Với hơn một tỷ người sử dụng trên thế giới, TikTok đứng hàng thứ 6 trong số các mạng xã hội được ưa dùng, thu hút chủ yếu thế hệ trẻ. Dù thành công không thể phủ nhận được, TikTok cũng ngày càng gây lo ngại trong nhiều nước phương Tây. Chính phủ cũng như định chế ở nhiều nơi đã bắt đầu đưa ra các biện pháp cấm các nhân viên sử dụng nền tảng mạng xã hội này.
Hình minh họa. Ngày càng nhiều nước phương Tây coi TikTok như là mối đe dọa quốc gia. AP – Martin Meissner
Những nước nào cấm công chức sử dụng TikTok ?
Chính phủ Mỹ là cơ quan đầu tiên ra tay. Từ đầu tháng Giêng tổng thống Joe Biden đã phê chuẩn đạo luật, cấm tải và sử dụng TikTok trên các thiết bị của công chức liên bang Mỹ. Khoảng hai chục bang của Hoa Kỳ đã áp dụng biện pháp tương tự đối với nhân viên của mình. Các cơ quan của chính phủ Mỹ phải cam đoan các thiết bị không còn cài đặt ứng dụng TikTok trong vòng 30 ngày, văn phòng Nhà Trắng vừa ra lệnh như vậy hôm 27/02 vừa rồi.
Theo chân Washington, Ủy Ban Châu Âu quyết định từ ngày 23/02 cấm ứng dụng TikTok trên các thiết bị công vụ của 32 nghìn nhân viên của mình. Các nhân viên của Ủy Ban Châu Âu được ra lệnh đến ngày 15/03 tới phải gỡ bỏ ứng dụng TikTok khỏi các thiết bị như điện thoại hay máy tính bảng dùng cho công vụ, Bruxelles thông báo. Các nhân viên của châu Âu cũng sẽ phải xóa TikTok khỏi các thiết bị cá nhân của họ nếu các thiết bị trên được sử dụng trong công việc như để gửi thư tín, tin nhắn, ứng dụng họp trực tuyến qua video… mục đích là để “ bảo vệ dữ liệu của Ủy Ban”.
Hôm 28/02, Nghị Viện Châu Âu đã lệnh cho các nghị sĩ châu Âu, các nhân viên làm việc trong các cơ quan của mình phải xóa ứng dụng TikTok trong điện thoại công vụ, trước ngày 20/03 này.
Trong EU, ByteDance, công ty mẹ của TikTok đang là đối tượng điều tra của chính quyền Irland về vấn đề bảo vệ đời tư. Công ty bị nghi ngờ vi phạm luật châu Âu về bảo về dữ liệu trong việc xử ly các thông tin cá nhân của trẻ em và chuyển các dữ liệu về Trung cộng.
Chính phủ Canada đã thông báo sẽ loại TikTok ra khỏi các thiết bị di động mà họ cấp cho nhân viên, lý do là vì chính phủ nhận thấy « mức độ rủi ro không chấp nhận được » đối với đời tư công dân và an ninh.
Hôm thứ Ba (28/02) Nghị Viện Đan Mạch cũng đã yêu cầu các dân biểu và toàn thể nhân viên xóa ứng dụng Trung cộng trên các máy di động của mình. Còn tại Pháp, bộ Quân Lực đang soạn thảo một văn bản hướng dẫn cách sử dụng đúng đắn mạng xã hội và dự kiến khuyến cáo các quân nhân không nên dùng mạng xã hội, theo thông tin của đài Franceinfo. Về phần mình, Thượng Viện Pháp trong tuần này sẽ mở một ủy ban điều tra về vấn đề trên nhằm đưa ra các khuyến cáo, thậm chí có thể một dự luật từ nay đến mùa hè.
Những lý do nào đưa ra để biện minh cho các lệnh cấm như vậy ?
Các nhà lập pháp Mỹ coi ứng dụng TikTok như là một mối đe dọa cho an ninh quốc gia. « Vấn đề cơ bản là TikTok thuộc ByteDance, công ty này lại chịu sự kiểm soát của đảng Cộng Sản », dân biểu thuộc đảng Cộng Hòa Mỹ Mike Gallagher đã giải thích như vậy trên kênh truyền hình CNN hồi tháng 12 năm ngoái.
Các quan chức Canada cũng có giải thích tương tự, cho rằng quyết định được đưa ra nhằm mục đích đề phòng . «Các phương pháp thu thập dữ liệu của TikTok trên thiết bị di động giúp tiếp cận nội dung của điện thoại », Mona Fortier, lãnh đạo Tài chính của chính phủ Trudeau nhấn mạnh.
Cơ quan hành pháp của Liên Âu thì biện minh cho quyết định của mình bằng việc bảo vệ « Ủy Ban trước các mối đe dọa trên mạng. Chúng ta phải có nghĩa vụ hành động sớm nhất có thể trước các báo động tiềm ẩn trên mạng », thông cáo của Ủy Ban Châu Âu ghi rõ. « Ngay từ đầu nhiệm kỳ này, Ủy Ban đã chú trọng đến vấn đề an ninh mạng, bảo vệ các cộng tác viên và tất cả những người làm việc » cho định chế, ông Thierry Breton, hôm 23/02 vừa qua đã tuyên bố với báo chí như vậy. Trong khi đó Copenhagen, hôm 28/02 nói đến “ nguy cơ gián điệp » liên quan đến sử dụng TikTok.
Trước sức ép của những tố cáo của phương Tây, công ty ByteDance hồi tháng 06/2022 đã thông báo họ sẽ lưu trữ tất cả các giữ liệu liên quan đến người sử dụng Mỹ tại các máy chủ của tập đoàn Oracle đặt tại Hoa Kỳ, nhưng điều này cũng không làm người ta yên tâm hoàn toàn. Điều chủ yếu mà nhiều nước phương Tây vẫn lo ngại đó là Bắc Kinh có thể thông qua ứng dụng tiếp cận các dữ liệu của người sử dụng trên toàn thế giới.
TikTok nói gì trước các cáo buộc của phương Tây ?
TikTok thường xuyên khẳng định : « Đảng Cộng Sản Trung cộng đã không yêu cầu chúng tôi chia sẻ các dữ liệu đó … Chúng tôi không chuyển cho đảng Cộng Sản các thông tin liên quan đến người sử dụng Mỹ, chúng tôi cũng sẽ không là điều đó nếu người ta yêu cầu ».
Cuối tháng 12 vừa qua, ByteDance đã thừa nhận với AFP rằng nhiều nhân viên của họ đã tiếp cận các dữ liệu của ứng dụng TikTok để truy tìm các nhà báo nhằm xác định các nguồn làm lộ thông tin cho báo chí.
Trước các quyết định của nhiều cơ quan chính phủ, mạng xã hội này đã tỏ sự phản đối. Những quyết định “cấm như vậy dựa trên những quan niệm sai lầm cơ bản. Chúng tôi rất ngạc nhiên khi Ủy Ban (EU) đã không liên hệ trực tiếp với chúng tôi, cũng như không cho chúng tôi cơ hội để giải thích “, TikTok tỏ lấy làm tiếc trong một thông cáo, sau quyết định của Bruxelles. Liên quan đến thông báo của chính quyền Canada Một phát ngôn viên của TikTok cũng bày tỏ sự thất vọng với AFP, về quyết định « kỳ quặc », được đưa ra « mà không viện dẫn bất kỳ vấn đề bảo mật cụ thể nào ».
Giới chuyên gia nói gì về những quyết định cấm TikTok của nhiều nước phương Tây ?
Ông Jean-Vincent Brisset, thuộc Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược ( Iris) Pháp, chuyên gia về các vấn đề Quốc phòng, cựu sĩ quan tình báo Pháp, được nhật báo Ouest -France ngày 28/02/ 2023 trích dẫn cho rằng về mặt kỹ thuật Trung cộng có thể do thám các nước phương Tây thông qua TikTok. Chưa kể khả năng Trung cộng sử dụng mạng xã hội để chuyển tải các thông điệp của họ cũng với những tài khoản giả, những tin đồn thất thiệt nhằm mục đích gây bất ổn.
Trả lời câu hỏi : Liệu Bắc Kinh thực sự sử dụng TikTok để do thám các nước phương Tây ? Chuyên gia Jean-Vincent Brisset khẳng định chắc chắn là có. Thế nhưng Hoa Kỳ cũng làm tương tự với Facebook hay Twitter. Vấn đề là ở chỗ : Liệu Trung cộng có thể sử dụng những dữ liệu của TikTok một cách khôn khéo và có hiệu quả không. Khó khăn là sàng lọc cả một núi thông tin. Liệu Trung cộng có 10 triệu nhân viên tin học để sàng lọc các dữ liệu của TikTok ? Điều này không ai biết.
Trong khi đó chuyên gia Emmanuel Loncot, giáo sư thuộc Viện Nghiên cứu Công giáo Paris thì cho rằng : Loại bỏ TikTok là cách gây áp lực của các nước phương Tây trong cuộc đối đầu toàn diện với Trung cộng hiện nay. Trên bình diện kinh tế, đó là biện pháp trả đũa. Vì các máy chủ tin học của các nước phương Tây không thể hoạt động tại Trung cộng do chính sách bảo hộ của họ. Chẳng hạn tại Trung cộng, bạn không còn vào được e-mail nếu bạn sử dụng Gmai, dịch vụ của Google.
Còn theo bà Stéphanie Laporte, thuộc Viện nghiên cứu cao cấp Kinh tế và Thương mại Pháp INSEEC, được báo 20 Minutes trích dẫn thì những căng thẳng xung quanh ứng dụng TIKTOK chỉ là thêm một màn trong « chiến tranh lạnh công nghệ » mà trong đó phương Tây và Trung cộng tranh giành nhau « kiểm soát dữ liệu và không gian mạng ».
Dữ liệu cá nhân, an ninh mạng, tranh giành ảnh hưởng…rất nhiều nguyên do nhưng có thể trở lại với trường hợp của Ấn Độ, một thí dụ có thể gợi lên những suy nghĩ. Nước này năm 2020 đã quyết định cấm hẳn TikTok, nhưng là để triển khai Josh, mạng xã hội riêng của người Ấn, được Google và Microsoft tài trợ.
(Tổng hợp từ các báo Pháp)
RFI (01.03.2023)