Năm 2018, cựu tổng thống Trump ngày càng chán ngán Tướng Joseph F. Dunford, người nắm chứ tham mưu trưởng Liên Quân Mỹ từ thời Obama. Trump từng nói với các trợ lý riêng rằng: “Dunford thật thông minh. Tại sao ông ấy lại gia nhập quân đội?. Lúc đó, Trump không coi Dunford là người đủ “trung thành”, vì thế Trump đã muốn tìm một tướng khác có thể cam kết trung thành với ông.

Một nhóm cựu sĩ quan quân đội thân cận với Trump lúc đó đã vận động hành lang để một tướng Lục Quân có thể nắm chức sĩ quan quân sự cấp cao nhất, và Tướng Milley là ứng cử viên nặng ký. Một phần vì phong cách chính trực, khiêm tốn, và danh tiếng mà Milley đã tạo ra khi còn tham chiến ở Iraq và Afghanistan.

Tham mưu trưởng Liên Quân Mỹ tại đại bản doanh Ngũ Giác Đài ở Arlington, Virginia. (Ảnh: Win McNamee/Getty Images)

Alexander Milley, cha của Tướng Milley, một lính Thủy Quân Lục Chiến trong Thế chiến 2, đã không muốn con trai mình gia nhập quân đội. Nguyện ước của người cha cứ ngỡ đã thành, khi con trai ông đã không gia nhập học viện quân sự hàng đầu West Point, mà đăng ký vào đại học danh tiếng Princeton, nơi ông để tóc dài và chơi khúc côn cầu. Tuy nhiên, Tướng Milley đã âm thầm theo đuổi ước mơ của mình, khi tham gia chương trình đào tạo quân nhân dự bị ở Princeton và được phong quân hàm thiếu úy vào Tháng Sáu năm 1980.

Cuối năm 2018 với 39 năm phục vụ trong quân ngũ, Tướng Milley được gọi đến Tòa Bạch Ốc, nơi ông nghe thông báo rằng Trump sẽ đề cử ông làm tham mưu trưởng Liên Quân Mỹ. Tuy nhiên, Tướng John Kelly, cựu Chánh văn phòng Toà Bạch Ốc lúc đó, đã cảnh báo Milley không nên nhận chức vụ này vì “ở đây rất điên rồ.”

Ngày 30 Tháng Chín năm 2019, Tướng Mark A. Milley thay thế Tướng Joseph F. Dunford, làm tham mưu trưởng Liên Quân Mỹ. Trong buổi lễ nhậm chức, Tướng Milley đã sớm có được cái nhìn đáng lo ngại về thái độ của Trump đối với những binh sĩ. Milley đã chọn một đại úy quân đội, người bị mất một chân trong một vụ tấn công ở Afghanistan, Luis Avila, để hát bài “God Bless America.” Đối với các tướng bốn sao của quân đội Hoa Kỳ, Avila và vợ, đại diện cho anh hùng, sự hy sinh, và phẩm giá cao đẹp của những binh sĩ bị chấn thương.

Sau bài hát của Avila, Trump đã tới chúc mừng anh ấy. Nhưng sau đó Trump đã thì thầm với Tướng Milley rằng: “Tại sao ông lại đưa những người như vậy đến đây? Không ai muốn thấy điều đó cả, những người bị thương.” Trump nói thêm với Milley rằng “đừng bao giờ để Avila xuất hiện trước công chúng nữa.”

Một số người đứng cạnh Milley lúc đó có thể làm chứng cho câu chuyện khó tin này.

Những khoảnh khắc như thế với cựu tổng thống Trump, đã ngày càng tăng và thực sự khiến Tướng Milley lo lắng. Dòng họ Milley kính trọng quân đội bao nhiêu, thì thái độ của Trump đối với những binh sĩ là hời hợt, nhẫn tâm, và hết sức kinh tởm bấy nhiêu.

Kể từ khi chức vụ tham mưu trưởng Liên Quân Mỹ được thành lập sau Đệ nhị Thế chiến, 20 người đã giữ chức vụ này với nhiệm vụ chính về an ninh quốc gia và quân đội. Nhưng 16 tháng đầu trong nhiệm kỳ của Milley, trước giai đoạn khi Joe Biden kế nhiệm Trump làm tổng thống, là những ngày tháng đầy thử thách. Một trong những cố vấn của Tướng Milley, tướng ba sao đã nghỉ hưu James Dubik, chia sẻ rằng: “Trong hơn 200 năm, giả thuyết của chúng ta là sẽ có một người có tinh thần ổn định làm tổng thống,” tuy nhiên “giả thuyết này đã sai” dưới thời chính quyền Trump.

Trước thời Tướng Milley, không một ai phải đối mặt với việc một tổng thống sẽ tìm cách kích động một cuộc đảo chính để giữ chức vụ một cách bất hợp pháp. Các tài liệu trong giai đoạn trước và sau cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, Tướng Milley đã âm thầm bảo vệ hiến pháp, ngăn chặn việc triển khai quân đội chống lại công dân Mỹ, và để ngăn chặn các cuộc chiến với những kẻ thù có vũ khí hạt nhân của Mỹ.

Trọng trách khó khăn của Milley đã được Trung tướng H. R. McMaster, cựu cố vấn an ninh quốc gia của Trump, mô tả một cách cô đọng nhất:

“Với tư cách là chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, bạn tuyên thệ sẽ ủng hộ và bảo vệ Hiến pháp Hoa Kỳ, nhưng nếu tổng tư lệnh (tổng thống) đang phá hoại Hiến pháp thì sao?”

Là một vị tướng bốn sao với 45 năm phục vụ trong quân ngũ, John Kelly chia sẻ: “Mark Milley phải ngăn chặn âm mưu thôi thúc của những người muốn sử dụng quân đội Hoa Kỳ theo những cách rất nguy hiểm. Mark đã phải đối mặt với một thực tế rất khó khăn trong hai năm đầu tiên làm chủ tịch (Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân), và ông ấy đã phục vụ một cách xuất sắc và danh dự.”

Theo Tướng Kelly, và các cựu quan chức khác, Trump có quan điểm khinh thường quân đội, do đó việc giải thích cho Trump những khái niệm như danh dự, sự hy sinh, và nghĩa vụ là cực kỳ khó khăn.

Từ trái: Đại Tướng Milley, Bộ Trưởng Quốc Phòng Lloyd Austin tiếp đón vợ chồng Tổng Thống Ukraine Zelenskyy viếng thăm Hoa Kỳ. Ảnh: by Alex Wong/Getty Images

Trong thời gian Tướng Milley phục vụ chính quyền Trump, những bất đồng giữa Ngũ Giác Đài và Toà Bạch Ốc lập lại theo cùng một khuôn mẫu: Tổng thống, người không có khả năng hiểu hoặc không muốn hiểu những nguyện vọng và quy tắc chỉ đạo quân đội, liên tục tìm cách chính trị hóa quân đội. Ví dụ, Trump đã đề xuất triệu tập hai tướng nghỉ hưu, là những người dám chỉ trích Trump, Đô đốc William McRaven và Tướng Stanley McChrystal, để đưa họ ra tòa án quân sự. Mark Esper, Bộ trưởng Quốc phòng vào thời điểm đó, cho biết ông và Tướng Milley đã phải thuyết phục Trump từ bỏ kế hoạch như vậy.

Vài ngày sau khi Esper bị sa thải chức Bộ trưởng Quốc phòng đầu tháng 11 năm 2020, Tướng Milley đã có bài phát biểu nhân Ngày Cựu chiến binh tại Fort Belvoir, ở Virginia, nhấn mạnh phương châm hoạt động của Quân đội Hoa Kỳ trong hơn 200 năm qua, là bảo vệ Hiến pháp và quyền tự do của người dân Mỹ:

“Chúng tôi không tuyên thệ trung thành với một vị vua, một tên bạo chúa, hay một nhà độc tài. Chúng tôi không tuyên thệ trung thành với một cá nhân. Không, chúng tôi cũng không tuyên thệ trung thành với một quốc gia, một dân tộc, hay tôn giáo. Chúng tôi tuyên thệ trung thành với Hiến pháp… Chúng tôi sẽ không bao giờ quay lưng lại với nghĩa vụ bảo vệ và bảo vệ ý tưởng đó là quốc gia, Hiến pháp của Hoa Kỳ, chống lại mọi kẻ thù, trong và ngoài nước.”

Vài ngày sau sự kiện tai tiếng ở Quảng trường Lafayette, nơi mà Trump đã yêu cầu Bộ trưởng Tư pháp lúc đó là William Bar, ra lệnh đàn áp vũ lực những người biểu tình ôn hòa, Tướng Milley đã định nộp thư từ chức. Tuy nhiên, Tướng Milley đã quyết định không nộp thư từ chức, sau khi được tham vấn từ nhiều cựu quan chức cao cấp, “Hãy buộc (Trump) phải sa thải bạn. Đừng từ chức.”

Trong lá thư từ chức của Tướng Milley có những câu đanh thép:

“Tôi tin rằng ông (Trump) đang gây ra tổn hại to lớn và không thể khắc phục được cho đất nước chúng ta… Tôi có niềm tin sâu sắc rằng ông đang phá hoại trật tự quốc tế và gây ra thiệt hại đáng kể cho Hoa Kỳ ở nước ngoài.”

Sự bền vững của nền dân chủ Hoa Kỳ có công rất lớn của những người yêu nước, như Tướng Milley – tuyên thệ đặt lợi ích của quốc gia lên trên tất cả. Những người vẫn đang ủng hộ Trump luôn cho rằng những ý kiến tiêu cực về Trump đến từ Đảng Dân chủ thù ghét Trump. Thực tế không phải như vậy.

Sự thật về con người Trump đều từ chính do những quan chức cao cấp uy tín và được kính trọng bất chấp đảng phái, từng phục vụ dưới thời Trump kể lại. Một khi đã không muốn tin sự thật, con người ta sẽ bạo biện đủ điều để bám víu vào ‘niềm tin’ sai lệch để xoa dịu cái tôi khổng lồ của chính họ.