Cuộc trao đổi tù nhân lớn nhất giữa Nga và phương Tây kể từ thời Chiến tranh Lạnh đã diễn ra vào rạng sáng ngày 1/8, với tổng cộng 24 người được phóng thích, phía Mỹ xác nhận.

Nhà Trắng cho biết 16 tù nhân đã được trả tự do và đang trên đường trở về châu Âu và Mỹ. Trong số đó có phóng viên Evan Gershkovich của báo Wall Street Journal.

Đổi lại, 8 tù nhân Nga đã được thả khỏi các nhà tù ở Mỹ, Na Uy, Đức, Ba Lan và Slovenia, trong đó có những cá nhân bị cáo buộc hoạt động tình báo. Các con của hai tù nhân trong số này cũng trở về Nga.

Cuộc trao đổi diễn ra trên đường băng ở sân bay Ankara của Thổ Nhĩ Kỳ vào rạng sáng 1/8 theo giờ địa phương.

Tổng thống Joe Biden xác nhận cựu lính thủy quân lục chiến người Mỹ Paul Whelan, nhà báo người Mỹ gốc Nga Alsu Kurmasheva và nhà hoạt động người Anh gốc Nga Vladimir Kara-Murza – người có thẻ xanh của Mỹ – cũng đang trên đường trở về Mỹ.

Cuộc trao đổi lớn nhất trong lịch sử hiện đại

Đây được coi là một trong những đợt trao đổi tù nhân với quy mô lớn nhất trong lịch sử hiện đại, không chỉ vì số lượng lớn các cá nhân được phóng thích – lên tới 24 người – mà còn là số lượng các quốc gia có liên quan – gồm Mỹ, Nga, Đức và ba nước châu Âu khác.

Có lẽ điều gây ngạc nhiên nhất là cuộc trao đổi diễn ra trong bối cảnh mối quan hệ giữa phương Tây và Nga đang tồi tệ nhất kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc vào năm 1991.

Có thể thấy, bất chấp cuộc chiến ở Ukraine đã leo thang nhanh chóng kể từ cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào năm 2022, rõ ràng là các cơ quan tình báo các nước vẫn duy trì mối liên hệ.

Vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ không phải là ngẫu nhiên. Ibrahim Kalin, người đứng đầu MIT, cơ quan tình báo Thổ Nhĩ Kỳ, được cho là đã gặp người đồng cấp Nga ở Ankara vào tuần trước.

Thổ Nhĩ Kỳ, một thành viên NATO, đã duy trì quan hệ với Moscow một phần nhờ vào mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Những ai được thả?

Thổ Nhĩ Kỳ cho biết 26 cá nhân đã được trao đổi.

Con số này bao gồm 24 tù nhân và hai trẻ em, mà một quan chức Mỹ xác nhận đã trở về Nga cùng với cha mẹ là Artyom Dultsev và Anna Dultseva – một cặp vợ chồng người Nga bị kết án làm gián điệp ở Slovenia.

Tù nhân phía phương Tây được thả:

Tù nhân phía Nga được thả:

Bao gồm lãnh đạo phe đối lập Alexei Navalny

Thỏa thuận trao đổi tù nhân đã được đàm phán trong hơn 18 tháng và dường như phụ thuộc vào yêu cầu của Moscow là phóng thích Vadim Krasikov, đại tá của Cơ quan An ninh Liên bang (FSB).

Ông Vadim Krasikov lúc đó đang thụ án chung thân ở Đức vì thực hiện vụ ám sát ở công viên Berlin và hiện đã trở lại Nga.

Các quan chức cấp cao của chính quyền Mỹ mô tả Krasikov là „kẻ xấu“ và nói rằng ông này „chắc chắn là nhân vật quan trọng nhất mà Nga muốn đổi về“.

Tổng thống Vladimir Putin và các quan chức cấp cao khác cùng với đội danh dự đã gặp những tù nhân Nga trở về tại sân bay Vnukovo ở Moscow.

Các cuộc thảo luận trao đổi tù nhân trước đó giữa hai bên bao gồm phóng thích thủ lĩnh phe đối lập Nga Alexei Navalny, nhưng đề nghị này đã bất thành khi ông Navalny qua đời vào tháng 2/2024.

Người vợ góa của ông, bà Yulia Navalny, hoan nghênh việc trao đổi tù nhân, mô tả đó là một „niềm vui“.

“Mỗi tù nhân chính trị được thả ra là một chiến thắng to lớn và là lý do để ăn mừng,” bà nói trong một bài đăng trên mạng xã hội X.

“Không ai đáng bị Putin bắt làm con tin, bị tra tấn hoặc bỏ mặc cho đến chết trong nhà tù của ông ta.”

Phản ứng của các bên

Nhà Trắng nói rằng thỏa thuận này là cuộc trao đổi phức tạp nhất trong lịch sử Mỹ và Nga.

Tổng thống Mỹ Joe Biden gọi đây là một “kỳ tích ngoại giao”, nói thêm rằng nhiều quốc gia đã “tham gia các cuộc đàm phán khó khăn, phức tạp theo yêu cầu của tôi và cá nhân tôi cảm kích họ”.

Tổng thống Mỹ nói thêm rằng những người được thả đã bị kết án trong „các phiên tòa công khai với mục đích xoa dịu dư luận hơn là đảm bảo công lý“ và đã lãnh „các án tù dài hạn mà hoàn toàn không có lý do chính đáng nào“.

Ông Biden đã có cuộc gọi từ Phòng Bầu Dục với người thân của ba tù nhân Mỹ và chính trị gia đối lập Nga Vladimir Kara-Murza sau khi cuộc trao đổi hoàn tất.

Ngoại trưởng Anh David Lammy cho biết ông hoan nghênh việc thả tự do cho các tù nhân, đặc biệt là ông Kara-Murza và cựu thủy quân lục chiến Paul Whelan, những người có quốc tịch Anh.

Trong phát biểu cùng ngày với vụ trao đổi tù nhân, Điện Kremlin cảnh báo những người đã rời khỏi Nga hãy tránh xa nước này.

„Tôi tin rằng tất cả kẻ thù của chúng ta nên ở lại đó [ở nước ngoài], và tất cả những người không phải là kẻ thù của chúng ta nên quay trở lại. Đó là quan điểm của tôi,“ hãng tin TASS dẫn lời người phát ngôn Dmitry Peskov của Điện Kremlin.

Cứng rắn hơn, cựu Tổng thống Nga Dmitry Medvedev nói: „Chúng ta muốn những kẻ phản bội Nga thối rữa và chết trong tù, nhưng việc đưa người của chúng ta trở về nhà sẽ có ích hơn“.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz khẳng định việc trao đổi tù nhân là „quyết định đúng đắn và nếu bạn có bất kỳ nghi ngờ nào, bạn sẽ không đắn đo nữa sau khi nói chuyện với những người hiện đã được tự do“.

“Nhiều tù nhân đã lo sợ cho sức khỏe và thậm chí cả tính mạng của họ,” ông nói thêm sau khi gặp một số tù nhân khi họ đến sân bay Cologne Bonn.

Trước đó, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ cho biết tù nhân của cả hai bên trong thỏa thuận đã được đưa xuống máy bay tại sân bay Ankara, chuyển đến các địa điểm an toàn dưới sự giám sát của các quan chức an ninh Thổ Nhĩ Kỳ và lên máy bay đến các quốc gia là đích đến tương ứng của họ.

Những vụ trao đổi tù nhân trước đây

Việc trao trả tù nhân diễn ra sau nhiều ngày đồn đoán về một cuộc trao đổi lớn giữa các quốc gia khác nhau, vốn gia tăng sau khi một số nhà bất đồng chính kiến và các nhà báo bị bỏ tù ở Nga được chuyển từ phòng giam của họ đến các địa điểm không xác định.

Mặc dù việc chuyển nhà tù bí mật diễn ra phổ biến ở Nga nhưng việc nhiều tù nhân nổi tiếng mất tích là điều bất thường.

Vụ trao đổi tù nhân cấp cao gần đây nhất diễn ra vào tháng 12/2022, khi ngôi sao bóng rổ Mỹ Brittney Griner được thả trên đường băng ở sân bay Abu Dhabi để đổi lấy tay buôn vũ khí khét tiếng người Nga Viktor Bout, người đã bị giam trong nhà tù Mỹ 12 năm.

Vụ tương tự gần đây nhất xảy ra ở Vienna vào năm 2010, khi 10 điệp viên Nga bị giam giữ ở Mỹ được đổi lấy 4 nhân vật bị cáo buộc là điệp viên hai mang bị giam giữ ở Nga.

Một trong số đó là Sergei Skripal, cựu sĩ quan tình báo quân đội, người sau đó bị đầu độc bằng chất độc thần kinh Novichok ở Salisbury năm 2018.

Căng thẳng giữa Moscow và phương Tây tăng cao trong những năm gần đây, đặc biệt kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine vào tháng 2/2022.

Câu chuyện hậu trường

Trong một bài báo trên trang bìa của Wall Street Journal, trình bày chi tiết về các cuộc đàm phán bí mật dẫn đến phóng viên Evan Gershkovich được trả tự do, chúng ta được biết các quan chức Nga đã yêu cầu nhà báo này điền vào một phiếu yêu cầu chính thức để được tổng thống khoan hồng.

Văn bản được gửi tới ông Vladimir Putin.

Bài báo viết: “Tờ phiếu theo quy định bao gồm một ô trống dài mà tù nhân có thể điền vào nếu muốn hoặc đơn giản là để trống.”

Evan Gershkovich đã sử dụng „tiếng Nga trang trọng mà anh đã trau dồi trong hơn 16 tháng ngồi tù“ và „điền đầy trang giấy“.

Dòng cuối cùng Gershkovich đưa ra đề xuất: “Sau khi (tôi) được trả tự do, ông Putin có sẵn lòng ngồi (trả lời) phỏng vấn không?”