sự là lò nướng. Dân làm ruộng ở Nghệ An phải đi ra đồng từ 2-3g sáng để làm việc và đến 9g thì về nhà nghỉ, chứ không ai chịu nổi cái nóng.

Hoàng Đức Bình, người bị tù 14 năm về việc đưa tin dân Nghệ An đi kiện Formosa, kể chuyện anh ở trại tạm giam của công an ở đây, cho biết, thời tiết nóng đến mức tạt nước vào tường, nước như muốn sôi lên và bốc hơi ngay. Ban ngày trong trại nóng quá, phải tạt nước cho lấp xấp dưới nền nhà cho đỡ nóng. Đến tối thì trời lại lạnh, lau khô sàn, nằm được một chút thì ngấm lạnh cả người. Sống qua được vài tháng mùa nóng như vậy thì người khỏe cũng trở nên suy sụp.

Điều vừa cảm động, vừa nhói lòng, là những tù nhân như anh Trương Minh Đức, Hoàng Bình… khi gọi về thường nhắc gia đình phải giữ sức khỏe. Cuộc điện thoại mới nhất, anh Đức nhắc vợ mình nên đi xét nghiệm covid hay ghi danh xin chích sớm đi. Bởi chị Kim Thanh nằm trong độ tuổi mà Nhà nước đang kêu gọi phải chích sớm, đặc biệt chị lại bị bệnh phổi mãn tính nữa.

Nhưng đó cũng là một câu chuyện khác. Gia đình của các tù nhân lương tâm dường như nằm rất khuất trong ánh nhìn kiểm soát xã hội của chính quyền. Họ không được xem là những công dân bình thường. Con cái đi học, người nhà đi làm… luôn gặp trắc trở. Trong phong tỏa ở Sài Gòn, nhiều gia đình sống trong thành phố ngoài chuyện hoàn toàn không có ai được trợ giúp về thực phẩm, hỗ trợ tiền thất nghiệp, việc có mặt của họ trên cuộc đời cũng giống như không có thật. Chị Thanh nói muốn ghi danh đi chích, chị cũng không biết hỏi ở đâu, và làm sao được nhận. Thành phần “hay lên tiếng” như chị, đi chứng giấy tờ ngày thường còn gặp đủ chuyện khó, huống chi đến lúc này. Một người khác, xin giấu tên, thì nói rằng chỉ mong là khi nào có dịch vụ chích ngừa covid-19, thì họ sẽ dành dụm tiền để đi chích, chứ đợi đến nhà nước nhớ tới, gọi tên, thì quá xa vời.

Không giống như bà cụ ở hẻm gần nhà tôi, cứ bước ra đường để hóng gió chiều của mùa hè vắng, đầy nắng gắt. Nhiều gia đình của các tù nhân, luôn phải cố giữ mình, phải tránh né mọi thứ để không rơi vào chuyện bị buộc đi cách ly. Bởi cách ly trong khu tập trung, cũng rất vô chừng ngày tháng, có khi là 14 ngày, có khi là 21, ngày… có người cho biết họ bị cách ly 45 ngày vẫn chưa ra khỏi trại. Nếu chẳng may như vậy, họ không thể chuẩn bị đồ thăm nuôi tháng cho chồng, em, con… của mình, cũng có thể không may đón hụt cuộc gọi về của người trong trại.

Số tù nhân lương tâm bị kết án ngày càng nhiều. Gia đình của những tù gặp khó khăn, cũng ngày càng dài. Trước đây, có những người đại diện kêu gọi giúp đỡ cho họ, ở miền Nam thì có chị Dương Thị Tân, miền Bắc thì có chị Nguyễn Thúy Hạnh. Nhưng giờ chị Nguyễn Thúy Hạnh cũng đã bị bắt. Tiến sĩ Nguyễn Quang A, một trong những người gây quỹ giúp, thì mới ngày 18-7, cũng phải tuyên bố ngừng vì nhận ra ông có thể rơi vào cái bẫy hèn hạ nào đó, trong việc nhận tiền giúp các tù nhân lương tâm.

Mùa hè năm nay thật khắc nghiệt. Dịch bệnh và phong tỏa đang làm kiệt sức quá nhiều người. Ai nấy mệt mỏi đến mức khi tôi nhắc về những người tù đang bị phong tỏa đời theo năm chịu án. Sự cảm thông hiện lên đôi mắt, hiện lên từ câu hỏi thăm. Nhưng chỉ có thể vậy thôi. Vì chẳng phải ngay cả chúng ta cũng đang quay quắt, đang không thể cựa quậy gì trong cuộc sống này sao?

Hôm nay, đề tài vừa giải trí, vừa ngao ngán của mọi người trong lúc giãn cách, là chuyện cái bánh mì. Ở đâu cũng nghe nói về nó, và cũng có đôi ba người chợt nổi danh trên toàn cõi Việt Nam vì món ăn nhanh này.

Bánh mì ở xứ Việt có vài địa danh được gắn liền tên với nó, như một kiểu sản phẩm địa phương đáng tự hào: bánh mì Sài Gòn, bánh mì Nha Trang, bánh mì Hội An… mang đậm nét phong cách sống và ẩm thực từ thời người Pháp còn ở Đông Dương. Qua nhiều thập niên, bánh mì không chỉ là một loại thưởng thức, mà còn là bạn đường của người lao động không có nhiều thời gian nghỉ, là thứ nâng đỡ quen thuộc của người nghèo khi đói lòng…

Chuyện được kể rằng anh T.V.E., là công nhân làm việc trong công trường của một dự án du lịch ở phía Bắc TP. Nha Trang, đi ra ngoài mua bánh mì và nước uống. Trong khi di chuyển qua đường vòng khu vực Hòn Một thuộc phường Vĩnh Hòa, lực lượng tuần tra (có nơi gọi là tổ xung kích) chận xe và kiểm tra, phạt anh T.V.E. do dám ra đường, vì lý do “không chính đáng”, cũng như “không cần thiết”. Mặc dù người công nhân này giải thích là anh đang đi mua đồ ăn. Tuy nhiên, các nhân sự rầm rập của phường Vĩnh Hòa vẫn quyết thu giữ giấy tờ, phương tiện di chuyển của anh T.V.E và đem về đồn, vừa bắt đóng phạt, vừa bắt nghe giáo dục tinh thần chỉ thị cách mạng.

Có vẻ như các cán bộ ở đây rất vui mừng, coi như mình lập được công trạng điển hình, nên tự tổ chức quay video, ghi âm rõ lời giáo dục của Phó Chủ tịch phường. Cười không nổi. Ngao ngán cũng không xong. Ông Trần Lê Hữu Thọ, Phó Chủ tịch dạy dỗ người công nhân là “Nhà nước cho ra đường mua lương thực, thực phẩm. Nhưng bánh mì đâu phải thực phẩm. Bánh mì đâu phải lương thực”.

Bản video mà các cán bộ tưởng là sẽ khiến mình tỏa sáng, vì quyết liệt hành động theo mệnh lệnh chính trị, lại là cánh cửa mở cho dân chúng nhìn và hiểu thêm về thời đại mình đang sống. Khắp nơi, lời giễu cợt, chỉ trích, thậm chí là đòi các luật sư bảo vệ người nghèo nên giúp khởi tố nhân vật quan chức này.

 

Trong phần tranh cãi của anh T.V.E với đội quân kiểm tra về quyền chính đáng của mình, tay chủ tịch với đã quát “Mày ở núi xuống hả?”. Và đe doạ sẽ đuổi việc anh T.V.E, vì Thọ nói mình quyền lực rộng, biết cả chủ thầu trong công trình. Nghe tới chuyện mất việc thì người công nhân vinh quang trong chế độ xã hội chủ nghĩa đã chết lặng. Kể từ đó về sau, anh đành chấp nhận là nhân dân trơn, sống đời lặng im để mong qua đe, qua búa.

Ấy mà vẫn không xong, chỉ mấy tiếng đồng hồ sau đó, anh T.V.E bị mất việc. Tay Phó Chủ tịch đã tác động với chủ thầu như thế nào đó, để con người cùng đinh ấy phải bị đạp ngã thêm lần nữa, mới hả dạ.

Blogger Phạm Minh Vũ viết trên facebook, kêu gọi chính quyền tỉnh Khánh Hòa phải công chính khởi tố tay quan chức này, vì sự lạm quyền và ngôn ngữ tồi tệ khi ra oai với một người nghèo khổ – đặc biệt là một người công nhân – mà chế độ cộng sản từ khi dấy lên các cuộc cướp chính quyền, đã luôn thề sẽ bảo vệ giai cấp này.

Không chỉ ở Nha Trang, trước đó, ở Sài Gòn, các chốt chặn cũng đã đuổi về hoặc phạt các sinh viên và người dân đi mua bánh mì, bởi họ ở trọ, không có tủ lạnh để trữ lương thực, và cũng không có phương tiện đủ để nấu nướng. Cũng với ngôn ngữ cách mạng triệt để về “chính đáng” và “cần thiết”, công an cùng lực lượng sai nha đã từ chối việc tiếp cận bánh mì, coi như là một thú ăn chơi, xa xỉ.

Chận nhiều, và phạt nhiều, Báo Lao Động cho biết riêng lực lượng kiểm tra, xử phạt dân Sài gòn thôi, đã thu về gần 15 tỉ đồng sau 8 ngày áp dụng Chỉ thị 16. Ghê quá, chỉ vài ngày đã thu nửa triệu đôla. Đằng sau chuyện những người dân đang thở dốc thời dịch bệnh và phong tỏa và móc túi đóng phạt, không biết còn có những sự cam chịu nào tương tự như anh công nhân ở Nha Trang, phải chịu mất việc không?

Có thật ông Phó Chủ tịch, không đủ nhận thức về bánh mì và thực phẩm không? Các loại quan chức như vậy khi có tên trong các kỳ ép dân bầu cử, đều cho thấy học vị không thấp. Có người mang cả danh vị tiến sĩ. Trong trường hợp họ biết mà vẫn nói càn, chỉ có thể là sự mù quáng tuân theo các mệnh lệnh chính trị, tự ngu hèn hóa con người của mình để minh họa việc tuân phục. Ở một đất nước mà những kẻ như vậy là đại diện, lấy đâu ra người cầm quyền liêm chính và có trách nhiệm với đất nước?

Nhưng trong trường hợp họ không biết nổi ý nghĩa bánh mì và thực phẩm. Loại chính quyền nào đã chọn họ để ngồi trên đầu nhân dân? Hoặc những kẻ đó đã luồn lách thế nào để có thể ngồi vào vị trí lãnh đạo một cách dễ dàng như vậy, suốt bao lâu nay?

Cái lối vừa dạy dỗ nhân dân, đồng thời phô trương sự thể hiện mình như một kẻ trung thành với mệnh lệnh cấp trên, không chỉ xảy ra ở ông phó chủ tịch. Hồi ngày 13/7, một đôi thanh niên ở Long An chở mèo đi khám bệnh, bị viên công an chận lại, phạt và cũng bị nghe giáo dục về lẽ sống giữa người và mèo. Điều đáng nói, tay công an này cũng tự đắc về chuyện thi hành chỉ thị tuyệt đối nên cho quay video lại và phát lên như một cách tự giới thiệu. Xui xẻo thay. Câu chuyện con mèo không quan trọng. Nhưng cách ứng xử đó, bị coi không xứng cái gọi là “công an nhân dân”.

Sau năm 1975, đã từng có thời kỳ các tổ trưởng và công an khu vực – và cả báo chí nữa – thuyết phục dân chúng những điều ngu dốt như 2 ký rau muống bổ dưỡng bằng một ký thịt bò, hoặc thuốc xuyên tâm liên có thể trị mọi loại bệnh, là loại thuốc có một không hai trên thế giới, niềm tự hào của khối xã hội chủ nghĩa. Ôi, đã non nửa thế kỷ, ngày những người qua chiến tranh nắm quyền, đến thời cầm quyền như bước vào chiến cuộc, vẫn có những mặt người không khác nhau là mấy. Nhân dân chỉ có thể chọn cười hoặc thở dài. Không có ai bị cách chức hay bị phạt một cách xác đáng, vì những cách đối xử khinh miệt trí tuệ nhân dân Việt Nam đến vậy.

Lại nhớ, vào thời khan hiếm thuốc men đầu thập niên 1990, lại không có internet để tìm hiểu, chuyện tự uống nước tiểu của mình để chữa bệnh, được truyền thông nhà nước ca ngợi rầm rộ. Nhiều bác sĩ cách mạng cũng xuất hiện để nói về sự kỳ diệu của cái gọi là Niệu liệu pháp. Cũng may, chuyện đó không kéo dài khi nhiều bác sĩ ở Sài Gòn ngăn cản bệnh nhân ứng dụng, rồi viết thư lên báo, đài để phản đối. Truyền thông nhà nước sau đó, cũng tiu nghỉu, im lặng rút lại lời và xóa dần các vết tích ngợi ca của mình.

Bánh mì, cũng tại nó, tàn dư của thực dân Pháp mà ra. Lúc giáo dục người đi đường ở Sài Gòn, trong một video, tổ xung kích có phân tích rằng “sao không lấy gạo nấu cơm, hay nấu mì gói ăn,  mà đi tìm mua bánh mì, đó là kiểu ăn không cần thiết”. Cách tuyên bố quyết đoán ấy, tương tự như Hồng vệ binh ở Trung Quốc, luôn coi mọi phản ứng là chống đối người thi hành công vụ, thì nhân dân ở phía đối diện chỉ có thể im lặng.

Không biết nên cười hay nên khóc. Chợt nhớ trong phim The Red Violin của đạo diễn François Girard. Một giáo sư dạy violon ở Viện Âm nhạc Bắc Kinh, khi bị đưa ra đấu tố thời Cách mạng Văn hóa, các lực lượng xung kích đã tranh nhau kết tội ông “vì sao Trung Quốc cũng có loại đàn 4 dây, mà ông không dạy, lại đi truyền bá đàn 4 dây của bọn tư bản?”, và lại hỏi thêm “Vì sao Trung Quốc có nhiều tác phẩm âm nhạc, không dạy mà lại đi gieo rắc các tác phẩm đồi trụy phương Tây như của bọn có tên Beethoven, Bach…?”.

Bánh mì hay đàn violon cũng vậy, đó chỉ là một lựa chọn. Nhưng ở một số thời kỳ của nền văn minh nhân loại, lựa chọn đôi khi cũng cần phải có kèm tinh thần sợi chỉ đỏ xuyên suốt.

Lại một ngày nữa trôi qua. Thời gian trở nên quá nhanh, và quá chậm trong thời phong tỏa. Nhanh là bởi thời gian trôi vùn vụt, mới đây đã quá nửa năm 2021, người dân chỉ còn biết đóng cửa, và khoanh tay nhìn cột mốc đời mình trôi qua thêm trong bế tắc. Chậm quá, bởi thế giới đang bước vào giai đoạn hồi phục và nhìn về phía dịch covid-19 như một thứ không còn quá sức đáng sợ như trước đây. Nhưng ở Việt Nam, thì chỉ mới có hơn 300.000 dân được chích 2 mũi. Chính quyền vẫn đang loay hoay bàn cách đóng chợ, mở chợ, rượt đuổi các ca mới nhiễm… Ai cũng nhìn thấy việc chậm mua, chậm nhập vacccine, chậm chích đến sốt cả ruột, so với  ngay cả Campuchia. Báo chí trong nước cho biết đến tháng 7-2021, chính quyền Hunsen đã chích ngừa xong cho 98% dân của mình (dân số lúc này của Campuchia là 17 triệu người).

Từng ngày mệt mỏi trôi qua. Mọi giao tiếp ở Sài Gòn, hay ở Việt Nam, lúc này chủ yếu thông qua mạng xã hội thôi. Thỉnh thoảng nghĩ về ngày xưa, những lúc dịch bệnh, đói kém… không có internet, chẳng biết người ta đã sống và làm gì, như ở trong một cái nồi đóng nắp vậy. Thời nay, may mà còn có internet. Người ta không những có thể thông tin cho nhau, mà còn có thể kiểm chứng được mọi thứ – ngoại trừ những người chỉ thích và nghe tin giả tô hồng, như kiểu quen xài các loại ma túy tinh thần.

Stress hay trầm cảm trong giai đoạn đại dịch mệt mỏi này, là điều có thật. Đám đông có thể dễ dàng hút theo các câu chuyện gây bất bình – chửi rủa không tiếc lời, rồi lại chạy theo các sự kiện nào đó làm cảm động, cùng nhau khóc và ngợi ca tưng bừng. Nếu nhìn vào các chủ đề có nhiều người chia sẻ và theo dõi mỗi ngày trên mạng xã hội, có thể thấy sự căng thẳng và thất thường của con người Việt Nam hiện rõ.

Một người bạn kể rằng khi vào facebook, đọc được một status về chuyện khác biệt Bắc Nam, đã nổi giận và phản ứng gay gắt tức thì. Người viết kia cũng trả treo trở lại. Điều đáng nói là cả hai người đều quen nhau lâu rồi. Mất một ngày sau, cả hai đều giật mình như thoát ma ám, nhắn và xin lỗi nhau. “Xin lỗi chị, em chợt nhận ra mình stress quá”, một người gửi tin đi như vậy.

Một cô bạn khác, vô tình lọt vào một group của những người khá giả và tin tuyệt đối vào mọi chính sách của nhà nước. Trải qua vài lời tranh cãi về số phận người nghèo trong phong tỏa, cô bật khóc hu hu và nói rằng không nghĩ giữa một cuộc sống hiện thực phơi bày như vầy, lại có những người vô cảm và chấp nhận hy sinh người khác để mình được tồn tại. Câu chuyện đó, khiến cô bạn bị trầm cảm nặng dài ngày.

Các tổ chức y khoa thế giới vẫn liên tục cho ra các nghiên cứu về trầm cảm trong và sau đại dịch. Theo thăm dò của APA (American Psychological Association – Hiệp Hội Tâm lý Hoa Kỳ), nhiều người cho biết họ đã tăng hoặc giảm cân không mong muốn, uống nhiều rượu hơn để đối phó với căng thẳng và mất ngủ thường xuyên. Người trưởng thành có thể căng thẳng, đau buồn và chấn thương tâm lý dễ dàng, thậm chí phản ứng dữ dội bất ngờ. Các hội chứng này, có lúc được tìm thấy ở hơn 60% người được hỏi.

Nếu nhìn theo cách này, có thể hiểu được vì sao nhiều người bị chận ở chốt kiểm soát, đã chửi bới hay chống cự bất thường lại các lực lượng kiểm tra. Mệt mỏi, thiếu hy vọng vào tương lai, bất mãn với các chính sách ràng buộc chưa thể thích nghi, được tìm thấy không ít trong các video mà dân chúng quay, tự đưa lên internet trong thời phong tỏa. Ngay cả tiếng gào thét, cự cãi của dân chúng, cũng làm người coi bị trầm cảm nặng hơn về các hoàn cảnh, cũng như các kết cục của nó.

“Thương dân mình quá, làm sao để có thể giúp đỡ được vậy anh?”, một chị lớn từ Pháp nhắn về. Chị coi các video trên facebook, youtube và nói hãi hùng, muốn kêu lên mà không được. Rõ ràng, càng thương xót thì càng stress nặng. Có đoạn audio được chia sẻ nhiều nơi, của một cô gái gọi ra từ trại cách ly, van nài nhân viên y tế giúp người nhà của cô bị nhiễm covid và trở nặng, nhưng chính người nhân viên cũng nói như muốn khóc rằng anh ta bất lực, vì chung quanh còn đến 8 người như vậy, nhưng không bệnh viện nào chịu nhận. “Chị ơi, thông cảm cho em đi chị”, anh nhân viên y tế nghẹn ngào năn nỉ. Ai nghe cũng phải lặng người. Ngày mai, có thể là chính mình thì sao?

Bất chấp các hệ thống tuyên truyền vẫn nói chắc nịch về chuyện đại chiến covid, nhưng hiện thực thì khác: Các bệnh viện ở Thành Hồ đã quá tải. Đến Chủ tịch quận 7 còn phải nhắn tin riêng, kêu cứu với Chủ tịch thành phố Nguyễn Thành Phong rằng có người quen bị F0, hấp hối, mà không nơi nào chịu nhận. Ông Phong phải điện cho Giám đốc Sở Y tế thì mới có được một bệnh viện nhận. Nghe không stress sao được – vì đâu phải ai cũng quen được đến chủ tịch thành phố. Đặc biệt stress hơn như nghe Chủ tịch Hà Nội Chu Ngọc Anh hướng dẫn là dân “phải biết bịt kín, không cho covid chui qua”, hoặc tới ông Thứ trưởng Y tế Nguyễn Trường Sơn, thì “covid lây nhiễm nhanh do chúng ta chống dịch đi đúng hướng”. Giữa cái sống và chết, đày đọa và vô vọng, nghe những kiểu tuyên bố của lãnh đạo như vậy, không stress, thì ắt dân Sài Gòn đã được trui rèn qua luyện ngục.

Đã nói là không có internet, không biết dân Việt sống sao. Thời phong tỏa, người dân chỉ nhìn qua mạng, thấy chuyện gì bất công, chuyện gì khốn nạn… thì cùng hô lên. Áp lực dân chúng cũng khiến một số ít chuyện phải thay đổi.

Tim thấy trên mạng facebook, khi dân ở hẻm 7, đường Hưng Hoá, phường 6, quận Tân Bình đưa lên video cho thấy một gia đình phải chịu cách ly do có người nhiễm covid. Chính quyền ở đây thiếu người canh giữ, nên đã cho hàn kín lối ra vào của gia đình này, trong một con hẻm chật hẹp. Ai nấy coi mà hết hồn, nếu chẳng may hỏa hoạn, hay sập tường… cả gia đình này chắc chết hết. Ngày thứ Hai họ hàn chặn, thứ Ba đã phải tháo bỏ vì dân chúng trên facebook kêu la quá. Một trường hợp khác ở hẻm 391, Huỳnh Tấn Phát, quận 7. Để cách ly toàn bộ dân cư trong hẻm, chính quyền địa phương đổ chồng các dây kẽm gai bịt kín lối ra. Đến khi mọi người phản ứng nhiều quá thì chính quyền mới cho thay bằng barie. Ai cũng kinh hoảng vì lối suy nghĩ phong tỏa tùy tiện như vậy. Chưa nói chết vì tai ương, cũng không ai có thể tiếp tế thực phẩm cho người dân ở đó suốt trong 14 hay 21 ngày.

Hồi năm 2020, nhiều video đăng tải các gia đình ở Vũ Hán , Trung Quốc, bị đóng đinh bít cửa, bị chận bắt dã man… đến nay, có vẻ như nhiều thứ đang tái hiện ở Việt Nam, với những phiên bản khác. Thật dễ stress, khi thuốc men, vaccine… thì chính quyền trung ương biết chọn, và chỉ chọn của phương Tây, nhưng cách hành xử thì làm giống như là đã học thuộc bài từ Trung Quốc.

Tôi mất cả ngày sau mới hồi đáp được với chị lớn ở Pháp, khi nghe hỏi thăm về Việt Nam. Thật ra cũng không phải biết phải trả lời như thế nào cho đúng. Không chỉ ở xa, mà ở ngay trong nước, ngay trong tâm điểm của phong tỏa và dịch. Mỗi ngày khi chứng kiến quá nhiều điều cần phải nói, phải viết, phải ghi lại… cũng đủ khiến mình không còn cuộc sống bình thường nữa. Chúng ta bất lực. Tình thương của chúng ta cũng bất lực, khi nhìn thấy quá nhiều thứ  cần phải thay đổi, nhưng lại vượt quá tầm tay.

Đôi khi stress quá, người ta phải chuyển qua hài hước và cười để tự cứu mình. Chẳng hạn khi đọc bản tin trên báo Tuổi Trẻ cho biết, Hà Nội, không có gì là nguy cấp, được tận dụng 5,1 triệu liều vaccine được viện trợ để chích cho quan chức và người được tuyển chọn trong hệ thống trước. Còn Sài Gòn, là tâm dịch, và là nơi phải nhất định “bảo đảm sản xuất và chống dịch thành công”, thì được phát 1,1 triệu liều, để chích cho đợt bùng phát lây nhiễm này. Vậy đó. Nghe thôi, cố đừng stress, vì chẳng ai trong chúng ta có thể làm gì được đâu, mà chỉ nên cười sằng sặc.

Sáng nay, khu nhà bên cạnh có tiếng xôn xao. Chui đầu ra cửa sổ nhìn xuống, thấy dân chúng chung quanh cũng tò mò y như mình. Một cái bàn được đặt ngay giữa hẻm lớn gần đó, chung quanh có bóng mấy người mặc đồ bảo hộ PPE, đeo khẩu trang kín mít đang dọn dụng cụ. Hóa ra, có đợt xét nghiệm cho toàn khu, vì cách đây mấy ngày, bên phòng dịch phát hiện có người cách vài chục mét bị dương tính với covid-19.

Chợt nghe tiếng sụyt suỵt bên hông nhà, quay lại nhìn, thấy ông cụ trong ngõ gần đó, cũng ló đầu ra từ cửa sổ, trợn mắt hỏi nhỏ “Ai cũng phải xét nghiệm hả chú?”. “Dạ, chắc vậy, vì họ cho tổ trưởng và công an khu vực đến để thúc mọi người ra xét nghiệm mà”. Nhìn mặt ông cụ bần thần. Nhà đó, chỉ có một vài người. Ông cụ ở canh nhà cho con cháu là chính chứ quanh năm, không có thêm ai.

“Chắc bác lớn tuổi, sẽ là nhóm ưu tiên được xét nghiệm đó, bác ra sớm sẽ được về sớm”, tôi nói thêm vì thấy mặt bác có vẻ lo lo. “Không, né được thì né, không xét nghiệm đâu. Ngộ nhỡ mình bị nói dương tính thì đưa đi cách ly, chết cũng không ai lo. Cứ ở yên trong nhà, chết cũng êm”, ông lắc đầu, nói.

Ở Sài Gòn đã có rất nhiều trường hợp như vậy. Nhiều người né không chịu xét nghiệm diện rộng chỉ vì sợ “tai bay vạ gió”, phải đi vào khu cách ly rồi chẳng may chết. Ngay cả tro cốt đi hỏa thiêu giao lại gia đình, cũng không biết có giao nhầm không. Báo chí, và cả người trong khu cách ly kể chuyện, quay video, đưa tin ra, cho thấy mọi thứ đã quá tải. Nhiều người già, ngày thường được gia đình chăm sóc cẩn thận, khi vào cách ly thiếu thốn điều kiện, lặng lẽ đi lúc nào không hay. Có video gửi ra từ một nơi nào đó, thấy có một người mất, phía nhân viên trực cách ly lật thi thể qua lại, quấn lại bằng băng nhựa bọc thức ăn. Một cái chết lặng lẽ và lạnh lẽo.

Không biết ông cụ có ra xét nghiệm không, nhưng ngay cả nhóm nhân viên y tế cũng làm nhanh và ra đi. Tội nghiệp, họ cũng mệt mỏi lắm rồi. Không gian yên lặng của một khu xóm, và của cả một thành phố lại quay về.

Buổi tối, chợt điện thoại reo lên. Đầu dây là anh T., ở Đà Lạt. Chỗ thành phố núi đồi đó cũng bị vào giãn cách rất căng thẳng. Sài Gòn hay Đà Lạt, hay nhiều nơi nữa ở miền Nam đang vào đợt phong tỏa mới. Gặp nhau chỉ qua điện thoại, bày tỏ tình cảm chỉ bằng tín hiệu kỹ thuật số.

Anh T. gọi, giọng như hơi say rồi. Anh nói năm nay sinh nhật của anh buồn quá, chỉ có thể ngồi nhà uống rượu với con gái thôi. Anh nói thèm được cầm đàn hát cho tôi nghe. Tự nhiên cảm động lạ. Anh T. là một giọng ca quen thuộc ở Đà Lạt. Anh hát tuyệt hay những bài của Phạm Duy, những bài mà lâu lắm không ai hát, không ai nhớ. Nghe anh hát tự nhiên mà cứ ước phải chi quá khứ là cái chăn lớn, cứ chui vào đó để không cần bước về tương lai nữa. Anh lại hay hát cho tôi nghe khi được yêu cầu.

“Nếu không có gì, sau dịch tụi mình gặp nhau, làm một bữa nha”, anh T. nói.

Có rất nhiều người Việt Nam, người Sài Gòn… hẹn nhau như vậy về một cuộc gặp trong hy vọng, khi khốn đốn đi qua. “Nếu không có gì…”, là cách nói thật thà về ngày mai, nếu ai đó không lỡ hẹn, rời bỏ thế giới này vì con virus quái quỷ của thế kỷ 21. Ở đời thường, hẹn nhau như vậy, cũng không khác nào một người đi vào chiến tranh, và hẹn quay lại với hy vọng mỏng manh. Dù không quá bi quan, nhưng rõ ràng, hàm ý của nó là vậy. Sống chết vô thường.

Đâu phải là chuyện chơi. Sài Gòn đêm nay đi qua, chưa biết đêm mai ra sao. Thật vậy!

Hồi tháng trước, nghe con của nhà thơ Nguyễn Lương Vỵ nhắn về, nói ông qua đời trong bệnh viện ở Mỹ. Tự nhiên thấy mắt cay cay. Ông già lù khù, tối ngày chỉ lo viết sách và nói chuyện thi ca, đã đi rồi. Trước khi dịch bùng phát, ông còn dặn là khi nào quay lại Cali nhớ gọi ông, vì ông thèm được nói chuyện Việt Nam, thèm được ngồi café dưới tán hoa giấy và khoe những gì mình đang làm. Đại dịch kéo dài hai năm. Giờ thì không kịp nữa. Nếu có quay lại quán café cũ, chắc sẽ gọi một ly café, để riêng và nhớ ông.

Người ta thường có cảm giác sửng sốt về những mối quan hệ quen thuộc qua đời. Còn phần nhiều chứng kiến chuyện của người khác, chỉ là cảm giác xót thương. Nhưng ngay cả cảm giác xót thương cứ bị chà xát và lặp lại liên tục vào lúc này, cũng lạnh dần. Trong một video quay cảnh một người phụ nữ qua đời trong trại cách ly, tiếng một người con gái – có thể là con bà – khóc dấm dứt lúc to lúc nhỏ quanh hình ảnh đó, trở thành một sự ám ảnh, đi sâu vào trong giấc ngủ.

Ở Quận 7, tại khu chung cư Bellaza, một người Hàn Quốc có vợ Việt Nam bị đưa đi trại cách ly. Ông xin đi theo để chăm sóc cho vợ mình nhưng không được. Đoạn video quay cảnh ông khóc và gào thét liên hồi như một con thú bị thương nghe xé lòng. Trong bóng đêm, tiếng khóc gào của ông cứ vang động cả một vùng, não nề. Chỉ nghe thôi, chứ cũng không thể làm gì. Chỉ nghe thôi đêm nay, và chợt nghĩ đến mình, đêm mai.

Trong những ngày phong tỏa Sài Gòn đợt hai, lại nghe nhà văn, dịch giả Khổng Đức qua đời. Ông già xứ Quảng đó không cho cơ hội để hỏi đôi câu về đời, về sách nữa. Ngày thường ông không xài điện thoại. Mọi thứ chỉ qua email. Giờ thì cái email đó còn tên, mà cũng vô chủ rồi.

Gần nhất, lại nghe nhà thơ, họa sĩ Lê Thánh Thư mất vì covid. Nhà ông quận Tân Bình, khu vực cũng đang chi chít các dây cách ly và barie. Nhà thơ Lý Đợi hỏi thăm rồi cho biết: khi ông vừa mất, cơ quan y tế đến làm giấy ghi nhận, gói mang đi thiêu ngay. Bạn bè không ai nhìn được lần cuối, và sự ra đi cũng vội vã, không giống gì, như của một người Việt Nam hàng trăm năm nay vẫn có.

Những đêm chờ sáng của thời phong tỏa tại đô thị thật nặng nề. Vì đêm nay hay đêm mai… mọi thứ cũng như nhau, thành phố uể oải gượng hơi thở. Chỉ có những con số của cơ quan y tế gửi đến, những con số nhảy múa về những con người bị lây nhiễm mới, hay được gói mang đi để thiêu, như một món hàng không được loài người thừa nhận.

Có câu chuyện người mẹ và 3 đứa con, sống làm việc ở Sài Gòn, nhưng khi đợt phong tỏa kéo dài, kiệt quệ vì không thể cầm cự nổi nên quyết định cùng nhau đạp xe về quê nhà ở Nghi Lộc, Nghệ An. Điểm xuất phát của họ bắt đầu từ Trảng Bom, Đồng Nai, tính ra họ sẽ phải đạp xe đến 1380 km để có thể về đến quê.

Nghe kể họ đi miệt mài, mất 11 ngày để đi từ Trảng Bom đến Ninh Thuận (280km). Nếu với tốc độ đó, họ mất cả tháng hơn, mới về được nhà. Nghe vừa cảm động, vừa rợn người. Ở mọi nơi họ đến, người ta đón, khuyên ở lại chờ dịch bớt rồi đi tiếp, nhưng cả nhà vẫn chọn đi về – một ngày còn vất vưởng đâu đó, nghèo khó và cái chết vì dịch bệnh vẫn còn đuổi theo họ.

Nghe đâu có một nhà báo ở Sài Gòn thấy thương quá, đã tặng tiền vé tàu hỏa cho 4 người, để họ không gặp bất trắc dọc đường. Thật đúng là qua đêm thâu, trời lại sáng.

Trong tất cả những người được liệt kê chết vì covid ở Việt Nam, đã có những người rất trẻ, chỉ mới 26 tuổi. Và cũng có những người đã 70 hay 80 tuổi. Cái chết đến vô chừng, nhất là khi chết trong lúc này được chia ra làm nhiều kiểu: chết vì covid, hay chết vì bệnh nền khi vừa nhiễm covid. Nhưng ở Việt Nam, ai mà không có bệnh nền? Người thì tiểu đường, người thì huyết áp cao, người thì tim mạch… và chết vì bệnh nền, cũng có thể gọi là chết vô danh, không có tên trong hồ sơ đại dịch vào lúc này.

Tôi thấy mình thay đổi cách ứng xử lúc nào không hay. Chẳng hạn như nhắn trả lời anh T. hay bất cứ ai liên lạc với mình bằng một giọng điệu nhẹ nhàng và rất cân nhắc cảm giác với người đối diện. Như mọi người dân đang sống ở Sài Gòn, tôi chợt nhận ra mọi thứ diễn ra quanh mình thật bấp bênh, bất cứ lúc nào cũng có thể là cuối cùng. Nhưng cũng như hàng triệu người con người Việt Nam đã sống và cam chịu những điều bất khả, tôi cũng nuôi một niềm hy vọng từ bóng tối. Khi tôi viết, lúc này chắc cũng có nhiều con người, từ các khung cửa sổ ở Sài Gòn đang nhìn nhau, và chắc họ sẽ thấy yêu thương nhau hơn, yêu thương một Sài Gòn hơn, khi đã biết cuộc sống là những đêm chờ sáng.

Thấm thoát đã đến ngày cuối của thời gian 2 tuần phong tỏa. Nhưng lạ thay, không có ai ở Sài Gòn mang dáng vẻ lạc quan cả. Những lời than thở vẫn hiện ra ở mọi diễn đàn. Số người nhiễm covid ngày càng nhiều theo thông báo của cơ quan y tế như đang dập tắt mọi hy vọng. Ngày 22-7, Việt Nam đã có đến 74.371 ca nhiễm covid mới, Sài Gòn vẫn đứng đầu cả nước, với 1785 ca. Chỉ có một điều duy nhất an ủi: số bệnh nhân nguy kịch chỉ có 18 ca.

Nếu để ý các diễn biến từ đợt bùng phát lây nhiễm covid lần thứ tư, tính từ ngày 27-4-2021 cho đến nay, người ta dễ dàng nhìn thấy đời sống của Sài Gòn hiện rõ hai dòng chảy về truyền thông, về cách ứng xử giữa con người và nhà cầm quyền, rồi cả về phương pháp chống dịch. Chính quyền với cách làm của mình ở một hướng, còn phía nhân dân thì ở một hướng khác, luôn hiện ra những sự khác biệt, tranh cãi từng ngày, và thậm chí là bất bình không thôi.

Trên báo chí nhà nước, con số tổng kết hơn một tuần phạt những người dân vi phạm chỉ thị 16, đã vượt hơn 35 tỷ đồng. (1) Thật khủng khiếp. Từ khi đại dịch xuất hiện đến nay, cả thế giới, không có một quốc gia nào lại tự đắc để khoe con số tiền phạt người dân tràn lan như vậy.

Không phải khi nào cũng có đại dịch trên địa cầu. Đối mặt với nó, những chính phủ đủ văn minh sẽ tìm được cách để giúp người dân tuân thủ những sự khó khăn đầy mới mẻ trong đời mình, chứ không phải là nhân cơ hội để thu tiền. Ngay cả Trung Quốc, được đánh giá là ứng xử man rợ trong lúc Vũ Hán bùng phát dịch bệnh, cũng không làm như vậy.

Nhân danh chỉ thị 16, một lực lượng cường hào – kiêu binh đã xuất hiện ở nhiều nơi, quát nạt, bắt bớ và kể cả không ngại dùng tay chân với người dân. (2) Bản video mới nhất lan truyền trên mạng cho thấy một dân phòng ở khu Miếu nổi, quận Bình Thạnh thẳng tay đánh vào mặt một người chạy xe grab, vì nói anh này đậu xe không đúng nơi. Ở Tân Thuận Đông, quận 7, người mang quà từ thiện cho dân trong khu đó, bị thành viên của tổ chống dịch địa phương quát mắng, xô đẩy và đuổi đi, thậm chí xé cả áo bảo hộ của người đi tặng quà, khi thấy nhóm quà đó không có phần nào cho ông ta. Trong sự nghiêm ngặt của lệnh phong tỏa, dường như đang có một cái gì đó hỗn loạn, cứ lớn dần.

Những người buôn bán nhỏ và nghèo khổ ở Sài Gòn, với số vốn ít ỏi đang thâm hụt dần, cố tìm cách kiếm thêm ít đồng trước những tháng mù mịt chưa có lối ra. Hình ảnh 2 ông bà cụ ở quận Bình Tân, đưa xe rau ra hẻm cho dân chọn mua, bị cả chục dân phòng, công an bao vây, xô ngã và tịch thu thật bất nhẫn. Rồi cả chuyện đôi vợ chồng ở quận Bình Thạnh để thùng rau trước cửa nhà bị một lực lượng hùng hậu xông vào bắt, trói dẫn đi. Thậm chí có nhân viên dùng cả hơi gaz để tấn công khiến mọi người nhìn thấy mà ngao ngán.

Giữa lúc các siêu thị, tập đoàn thương buôn được sự cho phép khó hiểu của nhà cầm quyền, tự do độc quyền buôn bán và nâng giá vô tội vạ, thì những hình ảnh đau lòng đó diễn ra, không thể nào thuyết minh nổi tính hợp lý và nhân văn của một chính quyền trong phong tỏa.

Viết trên facebook của mình, nhà văn Châu Đoàn từ Hà Nội bình luận rằng “Chính quyền rất nên cẩn thận khi sử dụng lực lượng dân phòng, toàn dân ít học, hung hăng, khi được trao tí quyền là nghĩ mình bố đời, sẵn sàng đánh dân lành. Thời nào rồi mà vi phạm nhân quyền một cách ngang nhiên như vậy?”

Sài Gòn có một truyền thống tự nhiên phát biểu và tự làm điều thấy phải làm. Từ hai đợt phong tỏa, khi dân chúng lo lắng về số người nhiễm ngày càng nhiều, các bác sĩ, y sĩ, chuyên gia y tế… liên tục viết những lời hướng dẫn người dân phòng bệnh ra sao, làm trực tuyến giải thích nguồn cơn… Nói như vậy, không có nghĩa là phía nhà nước không tổ chức những điều tương tự, nhưng cuộc sống thật, lời thật và thậm chí là khó nghe, là thứ được dân chúng đón nghe, chia sẻ cho nhau và luôn tin tưởng hơn lời của một quan chức cả quyết.

Hôm qua đến nay, nhiều nơi đưa tin về chuyện các bác sĩ, y tá, bệnh viện tại Sài Gòn đang tự phát kêu gọi dân chúng nên mau chóng góp sức yểm trợ máy thở, oxy, trang phục bảo hộ y tế… Không ai bảo ai, nhưng đồng loại nhiều nơi lên tiếng như kêu cứu về sự thiếu thốn thiết bị, và khẩn thiết dự báo về số lượng bệnh nhân covid bệnh nặng ngày càng nhiều hơn.

Từ đầu đợt cách ly, bác sĩ Phạm Ngọc Thắng, Học viện Quân Y, từng viết thư ngỏ đến ông bí thư Sài Gòn Nguyễn Văn Nên rằng phải gấp rút chuẩn bị “dồn lực vào khối Điều trị để đảm bảo có hàng ngàn giường ICU tiêu chuẩn, có các Trung tâm lọc máu, các Khoa bệnh có thể làm ECMO (ứng dụng tim phổi nhân tạo)…” nhưng có lẽ những điều cảnh báo từ nhiều bác sĩ, chuyên gia… đã không được ai lắng nghe.

Vào lúc nhiều tổ chức thiện nguyện, cá nhân ở Sài Gòn ráo riết cùng nhau góp tiền, để góp sức cho các nơi đang kêu gọi cấp thiết như vậy, thì Sở Y tế ở Thành Hồ bất ngờ ra văn bản thể hiện sự không hài lòng, buộc các cơ quan y tế đang tự phát đi lời kêu gọi hỗ trợ phải chấm dứt ngay. Văn bản này, được ký tên bà Nguyễn Thị Huỳnh Mai, Chánh Văn phòng Sở Y tế, nói nơi nào muốn kêu gọi giúp đỡ thì phải được sự đồng ý của Sở.

Dĩ nhiên, cơ quan nhà nước có lý của mình. Nhưng nhân dân thì cũng có cái nhìn thực tế của mình. “Mấy người bên Sở Y tế sợ mất mặt, vì lo rằng mang tiếng chuẩn bị chống dịch không chu đáo”, một facebooker bình luận. Nhưng cũng có người nói là nhà nước từng nói “chung tay chống dịch”, không hiểu sao vụ này Sở Y tế lại tự ái không chịu chung tay. Bên trang facebook của đạo diễn Việt Tú, một đạo diễn tên tuổi của truyền hình VTV, đã bất bình yêu cầu Sở Y tế Thành Hồ rút lại văn bản này, cùng với một câu hỏi với Sở Y tế rằng, có hay không các thiết bị y tế chống dịch hiện đang thiếu thốn, khiến các nơi phải kêu gọi trong dân chúng như vậy?  

Mới ngày hôm qua, chuyện chích vaccine cũng là đề tài dậy sóng khắp nơi. Cô hoa khôi Vũ Phương Anh lên facebook khoe mình đi chích vaccine của tư bản, không cần ghi danh, nộp đơn, hay chờ đợi gì cả, bởi “ông ngoại” cô – bí danh của một nhân vật quyền lực bí ẩn nào đó tại Hà Nội sắp xếp – là tức thì cô được vào danh sách chích cùng với các quan chức cấp cao.

Chuyện của cái “ông ngoại” ấy, và đặc quyền về vaccine làm bật máu sự chịu đựng của dân chúng nói chung, kể từ thời chắt bóp góp tiền quỹ vaccine của chính phủ, rồi cuối cùng nghe số tiền đó được đưa đi gửi ngân hàng. Giờ đây, nguồn vaccine về Việt Nam chỉ trông chờ vào sự thương xót của các quốc gia như Mỹ, Nhật, Úc… và chương trình tài trợ cho các nước nghèo của Liên Hợp Quốc, có tên Covax. Nhưng trong sự khan hiếm, cam chịu và khó lòng được có tên để chích sớm, sự tùy tiện đầy quyền lực của một giai cấp khác trong xã hội Việt Nam, khiến ai nấy nghe, mà như nghẹt thở. (3)

Chuyện giờ cuối là gì? Khi dư luận xã hội bùng lên dữ dội, nhiều bài báo được đưa ra để thanh minh cho chính quyền, nhiều lời đề nghị phải xứ lý nghiêm minh được phát trên truyền hình để xoa dịu dân chúng. Cuối cùng, tin cho biết là nhân viên y tế chích cho cô hoa khôi đó, bị kỷ luật và thuyên chuyển công tác. Còn người tác động được cho những mũi tiêm – ông ngoại – mãi mãi là một bí ẩn Việt Nam, giữa hai dòng dư luận của nhà nước và nhân dân.

Đã nói mà, Nhà nước và nhân dân, luôn là đường tình hai lối.

Xem thêm:

(1) TP.HCM phạt người vi phạm Chỉ thị 16 hơn 8 tỷ đồng

(2) Khi quyền lực bị thả nổi!

(3) ‘Ông ngoại’ vẫn thua xa… ông Trọng

—

Kính thưa quý anh chị em,

Vậy là Nhật ký phong thành đã đi qua hai tuần của phong tỏa, ghi lại, chia sẻ và cùng với mọi người sống trong tâm trạng của những người dân Sài Gòn ở các câu chuyện.

Sẽ không bao giờ chấm dứt những chuyện trái khuấy, những nỗi đau và mơ ước đổi thay, như tựa bài cuối của loạt Nhật ký phong thành – một khi suy nghĩ và hành động của chính quyền không cùng đường với người dân trong khốn khó. Nhật ký phong thành xin tạm dừng ở đây. Hẹn gặp lại các anh chị em trong các bài viết khác nối tiếp.

Trong đại dịch, tôi có đọc được status của bác sĩ Phan Xuân Trung về chuyện trẻ em phải đi trại cách ly. Lâu lắm, tôi mới đọc được một người đang sống “trong lề”, nhưng bật ra lời rất thật. Kiểu nói thật mà không ít người Việt Nam lâu nay e ngại. Cụ thể, ông viết “Tôi yêu cầu chính quyền trả các cháu bé F1, F0 về với gia đình ngay lập tức. Không nhân danh bất cứ điều gì để bắt các cháu bé vô trại cách ly. Không giường nằm, không bác sĩ, sốt không có thuốc, đói không có cơm! Một sự vô cảm đáng kinh tởm!”.

Không cần phải kể lại lời bình luận của những người đọc status này đã đồng tình như thế nào, nhưng với bản thân tôi, là người cũng phản đối việc đẩy các em nhỏ đi trại cách ly chung trong tình trạng như lời bác sĩ Trung, sự mô tả ngắn gọn đó, dường như đã thay lời đủ cho tôi, thích hợp với tôi, và cả nhiều người khác nữa.

Nói như vậy, để nhắc lại rằng, nhiều năm nay, cách nói trực tính, thẳng thắn và đúng suy nghĩ của người miền Nam đã gần như mất gần. Mọi cách diễn tả được bao bọc bằng ngôn từ khéo léo, dẫn dắt xa gần chiếm lấy mặt bằng của báo chí, truyền hình, văn bản… Ngay cả ngôn ngữ xã hội của người dân nói với nhau, lắm lúc khi có mối giao tiếp thứ ba, có tình trạng dè dặt, cố bày tỏ phần suy nghĩ của mình là “trong sáng”, vô tội.

Chẳng hạn trong trường hợp ông Thọ bánh mì, một quan chức đầy tai tiếng của tỉnh Khánh Hòa, về việc la lối, hăm dọa và sách nhiễu việc làm ăn của anh công nhân Trần Văn Em, khi anh này đưa ra lời lẽ đúng để chất vấn về việc cấm cản bánh mì dùng làm thực phẩm. Thư xin lỗi của chủ tịch tỉnh Nguyễn Sỹ Khánh thay cho ông Thọ, ghi là “có thái độ ứng xử thiếu chuẩn mực đối với người dân trong khi thi hành công vụ, tạo bức xúc trong dư luận”. Đơn giản, với một người dân bình thường như tôi, ngôn ngữ như vậy là bao biện. Một quan chức được sắp đặt để dân chúng phải bầu lên, nhưng hành động như Thọ bánh mì, được gọi đúng là mất tư cách và không xứng đáng. Kiểu ngôn ngữ “thiếu chuẩn mực” là mơ hồ, vòng vo và muốn giảm nhẹ tình huống.  

Thật ra, ngôn ngữ cũng giống như con người. Nó cần được thể hiện đúng và đầy đủ. Không có gì khó chịu và ngao ngán bằng thấy ngôn ngữ bị đánh tráo ý nghĩa, bị ràng buộc, bị lạm dụng… mà không thể làm gì ngoài việc nhìn mọi thứ đi dần vào thói quen sử dụng của người dân.

Tôi vẫn nhớ hoài chuyện người thầy triết học của mình ở trường đại học. Thầy V. là người thú vị và có khuynh hướng diễn đạt thật, nói thật – trong giai đoạn mà một giảng viên nói không khéo, bị báo cáo, có thể mất việc hoặc gặp khó khăn với bên công an văn hóa như chơi. Có lần ông nói trước lớp về những sai sót về chính sách mà do chính báo nhà nước đăng tải. Không dừng được cảm xúc, thầy V. nói đọc báo xong mà bất mãn. Nhưng khi vừa bật ra chữ “bất mãn”, ông sững người như chân vừa đạp mìn. 15 phút sau đó, ông chỉ dành để phân tích, giải nghĩa với chúng tôi “bất mãn” không có gì xấu, nó chỉ có nghĩa như “không vui” thôi.

Xã hội chúng ta hiện là vậy. Từ vài thập niên nay, nói thẳng, nghĩ gì nói đó… dường như là một điều không nên. Con người đang có tập tính nói loanh quanh, diễn đạt êm dịu… để không bị đánh giá là cực đoan hay gay gắt. Đặc biệt từ khi luật an ninh mạng ra đời vào tháng 1-2019.

Nhưng không hiểu sao, tôi vẫn không thể nào làm quen nổi kiểu ngôn ngữ bị uốn nắn, mờ mịt sự thật ấy.

Mới đây, trên báo điện tử Vietnamnet có bài “Giãn cách ở TP.HCM: Thà một lần đau”, cho là trích lời của Phó thủ tướng Võ Đức Đam, nói rằng cần làm mạnh tay, biết giãn cách bị buộc ở nhà là bất tiện, nhưng “thà một lần đau” để quay lại đời sống bình thường. Không biết ông Đam có nói đúng vậy không, nhưng “thà một lần đau” là một suy nghĩ sai, diễn đạt lầm. Covid-19 không phải là hình ảnh của một đạo quân xâm lược, sẽ bị quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng tiêu diệt vĩnh viễn. Covid-19 vẫn sẽ đến và ở cùng tất cả mọi con người trên thế giới này – có thể là mãi mãi, và đòi hỏi những người lãnh đạo thông minh và có khả năng kiểm soát bằng khoa học.

Trên mạng xã hội có chia sẻ thư ngỏ của ông Đoàn Ngọc Hải, cựu quan chức ở thành phố, nói về chuyện ông chứng kiến một gia đình ở quận 3, có người mắc covid và chết, nhưng không gọi được cơ quan y tế nào đến giúp. Ông viết “một điều tôi rất trăn trở là các cơ quan của phường, quận không một ai xuống xét nghiệm và đưa họ đi bệnh viện từ lúc sáng nay mặc dù họ đã kêu gào trong điện thoại trước mặt tôi”. Chữ “trăn trở” ở đây, nghe như không mô tả đủ được sự cấp bách và nổi đau hiện thực mà gia đình này phải chịu. Đây cũng là một ví dụ rõ về việc ngôn ngữ giao tiếp xã hội, với người dùng có thói quen làm mềm đi, để mang tính “xây dựng” hơn.

Dĩ nhiên, ông Hải không có lỗi gì trong việc “trăn trở”, nhưng đó cũng là lý do cho thấy vì sao mạng xã hội, với những blogger, nhân sĩ, trí thức có ngôn ngữ trực quan hơn như Dương Quốc Chính, Châu Đoàn, Phạm Minh Vũ, Phan Xuân Trung… lại được nhiều người tìm đọc. Bởi khi được thấy sự thẳng thắn và mô tả đúng, khi đó, người đọc mới không cảm thấy mình bị bùa phép với hiện thực, mới thật sự thấy mình là con người với con người.  

Báo chí mới đây cũng đưa tin ông bí thư Nguyễn Văn Nên nói với người dân Sài Gòn rằng “chúng ta xin nhân dân lượng thứ” vì còn bộ máy quản trị ở Sài Gòn “lúng túng”. Nhưng rõ ràng người Sài Gòn đang trông chờ ở ông Nên và hệ thống cầm quyền, nhiều hơn là ngôn ngữ xin lượng thứ về sự lúng túng. Trong quyết tâm của hệ thống chính trị để chấm dứt dịch bệnh, Ai ai là dân, cũng thấy rằng cần có giải pháp quyết liệt từ phía chính quyền về an sinh – là nghĩ đến miếng ăn, là tiền điện, tiền xăng…  của 10 triệu dân thành phố trong cuộc sống ngặt nghèo lúc này. Việc chấp nhận cho người dân tự cứu nhau, thiếu hẳn sự trợ giúp bao phủ của chính quyền, được coi là đẩy và phó mặc cái khó cho người dân. Trong ngôn ngữ Việt Nam, điều đó không gọi là “lúng túng”, mà sách vở từ xưa đến nay, vẫn gọi đúng là “thất bại”./.

Tuấn Khanh