Đáng đời cho Trung Quốc gặp phải Trump

Quan hệ hai bên đã trải qua như thế nào cho đến bây giờ: Từ những năm 1970, mối quan hệ thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc hầu như không thay đổi: Chúng ta đã mua đồ chơi Trung Quốc, áo phông, giày tennis, dụng cụ máy móc và các tấm pin mặt trời, và họ đã mua đậu nành, thịt bò và máy bay Boeing của chúng ta.

Và khi cán cân thương mại đã vượt quá giới hạn – bởi vì Trung Quốc không chỉ phát triển bằng cách làm việc chăm chỉ, bằng cách xây dựng cơ sở hạ tầng thông minh và giáo dục người dân, mà còn bằng cách làm áp lực chuyển giao công nghệ từ các công ty Mỹ, trợ cấp cho các công ty của mình, duy trì mức thuế cao, bỏ qua các phán quyết của WTO và đánh cắp tài sản trí tuệ – Bắc Kinh đã xoa dịu chúng ta bằng cách mua thêm Boeings, thịt bò và đậu nành.

Trung Quốc vẫn khăng khăng cho rằng họ vẫn là một quốc gia nghèo đang phát triển, cần được bảo vệ thêm sau khi trở thành nhà sản xuất lớn nhất thế giới trong một thời gian dài. Tuy nhiên, mối quan hệ hai bên đã tạo cho đủ các công ty Hoa Kỳ có đầy đủ thời gian để siêu cường đương nhiệm lớn nhất thế giới, Mỹ, đã hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho sự trỗi dậy của siêu cường thế giới kế tiếp, Trung Quốc. Và cùng nhau họ làm cho việc toàn cầu hóa trở nên phổ biến hơn và thế giới thịnh vượng hơn.

Và sau đó, một số thay đổi quá lớn để bỏ qua đã bắt đầu. Trước tiên, Trung Quốc dưới thời Tập đã công bố kế hoạch hiện đại hóa “Made  in China 2025”, hứa hẹn trợ cấp để biến các công ty tư nhân và nhà nước của Trung Quốc trở thành những nhà lãnh đạo thế giới về siêu máy tính, Trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, in 3-D, phần mềm nhận dạng khuôn mặt, robot, xe chạy bằng điện, xe tự hành, không dây 5G và vi mạch tiên tiến.

Đây là một động thái tự nhiên đối với Trung Quốc nhằm vượt ra khỏi hàng ngũ thu nhập trung bình và giảm sự phụ thuộc vào phương Tây đối với công nghệ cao. Nhưng tất cả các ngành công nghiệp mới này cạnh tranh trực tiếp với các công ty tốt nhất của Mỹ.

Kết quả là, tất cả các khoản trợ cấp của Trung Quốc, chủ nghĩa bảo hộ, gian lận trong các quy tắc thương mại, ép buộc chuyển giao công nghệ và đánh cắp tài sản trí tuệ kể từ những năm 1970 trở thành mối đe dọa lớn hơn nhiều. Nếu Hoa Kỳ và Châu Âu cho phép Trung Quốc tiếp tục hoạt động theo cùng một công thức mà họ đã từng phát triển từ nghèo đói để cạnh tranh cho tất cả các ngành công nghiệp trong tương lai, thì chúng ta là điên dại. Trump nói đúng về điều đó.

Nhưng ông ta sai ở chỗ thương mại không giống như chiến tranh. Không giống như chiến tranh, nó có thể là một đề xuất thắng-thắng. Alibaba, UnionPay, Yahoo và Tencent và Google, Amazon, Facebook và Visa đều có thể giành chiến thắng cùng một lúc – và họ đã làm được. Tôi không chắc Trump hiểu điều đó.

Nhưng tôi cũng không chắc Tập cũng vậy. Chúng ta phải để Trung Quốc giành chiến thắng công bằng, nơi các công ty của họ tốt hơn, nhưng họ cũng phải sẵn sàng để thua một cách công bằng. Ai có thể nói ngày nay Google và Amazon sẽ thịnh vượng đến mức nào, nếu họ có thể hoạt động tự do ở Trung Quốc khi Alibaba và Tencent có thể hoạt động ở Mỹ?

Và Trung Quốc đã tiết kiệm được bao nhiêu tiền – để trợ cấp cho các công ty của chính mình – khi quân đội của họ đánh cắp các kế hoạch cho máy bay chiến đấu tàng hình Lockheed Martin F-35 và sau đó tự tạo bản sao, tránh tất cả các chi phí nghiên cứu và phát triển?

Tôi lập lại: Giao dịch có thể là thắng-thắng, nhưng cổ phần chiến thắng có thể bị bóp méo khi một bên đang làm việc chăm chỉ và gian lận cùng một lúc. Chúng ta có thể nhìn theo một cách khác khi thương mại chỉ là về đồ chơi và các tấm pin mặt trời, nhưng khi nó về F-35 và viễn thông 5G, thì điều đó không đẹp cho lắm.

Nhưng đó không phải là tất cả những điều gì mới và có vấn đề. Hiện tại chúng ta đang sống trong thời đại sử dụng kép. Trong một thế giới sử dụng kép (dual-use), mọi thứ khiến chúng ta trở nên mạnh mẽ và thịnh vượng cũng khiến chúng ta dễ bị tổn thương, John Arquilla, một trong những chiến lược gia hàng đầu của Trường Cao học Hải quân, nhận xét.

Đặc biệt, thiết bị 5G như thiết bị được Hoa Vi sản xuất, có thể truyền dữ liệu và giọng nói với tốc độ nhanh, cũng có thể đóng vai trò là một nền tảng gián điệp, nếu các dịch vụ tình báo của Trung Quốc thực hiện quyền theo luật của Trung Quốc để đòi quyền truy cập.

Thật vậy, cuộc tranh cãi xung quanh Hoa Vi đã rọi chiếu vào thời điểm hoàn toàn mới này: Hoa Vi ngày càng chiếm lĩnh thị trường toàn cầu về cơ sở hạ tầng 5G, vốn từng được kiểm soát bởi Ericsson và Nokia. Hãng Qualcomm vừa là nhà cung cấp chip và phần mềm cho Hoa Vi vừa là đối thủ cạnh tranh toàn cầu.

Nhưng chính phủ Trung Quốc đã kiềm chế cạnh tranh đối với Hoa Vi tại Trung Quốc – của cả các công ty nước ngoài và Trung Quốc – để cho phép Hoa Vi phát triển lớn hơn, nhanh hơn và rẻ hơn. Hoa Vi sau đó sử dụng uy quyền và quyền lực giá cả đó để đưa ra giá rẻ hơn các công ty viễn thông phương Tây và sau đó sử dụng sự thống trị thị trường toàn cầu đang gia tăng của mình để thiết lập các tiêu chuẩn cho thế hệ tiếp theo của viễn thông 5G toàn cầu theo các công nghệ của riêng họ, chứ không phải của Qualcomm hay Ericsson của Thụy Điển.

Ngày xưa, khi chúng ta chỉ mua giày tennis và tấm pin mặt trời của Trung Quốc để đổi với đậu nành và Boeings của chúng ta, ai quan tâm tới việc người Trung Quốc là Cộng sản, Maoist, theo xã hội chủ nghĩa – hay gian lận? Nhưng khi Hoa Vi cạnh tranh trên thế hệ viễn thông tiếp theo 5G với Qualcomm, AT & T và Verizon – và 5G sẽ trở thành trụ cột mới của thương mại kỹ thuật số, truyền thông, chăm sóc sức khỏe, giao thông vận tải và giáo dục – vấn đề tiêu chuẩn, sự khác biệt về giá trị đạo đức, một chút về vấn đề niềm tin và các vấn đề về quy tắc của pháp luật. Điều này đặc biệt đúng khi các công nghệ và tiêu chuẩn 5G, một khi được nhúng vào một quốc gia, trở nên rất khó thay thế.

Và sau đó thêm một điều nữa: Khoảng cách về giá trị đạo đức và niềm tin giữa chúng ta và Trung Quốc ngày càng lớn, không thu hẹp. Trong nhiều thập kỷ, Mỹ và châu Âu dung túng một số gian lận nhất định từ Trung Quốc về thương mại, bởi vì họ cho rằng khi Trung Quốc trở nên thịnh vượng hơn – nhờ cải cách thương mại và tư bản – nó cũng sẽ trở nên cởi mở hơn về mặt chính trị. Điều đó đã xảy ra cho đến khoảng một thập kỷ trước.

Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, James McGregor, một trong những nhà tư vấn kinh doanh Mỹ ở Trung Quốc am hiểu nhất và là cư dân lâu năm ở đó, cho biết, rõ ràng là Bắc Kinh, thay vì “cải cách và mở cửa, đã cải tổ và đóng cửa.”

Thay vì một Trung Quốc ngày càng giàu hơn và trở thành một nước liên quan có trách nhiệm trong việc toàn cầu hóa, nó đang trở nên giàu có hơn và quân sự hóa các đảo ở Biển Đông để đẩy Hoa Kỳ ra ngoài. Và nó đã sử dụng các công cụ công nghệ cao, như nhận dạng khuôn mặt, để trở nên hiệu quả hơn trong việc kiểm soát độc đoán, không phải ít hơn.

Tất cả những điều này hiện đang tới lúc nguy cấp trong các cuộc đàm phán thương mại này. Một là cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đều tìm cách xây dựng lòng tin lớn hơn – nhờ vậy toàn cầu hóa có thể tiếp tục phát triển và chúng ta có thể cùng nhau phát triển trong kỷ nguyên mới này – hoặc chúng sẽ không thể xảy ra. Trong trường hợp đó, toàn cầu hóa sẽ bắt đầu rạn nứt, và chúng ta sẽ nghèo hơn vì điều đó.

Thomas L. Friedman là biên tập viên chuyên mục đối ngoại Op-Ed. Ông tham gia tờ báo năm 1981 và đã giành được ba giải Pulitzer. Ông là tác giả của bảy cuốn sách, bao gồm cả “From Beirut to Jerusalem”, đã giành giải thưởng Sách Quốc gia (National Book Award).

Nguồn:  NYT

VNChi dịch