Tác giả: Callum Burroughs
Dịch giả: Châu Minh Dũng
30-3-2019
Dự án “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc cùng các khoản cho vay khổng lồ để đầu tư cơ sở hạ tầng [cho Philippines và một số nước ASEAN] đang góp phần làm suy yếu sự phản đối nhắm vào các yêu sách của nước này ở Biển Đông.
Biển Đông có vai trò trọng yếu đối với Trung Quốc, quốc gia này đã bồi đắp các đảo mới thông qua hoạt động nạo vét để củng cố các căn cứ quân sự [trên các đảo này], và luôn bảo vệ yêu sách của mình, bất chấp các cuộc phản đối và các cuộc chiến pháp lý từ các đối thủ khác trong khu vực.
Nhiều người ngạc nhiên khi Tổng thống Malaysia nói thẳng với người đồng nhiệm Philippines rằng, các thỏa thuận ký kết với Trung Quốc sẽ khiến đất nước này sớm nằm dưới sự “kiểm soát” của họ.
Tổng thống Rodrigo Duterte của Philippines đối mặt với nhiều áp lực trong tuần qua vì quyết định bảo vệ hàng loạt khoản cho vay đầu tư cơ sở hạ tầng do Trung Quốc cung cấp cho nước này, trong bối cảnh nhiều người lo ngại rằng việc không trả được nợ có thể khiến Philippines mất đi các nguồn lực quan trọng.
Đó là phần của vấn đề rộng lớn hơn đang tác động Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) khi Trung Quốc tiếp tục hỗ trợ các nguồn tài chính khổng lồ để phát triển cơ sở hạ tầng như một phần của kế hoạch “Vành đai và Con đường”. Về nguyên tắc, tham vọng của Trung Quốc đơn giản là để giúp củng cố mối liên kết bền chặt hơn giữa các quốc gia dọc theo “Vành đai và Con đường” với lợi ích từ những cơ hội được tạo ra cho các công ty Trung Quốc ở nước ngoài.
Tuy nhiên, Trung Quốc cũng đang hy vọng lấn át được tuyên bố chủ quyền của các nước đối lập ở vùng Biển Đông, có tầm quan trọng chiến lược và lịch sử. Đất nước này đã công bố yêu sách đối với phần lớn diện tích vùng biển, vốn chứa trữ lượng dầu khí khổng lồ, nhưng cũng có tầm quan trọng chiến lược đối với khu vực.
Ông Daniel O’Neill, Phó giáo sư ngành Khoa học chính trị tại Đại học Thái Bình Dương, nói với Business Insider: “Biển Đông là tuyến giao thông quan trọng. Trung Quốc hiện có 80% lượng dầu nhập khẩu qua eo biển Malacca và vùng biển này cũng chứa các tài nguyên quan trọng. Lý do lớn nhất của hành động tăng cường quyền kiểm soát là để phục vụ mưu đồ bá chủ khu vực của Trung Quốc”.
Vùng Biển Đông hiện chứa khoảng 125 tỉ thùng dầu và 500 ngàn tỉ foot khối trữ lượng khí đốt tự nhiên, theo Global Risk Insights. Tương tự, khoảng 10% nguồn cung cấp cá toàn cầu có liên hệ với khu vực này, theo The Financial Times và khoảng 3,4 ngàn tỉ Mỹ kim giá trị thương mại được vận chuyển qua khu vực này mỗi năm, theo Global Risk Insights.
Quyết định của Trung Quốc nhằm tăng cường hỗ trợ tài chính cho Philippines là một phần trong nỗ lực của họ nhằm tác động đến đến đất nước này trong vấn đề Biển Đông. Sau chuyến thăm của ông Tập Cận Bình hồi năm 2016, Trung Quốc đã mở một khoản tín dụng trị giá 9 tỉ Mỹ kim cho Philippines, phần lớn trong số đó đã chảy vào các dự án cơ sở hạ tầng, bao gồm các công trình đập nước.
Tổng thống Duterte buộc phải bảo vệ quyết định của nước này trong việc ký các khoản vay với Trung Quốc, với các điều khoản được cho là không thuận lợi, có thể khiến Manila đánh mất tài sản quốc gia trong trường hợp vỡ nợ, theo Bloomberg.
Ngày 22/3, Tòa án Tối cao Philippines chỉ ra rằng, Trung Quốc có thể giành quyền kiểm soát các mỏ khí đốt của quốc gia này trong vùng đặc quyền kinh tế ở Biển Đông nếu Philippines không tuân theo các nghĩa vụ của mình đối với công trình đập Chico. Thỏa thuận đó đã được ký vào tháng 4 năm ngoái và được coi là khuôn mẫu cho các ràng buộc tài chính tiếp theo, theo Bloomberg. Vấn đề xoay quanh cái gọi là “di sản” trong khu vực do Philippines điều hành ở Bãi Cỏ Rong.
Do đó, các đảng đối lập ở Philippines đã yêu cầu bạch hóa nguồn tài liệu về các thỏa thuận vay nợ mới nhất của đất nước này với Trung Quốc, liên quan đến công trình đập Kaliwa, Bộ Tài chính Philippines sau đó đã chấp nhận công khai tài liệu này.
Cây gậy và ủ cà rốt
Thủ đoạn của Trung Quốc là cung cấp các nguồn hỗ trợ tài chính cho nhiều nước ASEAN nhằm chia rẽ lực lượng đối trọng với các tiến triển của họ ở Biển Đông. Tổ chức này cần có sự đồng thuận mỗi khi thông qua các phán quyết, có nghĩa là Trung Quốc đã có thể lôi kéo từng quốc gia một để chống lại phán quyết của Liên Hiệp quốc về vấn đề vùng đặc quyền kinh tế năm 2016, được quy định trong Công ước LHQ về Luật biển (UNCLOS), quy định đã bị Bắc Kinh bác bỏ. Phán quyết của LHQ được thiết kế để ngăn chặn sự xâm lấn của Trung Quốc vào vùng biển chiến lược của các nước khác có liên quan, gồm Đài Loan, Malaysia, Việt Nam, Brunei và Philippines.
Ông O’Neill lưu ý thêm: “Theo như tầm quan trọng lớn lao của Biển Đông với Trung Quốc, quốc gia này đã áp dụng thủ đoạn củ cà rốt và cây gậy để chia rẽ ASEAN, gồm chiêu trò sử dụng các khoản cho vay để gây áp lực lên từng nước thành viên”.
Tuy nhiên, bất chấp những lo ngại rằng, ảnh hưởng của Trung Quốc có thể còn tăng hơn nữa khi đất nước này tiếp tục tài trợ cho các dự án [dọc theo “Vành đai và Con đường], đã có một số phản ứng quyết liệt đáng chú ý chống lại siêu cường đang ngày một lớn mạnh hơn.
Malaysia, một quốc gia cũng tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông, gần đây đã trở nên mạnh mẽ hơn trước Trung Quốc, sau chiến thắng bất ngờ của Thủ tướng 93 tuổi Manathir Mohammed trong cuộc bầu cử năm ngoái.
Nikkei Asian Review dẫn lại câu nói gần đây của Thủ tướng Malaysia với kênh tin tức ABS-CBN, trước cuộc họp với ông Duterte: “Nếu bạn vay một khoản tiền lớn từ Trung Quốc và rồi không thể trả, bạn biết rằng khi một người mang nợ thì người đó phải chịu sự kiểm soát của người cho vay nợ, vì vậy chúng tôi phải rất cẩn trong với điều đó”.
Đó là một ví dụ về những gì mà các nhà phê bình gọi là “chính sách ngoại giao bẫy nợ” đã ảnh hưởng đến mối quan hệ của Trung Quốc với Sri Lanka và Lào trong những năm gần đây. Nhiều người biết đến Sri Lanka vì quốc gia này đã phải dành cho Trung Quốc hợp đồng thuê một cảng chiến lược trong thời hạn 99 năm sau khi họ gặp khó khăn về tài chính với các chủ nợ.
Những nỗ lực của Trung Quốc nhằm kiểm soát Biển Đông đã dẫn đến chuyện các nước khác xem xét lại và có thể sẽ còn phản kháng kháng nhiều hơn trong tương lai.