31-12-2018
Ngày mai 1.1.2019, nhà cai trị chính thức áp dụng luật an ninh mạng. Rồi sẽ diễn ra những cuộc đe dọa, trấn áp, hoạnh họe, đấu tố, bắt bớ; rồi sẽ là cả một không khí ngột ngạt kiểu “cách mạng văn hóa” bên Tàu hồi những năm 1960 mà nay nhà cai trị An Nam (Trung Quốc) đang bắt chước, làm theo. Càng sát thời điểm “đấu tố” ấy, trên mạng xã hội càng thấy nhiều băn khoăn lo lắng sợ sệt, nhưng cũng có không ít thái độ bất khuất hiên ngang “bay thẳng cánh muôn trùng tiêu hán/Phá vòng vây bạn với kim ô”. Cuộc đời là vậy, mạng xã hội là thế.
Trước cái gọi là luật ấy, có lẽ mọi người cũng nên tìm hiểu về một con người, biết đâu để ta “học tập và làm theo tấm gương” được ít nhiều.
Người ấy là “Anh Ba Sàm”. Tôi sẽ có loạt bài về con người này, đăng nối vắt qua 2 năm, ngay cả cái thời điểm mà thứ luật vớ vẩn kia có hiệu lực.
Tục ngữ mới “Ba Sàm thông tin chính thống. Chính thống nói chuyện ba sàm”
Đây có thể coi là tục ngữ mới, gắn với một nhân vật, sự vật cụ thể. Nhân vật đó là anh Ba Sàm (Nguyễn Hữu Vinh) và trang điểm tin điện tử Basàm nổi tiếng mà anh và các cộng sự thực hiện. Trang này ra đời cách nay chừng 12 năm nhưng mau chóng thu hút bạn đọc trong – ngoài nước, thành hiện tượng đặc biệt của làng truyền thông thời đại internet.
Tôi tra mấy cuốn từ điển tiếng Việt, trong đó có cả cuốn dày cộp, phải bưng hai tay mới nổi, do Trung tâm Từ điển học biên soạn (GS Hoàng Phê chủ biên) và cuốn do Viện Ngôn ngữ học soạn- 2003 (cũng GS Phê chủ biên) thì không có từ ba sàm. Đây là thiếu sót của các nhà ngôn ngữ bởi từ này tôi nghe người lớn nói từ hồi tôi còn bé tí, tỉ dụ ai đó bảo nhau “để ý làm gì, chúng nói chuyện ba sàm ấy mà”. Theo tôi, nghĩa của ba sàm là linh tinh, vớ vẩn, tào lao, rẻ tiền, không có ý nghĩa và giá trị gì, không có gì đáng quan tâm. Chuyện ba sàm, thông tin ba sàm tức là chuyện, là thông tin có nội dung vớ vẩn như vậy.
Chính thống là cái được nhà nước, nhà cầm quyền chấp nhận, nuôi dưỡng, thuộc hệ thống cai trị. Tất cả những gì không chính thống đều bị coi như đồ bỏ, đáng ghét, thậm chí xấu xa, phản động, cần phải loại trừ.
Trong câu tục ngữ “Ba Sàm thông tin chính thống. Chính thống nói chuyện ba sàm” ta thấy sự trái khoáy, oái oăm, thể hiện tính tương phản nhưng lại có cơ sở hiện thực xác nhận. Theo lập luận thường tình thì người ưa ba sàm tất nhiên chỉ thể thông tin ba sàm, còn chính thống phải nói chuyện chính thống. Nhưng không, đã có sự đảo ngược.
Ở khía cạnh nào đó, đây là bi kịch của thời đại, ở xứ ta. Điều mà người dân, bạn đọc mong chờ, nhẽ ra cần ở chỗ này, hướng này thì nó lại chuyển sang chỗ khác, hướng khác. Hơn 800 tờ báo và tạp chí, đài phát thanh, truyền hình chính thống, phần lớn do dân còng lưng đóng thuế nuôi dưỡng, đã không đáp ứng được nhu cầu thông tin ngày càng cao của dân. Và cái trang tin, tự nhận là Ba sàm kia, không mất một xu ngân sách nào, lại thu hút họ mỗi ngày, thậm chí từng giờ.
Thế mới xảy ra hiện tượng không biết là đáng yêu hay đáng ghét đây: rất nhiều người đã quay lưng với báo chí chính thống, chuyển sang Ba sàm và những cái tương tự như Ba sàm. Thậm chí nhiều người bảo, việc đầu tiên mỗi sáng là mở đọc điểm tin trên Ba sàm. Một (ba sàm) thay cho tất cả, còn tất cả chỉ như đồ bỏ. Sự lựa chọn quá dễ, không cần lăn tăn.
Tại sao như vậy? Tôi nghĩ nông cạn rằng, do thời thế đã đổi thay, thời đại internet đã tác động mạnh vào nhận thức, hiểu biết của công chúng. Họ không chấp nhận thứ thông tin một chiều, gọt giũa ve vuốt tròn trặn, thiếu khách quan, thậm chí lừa dối, lừa đảo trắng trợn. Không muốn bị bịt mắt, bít tai, bị người ta cho ăn món nào biết món ấy. Dù dân chúng có thời rất yêu chính thống, nhưng chính thống không tự điều chỉnh, thay đổi cho phù hợp thì họ cũng đành nói nhời chia tay. Cái đã cũ, lỗi thời, dù có ráng giữ cũng chả thu hút được ai.
Và bây giờ, tới lúc này, trang Ba Sàm không còn nữa, Anh Ba Sàm đang ở trong ngục – kết quả sự đàn áp tàn bạo của nhà cầm quyền, nhưng ai cũng thấy thực tế không thể chối cãi: Sự thắng lợi, lấn lướt của mạng xã hội, và sự hấp hối của báo chí, truyền thông chính thống.
Câu tục ngữ này, tôi cũng có nghe rằng, người phát ra đầu tiên là nhà báo Huy Đức trong bài viết hồi tháng 6.2011, nhân ngày báo chí Việt Nam. Nếu vậy thì nể bác Osin thật.
Có một dạo, suốt thời gian khá dài, biết bao người xứ này, không chỉ dân chúng mà cả cán bộ đảng viên, bắt đầu ngày mới bằng việc mở internet để vào Ba Sàm “xem hôm nay có gì mới không”. Khi hàng trăm tờ báo giấy và trang thông tin điện tử vất vả lắm mới có thêm người đọc thì ở “Ba Sàm” cứ tự nhiên nhi nhiên, người ta chen vai thích cánh ùa vào chẳng khác gì đi hội.
Thế nên càng hiểu bất luận chính thống hay không chính thống, nếu cứ đáp ứng được nguyện vọng chính đáng của đông đảo nhân dân thì sẽ được yêu mến, phát triển, chẳng cần hoa hòe hoa sói, núp bóng mượn danh. Ba Sàm đã đánh bạt cả hệ thống báo chí truyền thông nhà nước vốn chỉ chuyên thông tin “phải đạo”, một chiều, nịnh nọt, ca ngợi. Lại nhớ câu người đời hay nói “muốn biết tin thời sự thì xem hài, muốn coi hài thì xem tin thời sự”, ngoài câu “Ba Sàm thông tin chính thống, chính thống nói chuyện ba sàm” đã nêu.
Theo lẽ thường tình, có người yêu thì cũng chả thiếu chi kẻ ghét. Ba Sàm (cả con người lẫn trang tin) được lòng dân thì mất lòng chính quyền. Bi kịch ở chỗ, người yêu mến chỉ có lòng yêu mến, trân trọng, kính phục, nên khi Ba Sàm gặp nạn không biết làm cách nào để sẻ chia, giúp đỡ; còn kẻ ghét thì lại thừa thủ đoạn, dã tâm, mưu ma chước quỷ, sự tàn độc, tiền bạc, sức mạnh… để triệt hạ đối thủ đến cùng.
Điều ấy được chứng minh rất rõ trong những ngày bộ máy quyền lực lôi Ba Sàm ra đấu tố chẳng khác gì thời cải cách ruộng đất, tuyên cái án 5 năm tù sau một thời gian dài nhốt trong ngục. Nhà cai trị với việc bắt, khởi tố và thành án Anh Ba sàm đã nhằm đưa ra lời cảnh báo dân chúng rằng họ muốn làm gì cũng được, đám dân đen đừng có ho he, ngọ nguậy, hãy liệu cái thần hồn, “chưa đến lượt chúng bay đấy, nhìn gương Ba sàm mà lo cho thân mình”…
Báo chí đưa tin, tại phiên tòa của chính quyền ngày 23.3.2016, bị cáo Nguyễn Hữu Vinh (tức Ba Sàm) đã “không thành khẩn khai nhận hành vi phạm tội nên không được hưởng tình tiết giảm nhẹ”. Thực ra, cả chính quyền lẫn báo chí làm sao hiểu nổi được anh Ba Sàm. Con người như cây trúc “trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng” dù án 5 năm hay 50 năm vẫn cứ là trúc, khí tiết vững vàng. Không có tội thì chả việc gì phải thành khẩn khai nhận.
Ngày xưa, trước tòa đại hình của Pháp, những người cộng sản dù có tội với chính quyền cũng có bao giờ thừa nhận có tội đâu. Người vì dân vì nước, phản kháng lại mọi chính quyền áp bức không bao giờ có tội. Không nhận (chứ chưa nói gì đến thành khẩn), đó mới chính là Ba Sàm, là Nguyễn Hữu Vinh. Cây trúc Ba Sàm dẫu có bị đốt cháy thành tro, vẫn thẳng. Cái án mà chính quyền áp đặt cho anh Vinh Ba Sàm, với người như anh chỉ như cơn gió thoảng, không dọa được gì.
Nhớ lại, ngay đêm nhà cai trị tuyên án Anh Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh, trên FB có bài thơ của nhà văn Phạm Xuân Nguyên, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội:
Với mình anh gọi Ba Sàm
Với dân, với nước anh làm thông tin
Giữa thời nhũng loạn niềm tin
Anh đưa ra một hướng nhìn hướng nghe
Giữa thời thật giả bạn bè
Dân quyền anh muốn vỉa hè lạ quen
Giữa thời hỗn độn trắng đen
Anh ngồi chép sử trước đèn Việt Nam
Với mình anh gọi Ba Sàm
Với dân với nước anh làm thông tin
Trước phiên tòa, dù chỉ xử một mình anh Ba Sàm với tội danh “vớ vẩn” nhưng có thể xem như phiên đại hình, Ba Sàm đã chiến thắng. Trong cơn sóng gió phũ phàng, ai người chèo lái vững vàng hỡi ai? Ba Sàm Nguyễn Hữu Vinh đã không phụ lòng tin của hàng chục triệu người yêu mến anh.
Tôi chưa gặp anh bao giờ nhưng đã lâu có sự mến phục anh. Nhớ một chuyện cũ: lần ấy tôi có được văn bản hiếm, đưa lên blog của mình. Anh Vinh xem trên mạng xong rồi nhắc nhẹ “cẩn thận” khiến tôi cảm ơn nhiều. Tôi cũng từng có nhiều năm dạy học chung với chị Nguyễn Thị Hiếu Thiện, là chị gái anh. Chị Thiện cũng là người rất thẳng thắn, quyết liệt. Tôi hiểu, những người con của bác Nguyễn Hữu Khiếu, một nhà cách mạng được cụ Hồ rất yêu mến, thì khó mà là người xấu được.
Những người đánh phá trang Ba Sàm, dù triệt hạ được Ba Sàm và đã “thành công” nhưng tôi biết chắc họ đều có đọc Ba Sàm và rút ra từ đó nhiều điều bổ ích, cần thiết cho công cuộc cai trị của mình. Tìm những điểm yếu, sai lầm, thiếu sót của chính mình, cách tốt nhất là tìm ở những người nói thẳng, chê mình.
Xưa nay, các triều đình hết hưng lại phế là chỉ bởi tin vào kẻ nịnh, ghét người ngay. Nhà cai trị xứ này biết điều ấy, nhưng họ hiểu rằng Ba Sàm rất nguy hiểm cho chính sách ngu dân, cái chính sách mà họ từng mạnh mồm tuyên bố chỉ có ở bọn thực dân phong kiến. Người ta luôn rêu rao sự khai hóa, mở mang dân trí nhưng người ta lại quyết đánh sập trang Ba Sàm. Nhưng trang Ba Sàm không chết. Mà ngay cả nếu nó có “chết” đi nữa thì cũng sống lâu bền trong lòng đông đảo người dân-bạn đọc đã từng yêu quý nó.
Trong nền báo chí truyền thông xứ này, hiện tượng như Ba Sàm cực hiếm, những người biên chép lại lịch sử báo chí đương đại một cách đàng hoàng sẽ trang trọng nhắc đến trang Ba Sàm và tên anh Nguyễn Hữu Vinh.
Ngày đầu tiên luật an ninh mạng có hiệu lực ở xứ này, 1.1.2019.