Nuôi rồng
Công ty COFCO International tuy mới có bốn tuổi đời mà giờ đã là đối thủ của những gã khổng lồ phương Tây
Thị trường giao dịch ngũ cốc là một thị trường lão trị (gerontocracy). Tứ đại gia thống trị thị trường giao dịch nông sản toàn cầu — ADM, Bunge, Cargill và Louis Dreyfus, được gọi chung là nhóm tứ đại gia ABCD — đã được thành lập từ hơn một thế kỷ trước. Tuổi đời hoạt động lâu năm trên thị trường của các đại gia này là một lợi thế: mạng lưới kho chứa, bến cảng, tàu thuyền và mối quan hệ với nông dân độc đáo của họ, tất cả những thứ này đều được xây dựng trong nhiều thập kỷ, khiến họ trở thành những nhà trung gian không thể thiếu. Nhưng một đứa trẻ vừa mới biết đi đến từ Trung Quốc đang đe dọa sẽ ngáng đường họ. Công ty COFCO International (CIL) – một chi nhánh thương mại quốc tế của tổng công ty lương thực thực phẩm và dầu ăn (COFCO) thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc – muốn “trở thành một doanh nghiệp nông nghiệp toàn cầu thực sự”, ông Trì Kinh Đào [迟京涛 – Chi Jingtao] – chủ tịch của CIL – cho biết. Công ty này chỉ mới bốn tuổi đời.
Các mục tiêu của ông Trì không chỉ có tính thương mại mà còn có tính chiến lược. Trung Quốc không có đủ đất canh tác để nuôi sống 1,4 tỷ dân. Khi tầng lớp trung lưu [của Trung Quốc] đang ngày càng tiêu thụ nhiều thịt hơn, thì tình trạng thiếu đất canh tác ngày càng trở nên tồi tệ đi, do thức ăn chăn nuôi chủ yếu được làm từ ngũ cốc. Một giải pháp từ chính phủ là mua đất nông nghiệp ở nước ngoài. Các công ty Trung Quốc đã thu mua đất nông nghiệp ở hơn 30 quốc gia — Trung Quốc là chủ sở hữu đất nông nghiệp nước ngoài lớn nhất ở Úc chẳng hạn. Nhưng chính phủ Trung Quốc đã sớm nhận ra rằng lệnh cấm xuất khẩu của các nước chủ nhà có thể khiến việc mua lại đất nông nghiệp của họ trở nên vô ích, thêm vào đó các nước chủ nhà cũng thắt chặt các quy tắc về đầu tư nước ngoài.
Thay vào đó, lãnh đạo Trung Quốc đang tìm cách thiết lập một vị thế lớn trong thị trường giao dịch thực phẩm toàn cầu bằng cách xây dựng nhà vô địch của riêng mình, đó là CIL, một chi nhánh của Tổng công ty COFCO thuộc sở hữu nhà nước được thành lập vào năm 2014. Cùng năm đó, Trung Quốc đã từ bỏ mục tiêu chính là tự cung tự cấp về đậu nành, việc này cho thấy họ đã sẵn sàng dựa vào các nhà cung cấp toàn cầu về một số mặt hàng chủ lực. Nhiệm vụ chính của CIL là giúp Trung Quốc thu mua nông sản trực tiếp từ nông dân nước ngoài. Tổng công ty COFCO đã làm được việc này với tư cách là nhà nhập khẩu lương thực thực phẩm chính của Trung Quốc từ khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên quản lý thị trường nội địa mới là trọng tâm của Tổng công ty COFCO, còn phạm vi hoạt động của CIL là toàn cầu. Lợi nhuận đến từ nhập khẩu thực phẩm đã tăng gấp 12 lần kể từ năm 2000, đến năm 2017 là 117 tỷ đô la.
Những bước đi đầu tiên của CIL gặp rất nhiều khó khăn; công ty này bắt đầu bằng việc mua lại nhà giao dịch ngũ cốc Nidera của Hà Lan và công ty kinh doanh nông sản Noble Agri có trụ sở tại Hồng Kông, đây hai nhà giao dịch nông sản hoạt động mạnh mẽ ở Nam Mỹ, với mức giá cao hơn so với thực tế. Sau đó, họ đã thất bại trong việc sáp nhập chúng, và cả hai công ty dìm giá nhau. Sau đó, họ đã phát hiện ra một khoản lỗ 200 triệu đô la trong hoạt động mua bán nhiên liệu sinh học trái phép của Nidera, tiếp đến là khoản lỗ 150 triệu đô la trong sổ sách kế toán của chi nhánh Mỹ La-tinh. Các đối thủ “nghĩ sự việc này thật buồn cười” vì công ty Trung Quốc mới gia nhập thị trường này có vẻ khá non tay, ông Jonathan Kingsman – chuyên gia về hàng hóa và cựu nhân viên của tập đoàn Cargill – cho biết.
Giờ không còn ai cười được cả. CIL đã kiếm được 34 tỷ đô la doanh thu — bằng 4/5 doanh thu của tập đoàn Louis Dreyfus, đại gia nhỏ nhất trong nhóm ABCD. CIL đã giao dịch 105 triệu tấn ngũ cốc, hạt có dầu và đường mỗi năm, một khối lượng gần bằng với toàn bộ sản lượng đậu nành của Mỹ. CIL muốn vượt xa hơn so với nền tảng thu mua nông sản của Trung Quốc. Doanh thu bán hàng ở thị trường Trung Quốc chiếm chưa đến một nửa tổng doanh thu của công ty.
CIL đang bán hàng cho hơn 50 quốc gia, chủ yếu là châu Âu, khu vực Biển Đen và Mỹ Latinh. Giống như các đại gia ABCD, CIL đã đầu tư vào những kho chứa lớn, mạng lưới giao thông và các cơ sở chế biến. CIL chính là nhà xuất khẩu đậu nành lớn thứ tư ở Brazil. Khu vực Mỹ Latinh vẫn là khu vực quan trọng nhất để tìm nguồn cung, nhưng công ty này cũng đang tạo ra các tuyến đường xuất khẩu từ khu vực Bắc Mỹ và Biển Đen.
Chảy máu ngũ cốc
Tốc độ chuyển mình của CIL đã khiến các đối thủ trong ngành này không kịp cảnh giác. Trong nửa đầu năm 2018, CIL đã báo lỗ trong hoạt động thương mại là 122 triệu đô la vì đã đặt cược sai vào thị trường nông sản. CIL cũng trải qua những đợt cắt giảm nhân sự đau đớn và buộc phải dừng hoạt động lâu dài một cảng biển chính và một xí nghiệp chế biến. Tuy nhiên, “công ty [CIL] dường như tốt hơn nhiều so với góc nhìn từ bên ngoài nhìn vào”, ông Skeke Lorenz – chuyên gia tư vấn của công ty BCG – cho biết. Cuộc chiến tranh thương mại với Mỹ đã thuyết phục Trung Quốc tin tưởng vào vai trò thiết yếu của hãng giao dịch [nông sản] hơn nữa. Vào tháng 7 năm ngoái [năm 2018], Trung Quốc đã đáp trả việc Mỹ đánh thuế lên hàng hóa của mình bằng cách áp thuế cao đối với đậu nành Mỹ, khiến cho việc mua đậu nành đối với Trung Quốc trở nên quá đắt đỏ. Điều này buộc Trung Quốc phải tìm một nguồn cung mới nhằm đáp ứng cho 1/3 trong số 40 tỷ đô la nhu cầu hàng năm — ước tính là 33 triệu tấn hoặc gấp 4 lần sản lượng tiêu thụ nông sản của cả khu vực Đông Nam Á. CIL đã giải quyết việc này chủ yếu bằng cách tìm nhà cung cấp mới ở Brazil.
Ông Trì tuyên bố rằng năm 2019 sẽ là một năm bản lề. Năm ngoái, sau khi sáp nhập với Noble và Nidera vào năm 2017, CIL đã phải đối phó với các vấn đề về vận hành tổ chức nảy sinh từ các vụ sáp nhập, với hệ lụy xấu từ cuộc chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc cũng như với nạn hạn hán nghiêm trọng ở Argentina. Nhưng cuối cùng công ty đã có một vị thế [to lớn] “trên đà tăng trưởng và phát triển”, ông chủ tịch khẳng định. Ông lưu ý rằng CIL đã có lợi nhuận vào năm ngoái [năm 2017] “lần đầu tiên trong lịch sử” (CIL chưa tiết lộ con số). CIL sẽ đầu tư tìm nguồn cung ứng ngũ cốc trực tiếp từ các vựa ngũ cốc của thế giới, bao gồm Nga, Argentina và khu vực Bắc Mỹ, và sẽ tìm kiếm khách hàng mới ở các khu vực châu Âu, Trung Đông và Đông Nam Á, bao gồm các tổ chức nhà nước như hiệp hội lúa mì, các nhà giao dịch [nông sản] địa phương và các hãng chế biến thực phẩm. Chiến lược của CIL, ông Trì gói gọn lại, “là thúc đẩy sự hiện diện mạnh mẽ ở Trung Quốc nhằm phát triển công việc kinh doanh vươn ra toàn cầu”.
Nhân tố đầu tiên đã xuất hiện. Vào tháng 12 [năm 2018], công ty này đã bổ nhiệm ông Đổng Nguy [董巍 – Dong Wei] – một nhân viên có thâm niên 25 năm của Tổng công ty COFCO – làm giám đốc điều hành. Ông Đổng là một chuyên gia trong việc thu mua và chế biến đậu nành — rất phù hợp với CIL. “Sự xuất hiện của ông ấy sẽ tạo điều kiện cho sự thống nhất của việc kinh doanh trong nước và quốc tế của chúng tôi”, ông Trì giải thích.
Điều khiến các đối thủ lớn của CIL lo ngại là các nỗ lực của CIL nhằm độc bá cửa ngõ trực tiếp tiếp cận thị trường tiêu thụ ngũ cốc rộng lớn của Trung Quốc — vì cả lý do chiến lược lẫn lý do kinh doanh — có thể sinh ra tác dụng phụ làm kìm chân họ lại. Hiện tại, các công ty này có mối quan hệ trực tiếp đáng trân trọng với Tổng công ty COFCO cũng như với các nhà sản xuất thực phẩm khác của Trung Quốc. “CIL có thể không tránh khỏi việc buộc phải trở thành một nhà trung gian”, ông Jean-François Lambert – nhà tư vấn và cựu giám đốc tài chính hàng hóa tại ngân hàng HSBC – cho biết.
Các đại gia ABCD có thể yên tâm nghĩ rằng vị thế của họ vẫn còn vững chắc. Trong các thị trường quan trọng như Mỹ và Nga, phần lớn cơ sở hạ tầng được sử dụng để lưu trữ, chế biến và vận chuyển ngũ cốc đều thuộc về các công ty lâu năm. “Rất khó, nếu nói là không thể, để trở thành một đại gia thuộc nhóm ABCD mà không mua lại một công ty trong nhóm ABCD”, ông Jay O’Neil – giảng viên Đại học Bang Kansas [Hoa Kỳ] – cho biết. Điều này có thể đúng trong ngắn hạn. Hai thành viên của nhóm này là tập đoàn tư nhân, và tập đoàn ADM – tập đoàn lớn nhất trong số hai tập đoàn cùng ngành đã niêm yết của nhóm này – lớn gần gấp đôi so với CIL, vì thế CIL rất khó bị nuốt chửng. Tập đoàn Bunge – tập đoàn của Mỹ yếu nhất trong nhóm này – có thể là mục tiêu tốt, nhưng Ủy ban Đầu tư Nước ngoài của Mỹ có thể sẽ ngăn chặn một vụ thôn tính của người Trung Quốc tại Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, CIL có thể tìm cách hình thành liên minh với các công ty cùng ngành để thâm nhập vào các thị trường nhất định. Ông Lambert cũng tiết lộ một cách dè chừng rằng công ty này có thể tìm cách mua một phần tập đoàn Louis Dreyfus. (Ông chủ của tập đoàn Louis Dreyfus đã vay một khoản tiền lớn để mua lại cổ phần của các cổ đông khác vào cuối năm ngoái).
Trong các thị trường quan trọng như Mỹ và Nga, phần lớn cơ sở hạ tầng được sử dụng để lưu trữ, chế biến và vận chuyển ngũ cốc đều thuộc về các công ty lâu năm. “Rất khó, nếu nói là không thể, để trở thành một đại gia thuộc nhóm ABCD mà không mua lại một công ty trong nhóm ABCD”, ông Jay O’Neil – giảng viên Đại học Bang Kansas [Hoa Kỳ] – cho biết. Điều này có thể đúng trong ngắn hạn. Hai thành viên của nhóm này là tập đoàn tư nhân, và tập đoàn ADM – tập đoàn lớn nhất trong số hai tập đoàn cùng ngành đã niêm yết của nhóm này – lớn gần gấp đôi so với CIL, vì thế CIL rất khó bị nuốt chửng. Tập đoàn Bunge – tập đoàn của Mỹ yếu nhất trong nhóm này – có thể là mục tiêu tốt, nhưng Ủy ban Đầu tư Nước ngoài của Mỹ có thể sẽ ngăn chặn một vụ thôn tính của người Trung Quốc tại Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, CIL có thể tìm cách hình thành liên minh với các công ty cùng ngành để thâm nhập vào các thị trường nhất định. Ông Lambert cũng tiết lộ một cách dè chừng rằng công ty này có thể tìm cách mua một phần tập đoàn Louis Dreyfus. (Ông chủ của tập đoàn Louis Dreyfus đã vay một khoản tiền lớn để mua lại cổ phần của các cổ đông khác vào cuối năm ngoái).
CIL cũng phải đối mặt với tình huống thực tế khó khăn là hầu như sẽ không có lợi nhuận khi tham gia vào thị trường giao dịch hàng hóa quy mô lớn. Tình trạng số hóa và cạnh tranh đã phá hủy lợi nhuận. Các nhà giao dịch nông sản khôn ngoan nhất đang chuyển sang các sản phẩm có giá trị gia tăng: tập đoàn Cargill kiếm tiền phần lớn từ việc sản xuất thức ăn chăn nuôi và đạm; tập đoàn ADM đã khai thác thị trường ngách về các nguyên liệu thực phẩm như chất tạo ngọt và tạo màu. CIL cần làm chủ các hoạt động [giao dịch hàng hóa] cơ bản trước. “Đây là một công ty non trẻ”, ông Valmor Schaffer – giám đốc khu vực Brazil của CIL – cho biết vào tháng 11 [năm 2018]. “Tại thời điểm này, chúng tôi có những ưu tiên khác.”
Điều này làm nổi bật một vấn đề nan giải đối với công ty này. Mục tiêu chính của CIL vẫn là “nuôi rồng”[*]như ông Lorenz nói, vì vậy CIL có thể sẵn sàng chấp nhận lợi nhuận thấp hơn nhiều so với các công ty cùng ngành. Nếu mọi thứ trở nên khó khăn, công ty này cũng có thể đòi chính phủ cung cấp nguồn vốn dự phòng với lãi suất thấp, người trong cuộc tiết lộ một cách dè chừng.
Nhưng công ty này hoàn toàn không thể không quan tâm đến kết quả tài chính của mình. Mặc dù nhà nước sở hữu phần lớn CIL, nhưng các cổ đông nhỏ bao gồm tập đoàn Temasek của Singapore, chi nhánh đầu tư tư nhân của Ngân hàng Thế giới (WB) và ngân hàng Anh Standard Chartered. Những công ty này đã mua cổ phần vào năm 2014, khi nhà giao dịch này [CIL] mua lại nhà giao dịch ngũ cốc Nidera và tất cả các công ty đều kỳ vọng có lợi nhuận tốt. Áp lực như thế là không hề giảm đi. Ông Trì cho biết CIL có thể tìm cách huy động thêm vốn để mở rộng việc kinh doanh: “Lên sàn là một hướng đi mà CIL tính đến”. Dù đây có thể là một quyết định tùy thuộc vào các cổ đông, nhưng một đợt IPO [đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng] sẽ đòi hỏi rà soát kết quả kinh doanh của công ty kỹ lưỡng hơn.
Cuộc chơi của CIL có thể trở thành một cuộc chơi dài hơi. Hoạt động giao dịch là một cuộc chiến thông tin: những hiểu biết sâu sắc vượt trội về sản xuất, giá cả, hàng tồn kho và năng lực vận chuyển trên toàn cầu đều là những nguồn sức mạnh sản sinh lợi nhuận của hãng giao dịch. Những người chơi biết điều này. Vào năm 2017, tập đoàn Cargill đã đầu tư vào một công ty khởi sự (start-up) cung cấp dịch vụ phân tích hình ảnh vệ tinh để dự báo năng suất cây trồng. Khi CIL đẩy mạnh khai thác thị trường thực phẩm của Trung Quốc – đây là thị trường lớn nhất thế giới – thì CIL có một lợi thế mà không một công ty nào có thể so sánh được. “Tất cả mọi thứ đều bắt đầu và kết thúc với nhu cầu của Trung Quốc”, một cựu giám đốc điều hành của nhóm ABCD cho biết. “Nếu hiểu được những gì mà công ty thu mua [nông sản] quốc gia lớn nhất [của Trung Quốc] đang làm, thì bạn sẽ làm chủ cuộc chơi giao dịch này.”
Bài viết này đã xuất hiện trong mục Doanh nghiệp của phiên bản in của tờ Economist dưới tiêu đề “Feeding the dragon” (Nuôi rồng).
Nguyễn Việt Anh dịch
Trần Loan Đào góp ý cách dịch phiên âm tiếng Trung
Nguồn: Phantichkinhte, Bản gốc: A Chinese state-backed giant’s rapid rise in global trading of food, Economist, Jan 31, 2019.