Thảm họa chiến tranh của Ukraina cũng là một tấn bi kịch đối với xã hội Nga. Ba tuần lễ, Kiev vẫn không đầu hàng. Matxcơva chưa chiếm được được một thành phố lớn nào của Ukraina, kinh tế Nga bị phong tỏa tứ bề. Nhưng điện Kremlin xem đây là cơ hội để “sàng lọc”những thành phần “cặn bã” trong xã hội, để lột mặt nạ “những kẻ phản bội”, “kẻ thù từ bên trong” lũng đoạn xã hội Nga. Putin đẩy nước Nga quay trở lại với chế độ toàn trị.
Vào lúc gót giầy của binh sĩ Nga vang lên trên lãnh thổ Ukraina, hàng ngàn, hàng chục ngàn người Nga đã bỏ xứ ra đi. Bất chấp lệnh cấm của chính phủ, hàng chục ngàn người vẫn tập hợp ở Matxcơva hay Saint Petersbourg, quê hương của Putin, để phản đối chiến tranh. Cả ngàn người Nga đã bị câu lưu.
Phát biểu trên truyền hình hôm 16/03/2022, nguyên thủ Nga Vladimir Putin trấn an công luận rằng “chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraina diễn ra “như mong đợi”. Về việc bị quốc tế tẩy trừng phạt, chủ nhân điện Kremlin nhìn nhận đây là một thời khắc khó khăn, nhưng rồi Nga sẽ vượt qua tất cả. Tuy nhiên phần quan trọng nhất trong các tuyên bố của ông Putin nằm ở chỗ khác.
Không chỉ đưa ra những lời lẽ để trấn an công luận, ủy lạo binh lính, Vladimir Putin còn quả quyết là về mặt chính trị, chiến dịch Ukraina có lợi cho nước Nga. Theo ông, đây là cơ hội để “xã hội Nga tự thanh lọc”, phơi bày ra ánh sáng “bộ mặt của đội quân thứ năm”, bao gồm những người Nga làm tay sai cho nước ngoài, phục vụ lợi ích của phương Tây. Ông Putin muốn nói tới những người Nga chống chiến tranh Ukraina, những công dân Nga cũng lên đường tị nạn như ba triệu người Ukraina phải bỏ xứ ra đi.
Tránh dùng từ “chiến tranh”, lãnh đạo Nga tin rằng “một đợt sàng lọc tự nhiên và cần thiết sẽ lại càng giúp xã hội Nga vững mạnh hơn, đoàn kết hơn và có khả năng lớn hơn để đối mặt với những thách thức”. Cụm từ “sàng lọc” hay “tự thanh lọc” mà Vladimir Putin sử dụng cũng đủ khiến các nhà sử học “lạnh người”.
Sợ rằng chưa đủ rõ, ông Putin nói thêm : Những người lính trong đội quân thứ năm đó “kiếm tiền trên đất Nga, nhưng hồn của họ thì ở mãi tận trời Tây”. Đó là những kẻ sẵn sàng “bán cả mẹ cha” để có được đời sống như “giới thượng lưu” phương Tây.
Lập trường đó cho thấy, với những người Nga, xuống đường chống chiến tranh Ukraina cũng đủ để bị ghép vào tội “phản bội” tổ quốc. Đưa ra hình ảnh những thành phố Ukraina bị quân đội Nga tàn phá là hành vi “phục vụ lợi ích của nước ngoài”. Đó chính là thảm kịch của một phần dân chúng Nga, khi bị chính quyền coi là “kẻ thù” ngày trên đất nước của họ.
Nhà bình luận về địa chính trị Pierre Haski trên đài phát thanh France Inter ghi nhận Vladimir Putin đưa nước Nga đi thụt lùi trở về với quá khứ, cả về mặt “tư tưởng, kinh tế, chính trị”. Lời lẽ được chủ nhân điện Kremlin sử dụng làm liên tưởng đến những năm tháng dưới thời Stalin và những đợt thanh trừng thời chiến tranh lạnh. Khó có thể ngờ được rằng Vladimir Putin giờ đây sử dụng lại những từ ngữ đó để làm sống lại tinh thần yêu nước của người dân Nga, để biện minh cho cuộc xâm lược Ukraina.
Điều đó cũng có nghĩa là Matxcơva không dung thứ cho bất kỳ một tiếng nói bất đồng nào. Các phương tiện truyền thông độc lập đã lần lượt “tự” đóng cửa. Các phương tiện liên lạc với thế giới bên ngoài mất dần, công luận Nga giờ đây chỉ có một kênh thông tin duy nhất, đó là thông tin từ Kremlin.
Chính những người Ukraina và Nga đều công nhận họ là “anh em một nhà”, số phận của hai dân tộc này luôn gắn liền với nhau. Điều này một lần nữa đã được kiểm chứng. Có khác chăng là dân Ukraina cửa nhà tan nát vì bom đạn mà Vladimir Putin mượn tay quân đội dội sang nước láng giềng, còn xã hội Nga thì bị chính sách tuyên truyền của Vladimir Putin đầu độc.