Hạn mặn tại Đồng bằng sông Cửu long (ĐBSCL) năm nay 2020 đã phá vỡ mọi kỷ lục của đợt hạn mặn lịch sử năm 2016. Tính đến đầu tháng 3/2020, hạn, mặn đã làm 332.000ha lúa đông xuân bị ảnh hưởng trực tiếp, hơn 158.900 hộ dân thiếu nước sinh hoạt,… các con cạn sông trơ đáy, những cánh đồng tan hoang.
Những cánh đồng bị hạn, mặn làm cho tan hoang. (Ảnh: Ngọc Dương)
Hiện đã có 12/13 tỉnh, thành thuộc miền Tây chịu ảnh hưởng, thiệt hại vì hạn hán, xâm nhập mặn. Trong đó, 5 tỉnh: Kiên Giang, Bến Tre, Tiền Giang, Cà Mau, Long An đã công bố tình huống hạn mặn khẩn cấp.
Sông cạn trơ đáy ở huyện Chợ gạo, Tiền Giang. (Ảnh qua baomoi.vn)
Tại Cà Mau, hạn mặn ảnh hưởng trên toàn tỉnh, hơn 18.000ha lúa bị thiệt hại, hơn 20.800 hộ gia đình bị thiếu nước ngọt sinh hoạt, phần lớn tập trung ở các huyện như U Minh, Trần Văn Thời, huyện Đầm Dơi,…nhiều hộ dân địa bàn ven biển phải chắt chiu từng giọt nước ngọt.
Hạn hán còn làm hơn 900 địa điểm bị sụp, lún ven kênh rạch và gần 22km đường bị sụt lún nghiêm trọng, khiến giao thông đi lại hết sức khó khăn.
Tại Bến Tre, dự kiến hơn 5.000ha lúa sẽ bị mất trắng, khoảng 20.000ha cây ăn trái được đặt trong tình huống “báo động đỏ” khi nguồn nước tưới bị thiếu hụt. Đến đầu tháng 3/2020, tại tỉnh này đã có nhiều vườn sầu riêng bị chết nhánh, khô lá, rụng trái do lâu ngày không được tưới.
Tương tự, tại vùng chuyên canh cây sầu riêng thuộc huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, nhiều diện tích cây sầu riêng, chôm chôm đã bị khô héo, rụng trái,…
Tại Kiên Giang, đến thời điểm này toàn tỉnh Kiên Giang đã có hơn 4.220 ha lúa bị ảnh hưởng do hạn mặn, trong đó Hòn Đất và Kiên Lương là 2 huyện chịu thiệt hại nặng nề nhất với tổng diện tích 1.598 ha bị ảnh hưởng nghiêm trọng trên 70%.
Vùng bán đảo Cà Mau, Minh Hà là một trong những tuyến kênh trục chính, cung cấp nước tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp vùng ngọt hóa Bắc Cà Mau (huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau). Vào mùa mưa, độ sâu con kênh này khoảng 4m nên lượng nước trữ khá lớn. Tuy nhiên, hiện nay tuyến kênh này đã khô cạn.
Các con sông trơ đáy, những cánh đồng tan hoang
Những con kênh trơ đáy ở ĐBSCL. (Ảnh qua laodong.vn)
Ghi nhận thực tế tại vùng ngọt hóa Bắc Cà Mau, nhiều kênh mương nội đồng không còn một giọt nước. Hệ thống giao thông thủy trong vùng tê liệt. Việc này khiến cho lúa, nông sản của người dân trong vùng khó bán vì phí vận chuyển đội lên.
Những dòng sông khô kiệt nước, trơ đáy ở Cà Mau. (Ảnh qua baomoi.com)
Ở giữa vùng sông nước còn bi kịch hơn. Thời điểm hiện tại, độ mặn 1‰ đã bao phủ toàn tỉnh Bến Tre, nước máy sinh hoạt lúc nào cũng ở mức 2‰-3‰.
Người dân ở đây cũng đang vất vả đi đổi nước ngọt để sử dụng. Mỗi khối nước có giá dao động từ 150.000 – 200.000 đồng, có nơi lên đến 300.000 đồng. Cảnh thiếu nước cho sản xuất, sinh hoạt cũng diễn ra khắp nơi ở Long An, Tiền Giang, Kiên Giang, Vĩnh Long,…
Người dân ĐBSCL phải xếp hàng dàu chờ mua nước ngọt. (Ảnh qua tintuc.vn)
Tại TP Cần Thơ gần như không bị nhiễm mặn trong quá khứ gần 300 năm nay. Tuy nhiên, năm 2016, nước mặn có nồng độ 2 phần ngàn (2‰) chạm đến quận Cái Răng, thì ngày 10/2/2020 vừa qua, nước mặn đo được tại Cảng Cái Cui (quận Cái Răng) là 3,5 ‰. Nguy cơ xâm nhập mặn sẽ tiếp tục gia tăng trong những tháng tới.
Hạn mặn tiếp tục tăng tại ĐBSCL. (Ảnh qua vov.vn)
Tại các nhánh sông khác tại ĐBSCL, chiều sâu ranh mặn 4g/l trong thời kỳ 21/3 – 31/3/2020 có khả năng như sau:
– Sông Vàm Cỏ Đông, Vàm Cỏ Tây: Phạm vi xâm nhập mặn 85-110km
– Sông Cửa Tiểu, Cửa Đại: Phạm vi xâm nhập mặn 52-60km
– Sông Hàm Luông: Phạm vi xâm nhập mặn 73-78km
– Sông Cổ Chiên, sông Hậu: Phạm vi xâm nhập mặn 45-55km
– Sông Cái Lớn: Phạm vi xâm nhập mặn 43-52km.
Từ Nguyên (t/h)
Bài đọc thêm:
***
“Khóc một dòng sông”
Nguyễn Tuấn Khoa
Giờ Vạn Vật Học lớp Đệ Lục (1972), khi giảng về sông Cửu Long thầy tôi nói: Đó là con sông hùng vĩ, thượng nguồn ở Trung Quốc (TC) chảy qua 5 nước. Sông có 9 nhánh đổ ra biển Đông, giống như 9 con rồng phun nước tại cửa 9 cửa sông.
Thầy nói, thật ra sông Cửu Long chỉ có 8 nhánh! Do số 9 là số may mắn trong văn hóa Phương Đông nên người ta phải cố gán thêm một nhánh cho đủ 9. Đó là nhánh Ba Thắc rất nhỏ, đang bị bồi lấp.
Như một định mệnh trớ trêu, gần nửa thế kỷ sau bài giảng đó, nhánh Ba Thắc rồi thêm nhánh Ba Lai đã thành dòng sông chết. Hai con rồng đã về trời! Sông Cửu Long tám nhánh nay chỉ còn bảy. Thất Bát! Con số này như một điềm gỡ cho một vùng châu thổ buồn.
Lịch sử Châu Thổ sông Cửu Long (CTSCL) là một cuộc giành giật giữa sông và biển trong hàng ngàn năm. Lúc biển tiến, cả vùng ngập trong biển; lúc biển thoái, sông mạnh mẽ đẩy lùi biển ra đại dương… Để giờ đây nơi gặp gỡ giữa Cửu Long và biển Đông đã tạo nên một vùng châu thổ trù phú với đa dạng sinh học bậc nhất trên thế giới.
Dòng Mekong hùng vĩ bao đời nay đã cần mẫn tải ngọc phù gia nuôi sống gần 70 triệu người trên toàn lưu vực 800 cây số vuông. Ở cuối nguồn, hai dòng Tiền Giang và Hậu Giang đã tạo nên vựa lúa lớn và một nền văn hóa đặc sắc với 17 triệu cư dân. Bỗng chốc tất cả trở nên suy tàn.
Hạn mặn 2016 đã lên đến Cần Thơ, vượt mức chịu đựng của dân ĐBSCL. Hạn mặn 2020 còn khốc liệt hơn nhiều. Nếu lấy mức mặn 4 phần ngàn là ngưỡng sống còn của cây lúa thì nước mặn từ biển Đông đã vào sâu hơn 80 km nhưng nếu lấy mức mặn 0.5 phần ngàn cho nước uống thì mặn đã chạm đến hầu hết các nhà máy nước toàn vùng. Ngày mặn lên tới nhà máy nước Châu Đốc rồi Nam Vang sẽ không còn xa nữa.
Chuỗi đập thủy điện Vân Nam, Trung cộng là thủ phạm lớn nhất
Thật vậy, tính từ năm 1993 đến năm 2019, Trung cộng (TC) đã hoàn tất 11/14 đập. Khi đập đầu tiên là Mạn Loan (1,500 MW, 1993) tích nước, ngay lập tức mùa mưa cùng năm 1993 mực nước sông Mekong xuống thấp hơn cả mực thấp lịch sử của mùa khô.
Tiếp theo đập Đại Chiếu Sơn (1,350 MW, 2003) đã làm cho tình hình thêm trầm trọng. Cho đến khi sự xuất hiện của hai “hung thần”, TC đã làm cho mực nước sông Mekong thấp hơn và dẫn đến hạn-mặn năm 2016 và 2020. Đó là đập Cảnh Hồng (1,350 MW, 2007) với hồ chứa 15 tỷ m3 rồi đập Nọa Trắc Đồ (5,500 MW, 2014) với hồ chứa 22.7 tỷ m3.
Có một bài viết bênh vực cho tội ác của chuỗi đập Vân Nam với lý do sông Lan Thương ở đầu nguồn nhỏ và TC chỉ giữ lại 7% lượng nước (sic). Tác giả còn cho rằng các thủy điện ở Tây Nguyên VN mới gây hại (sic luôn). Chỉ riêng các điều trình bày trên đủ kết tội chuỗi Vân Nam, tuy nhiên cũng cần nói thêm:
– Phần góp nước của TC là 16% đứng thứ 4 (giữ lại 7%), VN góp 11%, đứng thứ 5, sau Lào (35%), Thái Lan (18%) Cam Bốt (18%). Hãy xem, lưu vực thủy điện Tây Nguyên, gọi là 3S gồm Sekong, Sesan và Srepok, chiếm 57% diện tích lưu vực sông Mekong trên đất VN, nên phần góp nước của 3S sẽ thấp hơn 11% nhiều. Câu hỏi là: tại sao ông thứ tư TC trắng tội trong khi đó Tây Nguyên – con lớn của ông thứ năm VN lại phải chịu tội?
– Theo ông Tô Văn Trường, hồ điều hòa của thủy điện Sesan 4A, Srepok 4A góp phần giúp 3S giảm thiệt hại đáng kể cho vùng hạ lưu.
– Theo Phạm Phan Long, vào mùa khô, tuyết tan trên Himalaya đã giúp cho tỷ lệ góp nước của TC tại trạm Kratie là 80% và trạm Vạn Tượng là 40%, tỷ lệ này còn cao hơn vào những năm mưa ít. Với tỷ lệ góp nước 80% vào mùa khô và 40 tỷ m3 từ chuỗi 11 đập Vân Nam kể trên, TC có thế mạnh tuyệt đối khuynh đảo các quốc gia vùng hạ lưu. Rất tiếc bài viết đã không xét đến hoạt động Mekong vào mùa khô.
Các đập thủy điện Lào-Thái-Miên là thủ phạm thứ hai
Chuỗi 11 đập này gồm có 7 đập trên đất Lào, 2 đập trên đất Cam Bốt và 2 đập trên biên giới Lào-Thái. Hiện đã có 3 đập đã hoàn tất. Theo ông Ngô Thế Vinh, từ 1994 các công ty tư vấn hỗn hợp Canada-Pháp đã cảnh báo về tác hại rất lớn đến môi sinh vùng hạ lưu. Đến 05/2007, hơn 30 nhà khoa học đã gửi thư phản đối lên chính phủ thuộc MRC – Ủy Ban Sông Mekong (UBSMK – Mekong River Committee).
Cho đến nay, chỉ một thủy điện Xayabouri (Lào, 1260 MW, 2019) đã gây thiệt hại đáng kể cho vùng hạ lưu. Thiệt hại sẽ còn tăng vì trong tháng 4/2020, PVN của Việt Nam với vai trò là nhà đầu tư, sẽ khởi công xây thủy điện Luang Prabang (1,410 MW), lớn thứ nhì trong chuỗi đập này. Tuy nhiên sức tàn phá lớn nhất về thủy sản phải kể tới đập Sambor (Cam-Bốt, 980 MW), cuối cùng trong bậc thang, đang trình duyệt. Sambor sẽ chặn lại 60% phù sa cung cấp cho ĐBSCL (theo Viện Di sản NHI- Cơ quan giám sát lưu vực sông) và chặn cá từ Biển Hồ di chuyển lên thượng nguồn, thiệt hại nguồn cá của Căm Bốt, chiếm tới 12% GDP (theo ông Ngô Thế Vinh).
Ngoài ra, mức tàn phá it hơn, đó là hàng chục thủy điện trên sông nhánh thuộc Lào, Thái Lan và Tây Nguyên Việt Nam. Cộng thêm là các công trình thủy lợi, cấp nước được lách luật, khai thác sâu trong nội địa trên kênh nối dòng chính sông Mekong.
Đại diện kém tài của VN trong Ủy ban Sông Mekong là thủ phạm thứ ba
Ý thức được sông Mekong là dòng sông mang lợi ích chung, nên năm 1957, các quốc gia trong lưu vực đã quyết định thành lập Ủy Ban Sông Mekong (UBSMK), ban đầu gồm có 4 nước Thái-Lan, Lào, Cam-Bốt và Nam-VN với sứ mạng phát triển hạ lưu sông Mekong. Một điều khoản quan trọng của UBSMK là cả 4 thành viên đều có quyền phủ quyết (Veto Power) các dự án của nhau. Chính điều này mà UBSMK không có một ngày đoàn kết và tranh cãi diễn ra hầu hết các cuộc họp. Đoàn VNCH gồm những đại biểu và có kinh nghiệm trong các tổ chức quốc tế, được hỗ trợ bởi think tank gồm các nhà khoa học uyên bác từ ĐH Cần Thơ và các viện nghiên cứu, nên họ đã bảo vệ được ĐBSCL an toàn cho đến ngày cuối cùng. Họ là tiến sĩ Phạm Hoàng Hộ (Cố Vấn Môi Sinh UBSMK), tiến sĩ Nguyễn Duy Xuân (Viện trưởng Viện Đại Học Cần Thơ) và nhiều người nữa…
Sau khi Sài Gòn sụp đổ, VN thống nhất tiếp tục tham gia UBSMK với những đại diện yếu kém, kể cả ngoại ngữ. Họ được chọn lựa theo tiêu chuẩn “hồng là chính”. Think tank mới gồm cả những người chuyên về lịch sử Đảng, chẳng hạn như ông Phạm Sơn Khai thay thế cho ông Trần Duy Xuân ở ĐH Cần Thơ. Trong khi đó ông Xuân phải chịu đày đọa 11 năm nơi núi rừng miền Bắc để rồi phải chết trong đói khát, bệnh tật. Còn nhiều nhà khoa học đáng kính khác, hoặc cùng chung số phận, hoặc vượt biển mà cho đến nay không ai biết họ sống chết nơi nào?
Ngày 5/4/1995, UBSMK (đổi tên thành Uỷ Hội Sông Mekong (Mekong River Commission). Dưới sự cố vấn của Think Tank Đỏ, Bộ Trưởng Ngoại Giao Nguyễn Mạnh Cầm đã ký một hiệp ước lịch sử, “Hiệp Ước Hợp Tác Phát Triển Bền Vững Lưu Vực Sông Mekong”. Theo đó, các thành viên không có quyền phủ quyết. Hiệp ước này mở đầu cho một giai đoạn “ai làm gì cũng được” và đẩy ĐBSCL chìm trong thảm họa hạn-mặn mà không có điểm dừng.
***
25 năm sau hiệp ước tự tước bỏ vũ khí, nhìn thảm cảnh thiếu nước uống và những cánh đồng khô-mặn của người dân ĐBSCL khiến cho chúng ta vừa đau xót vừa uất hận. Sự tàn phá của ĐBSCL vẫn chưa dừng lại vì chuỗi thủy điện Vân Nam và chuỗi Lào-Thái-Miên vẫn đang gấp rút thực hiện mà không có thể lực nào ngăn cản được.
Rồi đây chúng ta sẽ chứng kiến những cơn hạn-chồng-hạn thiêu đốt, những cơn lũ-chồng-lũ mãnh liệt, những cù lao không vườn trái cây, những xóm làng không bóng người. Từng đoàn người sẽ lần lượt rời bỏ đất phương Nam để “tha phương cầu thực”.
Nguyễn Tuấn Khoa (02.04.2020)
_____
Nguồn:
- http://vnmc.gov.vn/newsdetail/101/luu-vuc-song-me-cong-tai-viet-nam.aspx
- https://www.thiennhien.net/2019/11/02/cac-con-dap-huy-hoai-me-kong-nhu-the-nao/
- http://vietecology.org/Article/Article/33
- http://vietecology.org/Article/Article/2382
- http://vietecology.org/Article/Article/2370
- http://vietecology.org/Article/Article/1333
- https://www.thiennhien.net/2019/11/02/cac-con-dap-huy-hoai-me-kong-nhu-the-nao/
- http://vietecology.org/Article/Article/201
Vị trí chuỗi 14 đập Vân Nam và chuỗi 11 đập Lào-Thái-Miên. Photo Courtesy
Vị trí cửa sông Cửu Long. Nguồn: Ảnh chụp từ Google map
Theo Baó Tiếng Dân